Historia universalis, divisio etatum
de etatibus
Prima mundi etas est ab Adam usque ad diluuium, continens annos, iuxta hebraicam ueritatem
,
mille sexcentos quinquaginta sex, iuxta Septuaginta uero interpretes duo milia ducentos quadraginta duos; generationes uero iuxta utramque editionem numero decem, que uniuersali est deleta diluuio, sicut primam cuiusque hominis obliuio demergere consueuit etatem.
Fuerunt Noe filii tres ex quibus ita sunt orte gentes. De Iaphet quindecim, de Chan triginta, de Sem XXVII. Sem annos duos post diluuium genuit Arfaxad a quo sunt Chaldei. Arfaxad genuit Salem a quo Samarite et Indi. Salem genuit Heber, a quo Hebrei. Heber genuit Falech, cuius tempore turris edificatur et linguarum diuisio sit. In solo Heber prisca remansit lingua, quia in ea conspiratione non fuit. Turris uero altitudo duo milia CLXXIV dicitur passuum. Hanc Nebroth gigas construxit. Hac etate Scytarum regnum oritur ubi primus regnauit Thannus. Tunc et regnum Egiptiorum ubi primus regnauit Thoes. Dehinc regnum Assyriorum, ubi primus regnauit Belus, quem dicunt Saturnum quidam; deinde Ninus qui condidit' Niniuem. Hoc tempore Abraham nascitur, et post mortem Nini a Semiramide regina rehedificata est Babilonia, ubi regnauit annos quadraginta.
Secunda etas a Noe usque ad Abraam generationes iuxta hebraicam ueritatem complexa
,
decem, annos autem ducentos nonaginta duos
.
;
Porro
porro
iuxta Septuaginta interpretes anni MLXXII. Generationes uero XI
.
Hec
haec
uero quasi pueritia fuit generationis populi Dei
. Et
, et
ideo in lingua inuenta est hebrea
. A
, a
pueritia namque homo incipit nosse loqui, que idcirco appellata est, quod fari non potest. Ab Adam itaque usque ad Abraham iuxta hebraicam ueritatem computantur anni mille nungenti quadraginta octo, secundum Septuaginta interpretes fiunt anni tria milia trecenti XIV.
Tertia ab
Abraam
Abraham
usque ad Dauid
,
generationes iuxta utramque auctoritatem
XIV
XIII
annos uero, secundum Hebreorum auctoritatem nungentos quadraginta duos complectens; iuxta Septuaginta uero interpretes anni tria milia
CXXXVII
C XXXVII
. Hec uelud quedam adolescentia fuit populi Dei, a qua etate incipit homo posse generare, propterea Matheus euangelista generationum ab Abraham sumpsit exordium, qui etiam pater multarum gentium constitutus est, quando mutatum nomen accepit. Ab Adam uero iuxta Hebreorum auctoritatem usque ad Dauid fiunt anni duo
millia
milia
octingenti nonaginta, secundum Septuaginta interpretes tria milia CV. Cur autem annorum hec diuersitas sit, in sequentibus ostendetur.
Quarta a Dauid usque ad transmigrationem Babilonis annos habens, iuxta hebraicam ueritatem, CDLXXIII, iuxta uero Septuaginta translationem XII amplius generationes iuxta utrosque codices XVII, quas tamen euangelista Matheus
certi
certii
misterii gratia XIV ponit a qua uelud iuuenili
etate
etati
populo Dei regum tempora ceperunt; hec namque in hominibus etas apta gubernando solet existere regno. Ab exordio autem prime etatis, usque ad trasmigrationem Babilonis computantur anni tria milia CCCLXXIII secundum Hebreorum auctoritatem, iuxta LXX uero interpretes anni tria milia quingenti nonaginta.
Quinta quasi senilis etas a transmigratione Babilonis usque
ad
in
aduentum Domini Saluatoris in carne. Generationibus et ipsa XIV. Porro annis, secundum Hebreorum auctoritatem, quingentis octoginta IX extenta; iuxta Septuaginta autem annis quingentis Septuaginta VIII, in qua graue senectute fessa malis crebrioribus plebs hebrea quassatur. Taliter itaque ab exordio temporum usque ad incarnationem Christi Domini secundum Hebreorum auctoritatem prosequente beato
Hieronymo
Ieronimo
fiunt anni tria milia CMLII. Uerum iuxta Septuaginta interpretes, quos omnino Greci secuntur, numerantur anni VDVIII. Eusebius autem, quem Orosius secutus est, inter utrosque numerat annos VCXCIX quibus pene omnes latini utuntur.
Sexta etas, que nunc agitur, nulla generationum, uel
temporum
teporum
serie certa, sed ut etas decrepita, ipsa totius seculi morte
consumenda
comsumenda
: has erumpnosas, plenasque laboribus mundi etates, quique beati felici morte uicerunt septimam iam sabbati perhennis etatem suscepti, octauam beate resurrectionis etatem, in qua semper cum Domino regnent, expectant.
Etas quippe duobus modis dicitur: aut enim hominis, sicut a natiuitate infantia usque in annos septem, pueritia usque ad annos
quatuordecim
quattuordecim
, adolescentia a
quintodecimo
quinto decimo
usque in
uicesimum
uicesimus
octauum, iuuentus usque ad XLIX, senectus a quinquagesimo usque ad LXXIX, decrepita ab anno octogesimo quousque uita finitur. Aut mundi, cuius prima etas ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, tertia ab Abraham usque ad Dauid, quarta a Dauid usque ad captiuitatem Iudeorum in
Babyloniam
Babiloniam
, quinta deinde usque ad aduentum Saluatoris, sexta, que nunc est usque quo mundus iste finiatur, quarum decursus per generationes, et regna euidentius infra, prout inuenire potui, explicabo.
Creator omnium uisibilium et inuisibilium, qui trinus et unus Deus est, in principio creauit celum,
et
terram, mare, et omnia, que in eis sunt, tempora quoque instituit, nam prima die in lucis nomine condidit angelos, secunda die
celos
in
appellatione firmamenti, tertia die in
discretionis uocabulo speciem aquarum, quarta luminaria celi, uidelicet solem, et lunam, et stellas, que temporum sunt ordinationes, quinta animantia ex aquis, sexta animantia ex terra, et hominem, quem appellauit Adam, et posuit in paradiso, cuius de latere dormientis costam tollens, mulierem edificauit, ut eius adiutorio genus propagaret humanum, septima autem die requieuit Deus ab omni opere prime ac noue conditionis; hoc autem secundum licteram.
Historia universalis, prima etas
Incipit prima etas.
Primo igitur anno, postquam de paradiso Adam ligni uetiti culpa proiectus est, cognouit uxorem suam genuitque
Cain
Cayn
, deinde Abel, quorum unus, uidelicet Abel, iustus simplex ac innocens fuit et Deo placens, ideoque iustus. Cain uero superbus, inuidus, ac nocens, et Deo displicens, ideoque iniustus, qui sola inuidia fratrem occidit. Unde et fratricide Deus iratus, maledictionem intulit, eiusque progeniem execratus est, atque ex eo filii hominum dicti sunt.
Adam uero cum CXXX esset annorum, genuit filium, nomine Seth. Hic fuit uir bonus, et iustus, de cuius prosapia homines exorti, filii Dei dicti sunt. Superuixit autem Adam, postquam genuit Seth, annis DCCC secundum hebraicam ueritatem, usque ad quinquagesimum sextum annum natiuitatis Lamech. Uerum Septuaginta interpretes ante natum Seth posuere annos CCCXXX, postea DCC. Seth interpretatur resurrectio, significans resurrectionem Christi a mortuis, cuius mortem illatam a Iudeis significat Abel, qui dicitur iustus, a fratre Cain occisus, secundum Septuaginta,
annos
annum
CCCXXXV, secundum Hebreos CCXXXV.
Seth habens annos CV genuit Enos, cui superuixit annos DCCCXVI usque ad CLXVII annum
natiuitatis
natiuitates
Lamech, porro Septuaginta interpretes ante natum Enos annos CCV postea posuere annos DCCVII. Enos interpretatur homo, de quo Deus benedicitur, iste cepit inuocare nomen Domini, quia hominum est proprium, ut
sue
suae
fragilitatis memores, inuocent conditoris auxilium, eorum dumtaxat, qui in fide Christi uiuentes, filii resurrectionis sic esse letantur, secundum Septuaginta, annum DCXXV, Hebrei CCCXXV.
Enos habens annos XC genuit Cainan, cui superuixit annos DCCCXV secundum Hebreos, idest usque ad LXXXIV annum natiuitatis Noe, sed Septuaginta interpretes ante natum
Cainan
cainan
CXC annos, postea DCCXV posuere, secundum LXX annum DCCXXV iuxta Hebreos CCCXCV.
Cainan habens annos LXX genuit
Malalehel
Malahelel
, post cuius ortum uixit annos DCCCXL
idest
id est
usque ad CLXXIX annum natiuitatis Noe; Septuaginta interpretes ante natum Malalehel CLXX postea dixere DCCXL, secundum
septuaginta
Septuaginta
annum CMXCV iuxta Hebreos CDLX.
Malalehel annorum LXV genuit Iareth, cui superuixit annos DCCCXXX usque ad CCXXXIV annum natiuitatis Noe; Septuaginta uero ante natum Iareth CLXV postea posuere DCCXXX.
septuaginta
Septuaginta
annos MCXXII, Hebreos DCXXII.
Iareth annorum CLXII genuit Enoch, cui superuixit annis DCCC usque ad CCCLXVI annum natiuitatis Noe. In hac generatione nusquam codices discrepant. Hunc Enoch
nonnulla
non nulla
diuina scripsisse Iuda apostolo attestante comperimus. Sed ut beatus
Augustinus
Agustinus
dicit: non frustra non sunt in eo canones scripturarum, qui seruabantur in templo hebrei populi succedentium diligentia sacerdotum, nisi quia ob antiquitatem suspecte fidei iudicata sunt, nec uerum esse,
que
quae
ille scripsisse poterat inuenire, unde illa,
que
quae
sub eius nomine proferunt, et
continent
comtinet
illas de gigantibus fabulas, quod non habuerint homines patres, recte a prudentibus iudicantur non ipsius esse credenda. Septuaginta MDCCLXXXVII, Hebrei DCLXXXVII.
Enoch annos LXV genuit Mathusalam post eius ortum ambulauit cum Deo CCC annis, idest usque ad CXIII annum natiuitatis Lamech secundum Hebreos. Septuaginta interpretes ante natum Mathusalam posuere CLXV annos, postea CC. Iste quidem non apparuit mortalibus, quia tulit illum Deus ab eis. Bene autem in septima generatione
Enoch
Enoc
, qui interpretatur dedicatio, tulit a mortalibus Deus, quia ciuitas electorum in sex huius seculi pro Deo laborans etatibus, in septima
sabbatii
sabbati
futuri gloriam dedi cationis expectat, atque reprobi sola presenti sunt felicitate contenti. Cain uero ciuitatem, quam statuit non in septima
generatione
generationes
, sed in primogenito Enoch filio
consecrata
consecrat
. Septuaginta MCCCLIV, Hebrei DCCCLXXIV.
Mathusalam annos CLXXXVII genuit Lamech, cui superuixit annos DCCLXXXII idest usque ad diluuium. Septuaginta interpretes ante natum Lamech CLXVII, ponunt annos, postea DCCCII qui numerus, ut lector facillime uidebit, iuxta hebraicam ueritatem XX annos; iuxta ipsorum uero auctoritatem XIV annis diluuii tempora transiit. De qua famosissima questione doctissimi patres Ieronimus in libro questionum hebraicarum, Augustinus in libro de ciuitate Dei quinto decimo plenissime disputant. Septuaginta MDCXLVI, Hebrei
milia
mille
LVI.
Lamech annos CLXXXII genuit Noe, cui superuixit annos DXCV usque ad sextum annum ante diluuium. Septuaginta ante natum Noe ponunt annos CLXXXVIII et postea DLXV. in hac sola generatione summa uniuersitatis discrepat, quia XXIV annis plus uixisse Lamech in Hebreis, quam in Septuaginta translatorum codicibus inuenitur. Septuaginta duo millia CCXLII. Hebrei MDCLVI.
Noe anno DC diluuium factum est, mense secundo septima decima die mensis. Hic perficitur prima etas continens secundum hebraicam ueritatem annos mille DCLVI
;
iuxta septuaginta uero annos duo
millia
milia
CCXLII
sane
. Sane
de differentia annorum inter hebream, et LXX interpretum auctoritatem ne quis nos laceret, nouas mouisse questiones, legat
prefatorum
prephatorum
patrum memorata opuscula, et intelliget hanc iam olim notissimam fuisse
distantiam
distantia
cuius originis distantiam cum beatus Augustinus
solertissime
sollertissime
quesisset, dixit in libro suprascripto, capitulo tertio decimo inter alia sic: credibilis ergo quis dixerit cum primo de bibliotheca ptolomei describi ista ceperunt tunc aliquid tale fieri potuisse in codice uno, sed primitus inde scripto, unde iam lacius emanaret, ubi potuit quidem accidere etiam scriptoris error. sed hoc in illa questione de uita Mathusalem, non absurdum est suspicari: quamuis de eo quidam dicant, quod tempore diluuii
Mathusalem
Mathusalam
, ubi pater eius Enoch Deo uolente seruatus fuerit, posteaque in hoc mundo XX annis uixerit. Et post aliquanta beatus idem Augustinus in eodem: recte inquid fieri nullo modo dubitauerim, ut cum diuersum aliquid in utrisque codicibus inuenitur, quandoquidem ad fidem rerum gestarum utrumque esse non potest, uerum ei lingue potius credatur unde est in aliam per interpretes facta translatio.
Explicit prima etas.
Historia universalis, secunda etas
Incipit
incipit
secunda.
Secunda seculi etate, prima
hora
huius diei, que est uicesima septima mensis secundi, egressus est Noe de arca, in qua pauci, idest octo anime salue facte sunt per aquam, quod
commemorans
commemoras
in epistola beatus apostolus Petrus mirifice statim exponere curauit, cum subiunxit: quos, et uos nunc similis forme saluos fecit baptisma non carnis depositio sordium, sed conscientie bone interrogatio in Deum per resurrectionem Iesu Christi, qui est in dextera Dei. In aqua diluuii baptismum in arca, et his que continebat ecclesiam, et fideles illius in octonario animarum numero misterium dominice resurrectionis, in cuius fide baptizamur, docens esse figuram.
Uixit quoque Noe post diluuium annos CCCL usque ad LVIII anuum natiuitatis Abrahe. Sem uero centum ac duorum annorum
genuit
Arfaxat
biennio post diluuium ab Arfaxat
Chaldeos originem duxisse Ieronimus scribit. Superuixit autem Sem nato Arfaxat quingentis annis, idest usque ad quinquagesimum annum natiuitatis
Iacob
Iacobus
. Septuaginta MMCCCLXXIX, Hebrei MDCXCIII.
Arfaxat annos XXXV genuit Sale. Hic Septuaginta interpretes unam generationem plus quam hebraica ueritas posuere, dicentes, quod Arfaxat
cum
tum
esset CCCXXXV annorum genuerit Cainam, qui cum CXXX annorum fuerit, ipse genuerit Sale, quorum translationem euangelista Lucas hoc loco uidetur esse secutus. Uerum chronografi Grecorum cum generationum seriem ad auctoritatem hebraicam castigassent, ablata una generatione Cainan, nec tamen numerum annorum in generationibus, quas cum eis habuere communes, ad eorum auctoritatem castigare curassent, propriam secuti auctoritatem dederunt huic etati annorum summam minorem quidem Septuaginta translatorum editione annis CXXX sed super hebraicam ueritatem annis DCL maiorem, idest annos DCCCXLII. Uixit autem Arfaxat post natum Salem annis CCCIII cui tamen Septuaginta interpretes post natum Cainan scribunt annos
CCCXXX
CDXXX
et Cainan post natum Salem CDXXXVIII. A Sale Samaritani et Indi. Septuaginta MMDCXXXIX, Hebrei MDCCXXIII.
Sale annos XXX genuit Heber, cui superuixit annos CDIII usque ad XVI annum natiuitatis Iacob. Septuaginta interpretes ante natum Heber posuere annos CXXX
,
postea CCCIII. ab hoc Heber Hebreorum nomen, et genus oritur. Septuaginta duo M septingenti XXXIX, Hebrei M octingentos LVII.
Heber annos XXXIV genuit Falech, cui superuixit annos CDXXX usque ad LXXIX annum natiuitatis Esau, et Iacob. Septuaginta ante natum Falech annos posuere
CXLIV
CXXXIV
postea CCCXXX. Falech interpretatur diuisio, cui propterea tale
nomen
nomem
imposuere parentes, quia tempore natiuitatis ipsius, turris
edificata
hedificata
, et terra per linguarum confusionem diuisa est, cuius diuisionis Arnobius rethor in expositionem psalmi CIV ita meminit: Sem primogenito Noe pars facta est a Perfida, et Bactris usque in Indiam longe, et usque Rinocururis, que spacia terrarum habent linguas sermone barbarico XXVII, in quibus linguis gentes sunt patriarum
quadrigente
quadringente
et sex, non diuersarum linguarum, sed, ut dixi, diuersarum patriarum. uerbi gratia, cum una lingua latina sit, sub una lingua diuerse sunt patriae, Apulorum, Calabrorum, Lucanorum, Brutiorum, Sampnitum, Picenorum, Tuscorum, ex his, atque huiusmodi similia si dicamus. Cham uero filius secundus Noe
Rinocururis
Arinocururis
usque Gadira habens linguas sermone punico a parte Garamantum, latinum a parte Boree,
barbaricum
barbarico
a parte meridiei. Etiopum et Egyptiorum a barbaris interioribus uario sermone uiginti duabus linguis in patriis CCC nonaginta quattuor; Iafeth autem tertius a Media usque ad gadira ad Boream: habet autem Iafeth flumen Tigridem, qui diuidit Mediam, et Babiloniam in patriis ducentis sermones uarios in linguis uiginti et tribus. Sunt omnes simul lingue septuaginte due; patrie autem generationum mille,
que
in tripartito secundo hoc ordine site sunt. Habet autem, ut diximus, Iafeth flumen Tigridem, qui diuidit Mediam, et Babiloniam: Sem autem Eufratem: Cham uero Geon, qui uocatur Nilus.
septuaginta
Septuaginta
MMCMIII, Hebrei MCDLXXXVII.
Falech annos XXX genuit Reu cui superuixit annos CCIX. Septuaginta ante natum Reu, CXXX annos ponunt, postea CIX. His temporibus primum templa constructa, et quidam principes gentium tanquam dii sunt adorati. Septuaginta, MMMXXXV, Hebrei MDCCCXIX.
Reu annos XXXII genuit Seruch, cui superuixit annos
CCC
CCVII
. Septuaginta ante natum Seruch CXXXII posuere annos, postea CCVII.
Scitharum
Tunc Citharum
regnum dicitur exortum, ubi primus regnauit Thanaus. Septuaginta MMMCLXV, Hebrei MDCCCXLIX.
Seruch annos XXX genuit
Nahor
Nabor
cui superuixit annos
CCVII
CCC
: Septuaginta ante natum Nahor ponunt annos CXXX postea CC. Tunc
Egiptiorum
Egyptiorum
imperium dicitur inchoasse, primo eis regnante Uizoues; secundum Septuaginta MMMCCXLIV, secundum Hebrei MCMLXXVIII.
Nahor annos XXIX genuit Thare, cui superuixit annos CXXVIII. Septuaginta ante natum Thare ponunt annos LXXIX postea CXXIX. Tunc
Assiriorum
Assisiorum
, Siciniorumque regnum nascitur, his primum Belo, illis Agialeo regnante.
Hebrei MCMXLVIII.
Thare annos LXX genuit Abraham cui superuixit annis CXXXV. Hactenus seculi secunda etas protenditur, cuius tota series recensita, beatus Augustinus in libro de ciuitate Dei XVI
.
capitulo X hoc modo conclusit. Fiunt itaque anni a diluuio usque ad Abraham mille septuaginta duo, secundum uulgatam editionem, hoc est interpretum Septuaginta. In Hebreis autem codicibus longe pauciores annos uidelicet CCXCII perhibent inueniri, de quibus, rationem nullam, aut
difficilem
difficillimam
reddunt.
Orosius
Otosius
:
Ab Adam primo homine usque ad Ninum magnum regem, cuius anno XLII natus est Abraham,
fiunt
anni tria milia CLXXXIV. A Nino autem uel Abraham, usque ad
Cesarem
Cessarem
Augustum,
id est
idem
usque ad natiuitatem Christi, que fuit anno imperii Cesaris XLII cum facta pace cum Parthis, Iani porte clause sunt et bella toto orbe cessarent, colliguntur anni duo milia XV.
Historia universalis, tertia etas
Incipit
incipit
tertia etas.
Tertia mundi etas a natiuitate
cepit
certe
Abrahe patriarche, qui cum
Septuaginta
septuaginta
quinque annorum esset, relicta gente et patria ad imperium Dei uenit in terram Canaan, accipiens promissionem nascituro de semine suo saluatore, in quo benedicentur omnes gentes simul, et se ipsum in gentem magnam esse futurum, quarum una spiritualis, altera promissio carnalis. his temporibus Ninus, et Semiramis eius uxor Assiriis regnabant.
Zoroas
Zaroas
magicam artem tunc primum inuenit.
Hac etate regnum inchoatur grecorum ubi primus regnavit Inachus cuius filius Foroneus rex in Grecia leges et iudicia scripsit.
Orosius
Otosius
:
Ante annos Urbis condite MCCC rex
primum
primus
apud
Assirios
Assyrios
, qui eminere ceteris potuit, Ninus fuit, quique primus dominationis
libidine
libidini
arma foris extulit, atque cruentam uitam per totam Asiam bellis egit: quamuis pater eius Belus prius obscure regnauerit
. Regnauit
autem
Ninus
annis LII
,
quo occiso, successit ei uxor sua Semiramis, que cum et ipsa XLII annos
regnauerit
regnauit
, non minus crudeliter medio
imperii
imperi
sui tempore totius Asie regina Babyloniam urbem instaurauit, caputque regni Assyriorum ut esset, instituit MMXXXIII.
Abraham anno LXXXVI genuit Ysmahel, a quo
Ysmahelite
Ysmahelitem
.
genuit
Genuit
autem Ysmahel duodecim duces, et uixit annos CXXXVII. MMXLVIII.
Idem Abraham cum esset annorum
centum
c
genuit
Ysach
Ysahac
, qui primus, et solus in tota testamenti ueteris serie legitur octaua die circumcisus quod non sine magno misterio priuilegium est filio promissionis donatum, et postquam genuit
Ysach
Ysahac
uixit Abraham LXXV annos usque ad XV annum natiuitatis Esau, et Iacob. MMCVIII.
Ysach
Ysahac
habens annos LX genuit Esau, et Iacob patriarchas Idumee, et Israelitice gentis, post quorum ortum uixit
Ysach
Ysahac
annos CXX. His temporibus primus Argos regnauit Inanchus cuius filia Io, quam
Egyptii
Egiptiii
mutato nomine Ysidem colunt.
Duo milia C nonaginta IX.
Iacob habens annos XCI genuit Ioseph: Ioseph autem annorum XVI erat, quando uenditus est a fratribus suis, quique XXX erat annorum cum post uincula carceris stetit in presentia Pharaonis, et cum XXXIX annorum esset etatis, Iacob pater
eius
es
descendit in Egyptum in animabus LXX
ipse
. Ipse
autem Iacob tunc erat CXXX annorum, qui postea in
Egipto
Egypto
uixit annos XVII. Huius temporibus Memphis in Egypto ab Ape Argiuorum condita, Sparta quoque a Sparto filio Foronei regis Argiuorum condita. Ab Abraham uero usque ad introitum filiorum Israhel in Egypto fiunt anni CCXC. Orosius:
Ante
annos
anno
Urbis condite mxl in Achaia fuit seuum diluuium totam eandem prouinciam uastans. Item Orosius:
Ante annos Urbis condite MVIII fuit apud Egyptum insolita fastidiendaque ubertas, deinde iugis et intolerabilis fames, cui Ioseph uir iustus et sapiens diuina prouisione subuenit. eo tempore Foroneus Grecie leges dedit. Iuxta Hebreos anni
MMCDLIII
MMCDLII
.
Abitatio filiorum Israhel qua
mansuerunt
manserunt
in Egypto fuit annorum CDXXX, quibus expletis eadem die egressus est omnis exercitus Domini de terra Egypti, ut scriptura testatur exodi. Quorum tamen summam annorum chronografi
eius
ei
a septuagesimo quinto anno natiuitatis Abrahe, quando terram repromissionis intrauit, computant, sequentes editionem Septuaginta interpretum, que dicit: habitatio autem filiorum Israhel qua intrauerunt in Egypto, et in terra Chanaan, ipsi, et patres eorum a septuagesimo quinto anno natiuitatis
Abrahe
Habrahe
anni CDXXX quam necessario sequendam et ipsa hebraica ueritas ostendit, que narrat
Chaat
chaat
filium Leui, quem natum esse constat in terra
Chanaam
Chanaan
, uixisse anni CXXXIII et filium eius Amram patrem Moysi annos CXXXVII et
ipsam
ipsum
Moysen LXXX
fuisse
fuisset
annorum tempore egressionis de Egypto. Quia nimirum horum
summam
sumam
annorum constat quadringentos et triginta implere non posse: annuit autem horum
translationi
translationis
et apostolus, cum ait: Abrahe dicte sunt
promissiones
repromissiones
, et semini eius: non dicit et seminibus, quasi in
multis, sed quasi in
uno, et semini tuo qui est Christus.
Hoc autem dico
Dico
testamentum confirmatum a Deo, que post
CDXXX
CD et XXX
annos facta est lex non irritam fecit ad euacuandas promissiones patrum. erat autem Moyses LXXX annorum et Aaron LXXXIV annorum, quando locuti sunt ad Pharaonem, qui postea uixerunt annos XL donec habitatio filiorum Israhel fuit per desertum. Orosius:
Ante annos Urbis condite DCCCX.
Anfectione
Ansectione
Athenius tertius a
Cerope
Cecrope
regnauit, cuius temporibus
aquarum
aquorum
illuuies maiorem partem populorum Thessalie assumpsit, paucis per refugia
monitum
montium
libertatis, maxime in monte
Parnaso
Parnoso
: in cuius circuitu Deucalion tunc regno potiebatur qui tunc ad se ratibus confugientibus susceptos per gemina Parnasi iuga fouit aluitque, a quo propterea genus hominum reparatum ferunt. Tunc etiam in Ethiopia partes plurimas dirosque morbos pene usque ad desolationem exestuauisse, et ne forte diuisa
tempora
temporam
esse credantur, ut Dei furoris bellici, et tempestate subacta, Mediam Liber pater sanguine madefecit
,
cedibus oppleuit, libidinibus polluit, gentem utique nulli unquam hominum obnoxiam uernacula tantum quiete contentam. Item Orosius:
Anno ante Urbem conditam DCCCV Egyptus decem plagis attrita est per manum Moysi ducis, quem Deus misit ad Pharaonem, ut dimitteret populum suum. Postquam uero Pharao dimisit Israhelem, insecutus est eum cum omni suo exercitu usque ad mare rubrum: et Hebreis per medium sicci maris tuto gradientibus, uniuersa Egyptiorum multitudo simul cum rege suo aquarum inundatione in
mare
mari
necata est, quorum multitudo hoc solo uel maxime argumento
coniicere
conicere
possumus, quod eos sexcenta milia uirorum timuerunt atque fugerunt. Tunc quoque temporis Athlans astrologiam inuenit.
MMCMXCIII.
Moyses autem annos XL eductum ex Egypto regit populum Israhel in deserto. Quorum primo anno tabernaculum Domino construit, et VII mensibus opus perficiens, mense primo anni secundi prima die mensis erexit. Hucusque ut
Eusebius
Eusepius
commemorat quinque libri Moysi continent gesta annorum
tria
milia DCCXXX secundum Septuaginta seniorum interpretationem, quot uero annos huius temporis hebraica ueritas contineat Ioseppus in primo contra Appionem grammaticum libro ita commemorat; neque igitur apud nos habentur innumera uolumina inter se discordantia, sed duo tantum et XX sunt libri, qui omnium temporum seriem
continens qui ex iuste creduntur diuinitus inspirati ex quibus quinque sunt Moysi
continentes
leges
legis
uite et successionis humane prosapiam usque ad ipsius
Moysis
Moysi
terminum pertendentes, qui paulo minus ad tria milia annorum continentiam gerunt. A Moyse uero Hebrei
literas
litteras
habere ceperunt. His autem temporibus Iob de filiis Edom quintus
ad
ab
Abraham, pronepos Ysaac in terra Us que est in regione Philistinorum, tunc patrie rector principabatur. Esau namque ipse est. Edom, qui genuit Rahuel, Rahuel autem genuit
Zara. Hic itaque Zara genuit
Iob, qui alio nomine dicitur
Iohab
Iobab
. Hucusque ex libro Genesis prosecuti sumus. Ex hoc autem ex libro Iosue, et iudicum usque ad regum tempora
.
MMDXIX.
Iosue annos XXVI regit populum, ut Ioseppus docet. Nam scriptura sancta quod fuerint anni ducatus illius tacet. Quare autem Eusebius in chronicis
XXVI
XXVII
annos posuerit infra dicemus. Primo namque ducatus sui anno decimo die primi mensis populum, patefacto Iordanis alueo, in terram repromissionis induxit, quo uidelicet anno, ut in chronicis prefati Eusebii repperimus, principium erat quinquagesimi primi iobelei, secundum Hebreos: idest anni duo milia quingenti erant ab initio mundi completi, singulis iobeleorum ordinibus per quinquagenos deputatis. Constat enim a principio quia MDCLVI ad diluuium usque fuere anni. Inde ad
Abraham
Habraham
CCXCII qui LXXV erat annorum, quando promissionem Dei acceperit. promissionis anni CDXXX, ducatus Moysi anni XL qui profecto numerus non duo milia quingentos, sed septem minus, idest duo milia CDXCIII ut prenotamus, annos implent. Iosue autem impetrauit a Deo, et
solem
Solem
uersus in meridiem in eodem loco stare fecit diei unius spa tio, ut non effugiendi solatium hostibus, cum quibus pugnabat, minime preberet, quousque idem Iosue de inimicis ulcisceretur. Erant ipsi enim quinque reges Amorreorum. Dominus quoque misit super eos lapides magnos de celo, et multo plures mortuo sunt lapidibus grandinis, quam gladio. Iosue CX annorum mortuus est. Eo tempore Troia in quadrigis uigebat, in qua Trous prius regnauit
.
MMDLIX.
Othoniel
Othonihel
annos XL populum Dei rexit. Hic autem de tribu Iuda primus in Israhel Domino iubente, constituitur. Huius temporibus primis, filii Israhel seruire Chusan Rasathaim regi Mesopotamie annis VIII. Eodem tempore
Charinus
Cathinus
filius Agenoris litteras Grecie dedit
.
MMDCXXXIX.
Loth annos LXXX filius Gera, filius Gemini, qui utraque manu utebatur pro dextera, cuius in principiis seruiuit Israhel Eglon regi Moab annis XVIII donec
eum ipsum
cum ipse
percusso
Eglon
eglon
ipse liberauit. Hoc tempore Cirene ciuitas condita est in Libia. Tunc quoque fabule ficte de rebus gestis ab hominibus sceleratis
.
MMDCLXXX.
Deborra prophetissa annos XL de tribu
Effraym
Effraim
cum
Barah
Barach
de tribu Neptalim cuius in initio ducatus oppressit filios Israel Iabin rex Chanaan XX annis qui regnabat in Asor. Sed occiso ab Israel principe militie eius Sisara, prostratus tandem, ac humiliatus est. Hoc tempore
Miletus
Miltus
condita. Et tunc Apollo cytharam
repperit
repperlt
.
MMDCCXXX.
Gedeon, qui et Ieroboal XL annis de tribu Manasse, sub quo seruiuit Israhel Madianitis, et Amalechitis VII annis. Sed Gedeon pugnante liberatus est. Nam per uelleris signum, sicut a Deo petiit, confortatus ipse cum CCC solummodo uiris, quos secum habuit, uicit hoc bellum, in quo cesa sunt CXX milia uirorum. Eo tempore Tyrus condita ante templum
Ierosolymorum
Ierusolimorum
anni CCXL ut scribit Ioseppus. Mercurius Lyram condidit. In Italia primus Ianus regnauit
.
MMDCCXLII.
Abimelech Gedeonis filius annos III, qui regnabat in Sichem. Hic autem Gedeonis filius ex concubina occidit LXX fratres suos filios patris eius ex matrimoniis. Remansitque Ionathas filius Ieroboal minimus, et absconditus est. Ipso quoque tempore Hercules Ilium uastat.
uastat
Saturnus in Italiam fugiens, ibi post Ianum regnauit
.
MMDCCXLV.
Pthola annis XXIII filius Phoa patrui Abimelech, uir de Ysachar, qui habitabat in Sanir montis Effraym. Fuitque his temporibus bellum
Lapitharum
Laphitarum
, et Centaurorum, quod scribit
palefatus
Palefactus
primo de incredibilibus libro. Notabiles fuisse dicuntur equites Thessalorum. in Troia post Laomedontem regnauit Priamus
MMDCCLVII
MMDCCLXVII
.
Iahir
Iahyr
annis XXII ex tribu Manasse. His diebus Hercules agonem Olimpiacum constituit, a
quod
quo
usque ad primam Olimpiadem supputantur anni CDXXX. Carmentes litteras latinas inuenit
.
MMDCCLXXIII.
Iephte
Iepte
Galaadites annis VI Philistim, et Ammanite deprimunt Israhel, ex quibus Ammanite debellantur a
Iephte
Zepte
, qui in libro iudicum ab
etate
ete
Moysi usque ad semetipsum ait supputari annos CCC. Hercules in flammis se iniecit. Amazonum tunc regnum uigebat, quod usque ad Alexandri Magni tempora mansisse legimus
MMDCCXL
MMDCCLXXX
.
Abessan de Bethleem annos VII Agamenon Micenis imperat annos XXXV cuius
anno
annos
XV Troia capitur. MMDCCXC.
Achilon Zabulonites annis X. Hic cum annis X suis in Septuaginta interpretibus non
babetur
habetur
, pro quo annos supplendo Eusebius Iosue filio Nun, Samuheli et Sauli, quorum annos scriptura non dicit, plures annos, quam in
Ioseppo
Iosepho
legebat, annotauit, quatenus ab egressu filiorum Israhel ex Egypto, usque ad edificationem templi
CDLXXX
CCCLXXX
annorum summam scriptura predicat
habere
hahere
. Orosius:
Ante Urbem conditam CDXXX annos raptus Helene, coniuratio Grecorum, et concursus mille nauium, dehinc decennis obsidio, ac postremo
famosum
famosium
Troie excidium predicatur. in quo bello per decem annos cruentissime gestos; quas nationes quantosque populos idem turbo inuoluerit, Omerus poeta in primis clarus luculentissimo carmine palam fecit.
Dare
Thares
autem Frigius, qui Troie
historiam
hystoriam
scripsit, dicit: quia in illo bello perierunt ex
Achiuis
achiuis
CCCLXII milia. Ex Troianis autem usque ad ciuitatem perditam CLXVI milia; ciuitate uero perdita CCLXVI milia MMDCCXCVIII.
Labdon de tribu Effraim annis VIII. Huius anno tertio Troia capta est, regnante in italia Latino, completis a primo anno Cecropis, qui primus apud Atticam regnauit CCCLXXV a quadragesimo autem et tertio anno Nini regis Assiriorum. Iuxta Eusebium autem expletis a mundi principio annis
quatuor
quattuor
milia XIX. A diluuio
annis
anni
MLXXXVII.
a
A
natiuitate Abrahe, et quadragesimo tertio anno Nini regis annos DCCCXXXV. A natiuitate Moysi anni CDX.
capta
Capta
igitur Troia, Eneas, paucis interuenientibus annis, in Italia profugus ueniens,
arma
commouit, bella excitauit cum Turno Dauni filio regis Tuscorum, dimicans eum interemit, eiusque sponsam sibi uxorem accepit, et per triennium regnans multos populos implicuit odio, excidioque afflixit. MMDCCCXXXIX.
Mortuo autem Labdon, seruiuit Israhel Philisteis annis XL
. Sanson de tribu Dan
.
MMDCCCXCIX.
Sanson de tribu Dan annos XX. Hactenus iudicum tempora liber signat habens annos CDXCIX. Quibus transactis ex libris regnorum, et prophetarum, et ex romanorum
historiis
hystoriis
diu iam inchoatis acta prosecuntur.
Iudices autem
Latini
latini
duodecim, qui postea
Romani
romani
nuncupati sunt, post tertium annum captiuitatis Troie, ut quidam uolunt, octauum, regnauit Eneas annis III. Post quem Ascanius annis XXXIX. Ante Eneam uero Ianus, Saturnus, Picus, Faunus, Latinus in Italia regnauerunt annis circiter CL Ascanius Enee filius Albam urbem condidit MMDCCC.
Heli sacerdos
anni
annis
XL. In Ebreorum libro XL anni inueniuntur. In Septuaginta autem interpretatione XX. Hectoris filii Ilium receperunt, expulsis Antenoris posteris, Heleno sibi subsidium ferente. Latinorum tertius Siluius Enee filius frater Ascanii regnat annis XXIX, quique post mortem patris editus ruri fuerat educatus
,
et Siluii
,
Posthumii
post uinii
nomen accepit, a quo omnes Albanorum reges Siluii uocati sunt. Reges Sicioniis defecerunt, qui ab Egealeo usque ad Zeuxippum, regnauerunt annis nongentis LXII. Post quos sacerdotes
carnii
Carnii
constituti sunt
.
MMDCCC.
Samuhel annos XII ut docet Iosephus: in scriptura enim sancta quandiu prefuerit minime patet. Ab hoc tempora prophetarum incipiunt.
Latinorum quartus Eneas Siluius regnat annis XXXI. Tunc temporis Omerus poeta clarus fuis se putatur, iuxta Ysidorum
.
MMDCCCXC.
Saul primus Hebreorum rex annos XX et huius quia in canonica scriptura non habetur, de antiquitatis
Ioseppi
Iosephi
libro, tempus regni notauimus. In Lacedemone regnauit primus
Euristeus
euristeus
annos XLII. Corinthi primus Arethis annis XXXV.
Historia universalis, quarta etas
Quarta etas.
Quarta mundi etas non solum cum inchoato Iudee gentis imperio, sed et cum innouata promissione, que patribus olim data est, imperii christiani sumit exordium, iurante domino Dauid ueritatem: de fructu uentris eius sedere super sedem eius. Ex hoc autem reges Iuda designantur MMCMXXX.
Dauid ex tribu Iuda rex regnauit annis XL. Hunc propheta Nathan arguit propter peccatum, atque legem Dei docuit eum. Quo tempore regnauit Latinorum quintus Latinus Siluius annis L. Tunc Ephesus condita ab Andronico. Carthago quoque condita est, ut quidam uolunt, a Harcedone
Tyrio
Thyrio
, ut uero alii, a Didone filia eius anno CXLIII post Troianum excidium
.
MMCMLXX.
Salomon filius Dauid annos XL qui quarto regni sui anno, mense secundo templum Domino edificare coepit
et
in Ierusalem, collectis ab
ingressu
egressu
Israhelis ex Egypto annis CDLXXX ut regum quoque liber testimonio est, quod in figura uniuersi temporis, quo in hoc seculo Christi edificatur ecclesia, que in futuro perficitur; septem annis perfecit, et septimo octaui anni mense dedicauit. Achias
Sylonites
sylonites
propheta Salomoni regi predixit quod per mulieres a mandatis Domini declinaret. Regina Saba uenit audire sapientiam Salomonis. Latinorum sextus Alba Siluius Siluii Enee filius regnauit annis XXIX MMCMLXXXVII.
Roboam filius Salomonis annos XVII. Ex eo quippe regnum Israhel a Iuda diuiditur.
Ieroboam
Hieroboam
namque de tribu Effraim separauit decem tribus a domo Dauid, et a Domino: in figuram hereticorum, qui se suosque sequaces a Christo, et ecclesia segregant. Huius quinto anno Sisac rex Egypti Ierosolimam templum expoliauit. Iaddo propheta in Samaria natus. Hic ad Ieroboam immolantem uitulis missus in sermone Domini uenit, eumque arguit immolantem. Hunc ad
propria
propriam
reuertentem leo in uiam strangulauit, eo quod propheta alius eum fefellit. Latinorum septimus Egyppus Siluius Albe superioris regis filius regnauit annis
XXXIV
XXXIII
. Samus condita, et Smirna in urbis modum amplificata
.
MMCMXX.
Abia filius Roboam annos III. Hic pugnantem contra se Ieroboam superauit, occisis de exercitu eius MD eo quod sperasset in Domino. Sub hoc
Abimelech
Abymelech
pontifex fuit MMMXXXI.
Asa filius Abia annos XLI. Ab hoc conductus Benadab rex Sirie contra Israhel percussit omnem terram Neptalim. Asa ydola destruit, templum mundat, egredientem contra se Zara
Ethiopem
Ethyopem
cum suo sternit exercitu. Amri rex Israhel emit montem Samarie a Somer duobus talentis argenti, et edificauit eum. Hahiel de Bethel
Hierico
Hiericho
instaurat. Latinorum octauus Capis Siluius Egyppi superioris regis filius regnauit annis XXVIII. Hic Capuam in Campaniam condidit. MMMLVI.
Iosaphat filius Asa regnat annis XXV. Iste fecit rectum coram Domino. Helias Thesbites de terra Arabum de tribu Aaron tres semis annos pluuiam continuit propter
peccatum Ackab
peccata Acab
, et populi Israhel. Et inter cetera magnalia Heliseum filium Saphath de terra Ruben, qui erat de Abel Meula pro se
unxit
uncxit
prophetam. Israhel
,
et Iuda hoc inter se differunt, quod omnis populus prius appellabatur Israhel: et qui
regnabat
regnabant
de genere Dauid in Ierusalem
appellabatur
appellabantur
Iuda. Et quoniam ab Israel uituli aurei colebantur in Dan et in Bethel: propterea ab
Assiriis
Assiris
primum
capta est Samaria, non tamen omnino deleta. Et multo post tempore Iudas a Chaldeis ductus est in Babilonem: quia minora peccauerunt. Latinorum nonus Carpentus Siluius superioris regis filius Capis regnauit annis XIII post quem filius eius Thyberinus Siluius annis
VII
VIII
a quo, et fluuius appellatus est, Tyberius qui prius Albola dicebatur. Post quem Agrippa Siluius filius eius annis XL, cuius temporibus Homerus fuisse, in Grecia perhibetur. MMMLXIV.
Ioram filius Iosaphat annis VIII, cuius diebus recessit Edom, ne esset sub Iuda, et constituit sibi regem. Ambulauit autem Ioram in uiis domus Achab: filia quippe Achab erat uxor eius. Helyas curru igneo rapitur quasi usque ad celum. Et Heliseus heres prophetie derelictus, primo miraculo aquam Iericho sanat. Abdias propheta de tribu Sichem in agro Bethacaran natus discipulus Helie fuit: tertius quinquagenarius cum quinquaginta militibus ab Hocozia ad Heliam missus, cui et petitus
percepit
pepercit
Helyas, ne eum ignis, sicut duos ante quinquagenarios, consumeret. Hic ergo
Hocozia
Hocozie
relicto ministerio prophetauit. Micheas de tribu Effrem in Morasti ortus: quoniam peccantem
Acab
Achab
sepius arguebat, sub Ioram filio eius precipitio ualde porrecto iactatus occubuit MMMLXV.
Azarias filius Ioram anno primo. Hunc Azariam cum filio Ioas, et nepote Amasia ob enormitatem scelerum, et quia nec patrem, filiumue quispiam eorum bonum habebat, inde eos Matheus euangelista a Domini Saluatoris genealogia
se cludit
secludit
. Ioiadab filius Rechab clarus sacerdos habetur, qui uixit annis CXXX
.
MMMLXXI.
Athalia mater Azarie annis VI que uidens interfectum ab Ieu rege Israhel filium suum
Azariam
azariam
, interfecit omnem stirpem regiam domus Ioram, preter solum Ioas
filium
filius
Azarie,
quem
Isabeth
Iosabeth
soror Azarie uxor Ioade pontificis furata est de medio filiorum regis, cum interficerentur. In Septuaginta interpretibus VII annis regnasse Athalia narratur.
Zaccharias
Zacharias
prophetauit MMMCII.
Ioas filius Azarie annis XL. Iste bono principio, et fine usus pessimo. In principio sui regni templum innouat. In extremis inter cetera facinora
Zachariam
zachariam
quoque filium
Ioadie
Ioiade
tutoris quondam, ac regnificatoris sui inter templum, et altare lapidare precepit, quem ob meritorum gratiam Dominus in euangelio filium
Barrachie
Barachie
, idest benedicti Domini, cognominauit. Latinorum duodecimus Aremus Siluius Agrippe superioris regis filius regnauit annis XVIII qui presidium Albanorum inter montes, ubi nunc Roma est, posuit. Huius filius fuit Iulius proauus Iulii Proculi, qui cum Romulo Romam commigrans fundauit Iuliam gentem
.
MMMCXL.
Amasias filius Ioas annis XXIX. Heliseus propheta sepelitur in Samaria. Azahel rex Sirie afflixit Israhel. Latinorum tertius decimus Auentinus Siluius superioris regis filius maior regnauit annis XXXVII atque in eo monte, qui nunc pars est urbis, mortuus, ac sepultus eternum loco uocabulum dedit.
MMMCXII
MMMCXCII
.
Azarias, qui et Ozias filius Amasie annis
LIII
LII
. Ysayas prophetare cepit in diebus Ozie regis Iuda ante duos annos terremotus, quem uolunt eo tempore accidisse, quo ingressus Ozias templum Dei,
sibi
ubi
sacerdotium uindicabat, et terra per cussa est, et cineres altaris effusi sunt, et ipse rex percussus lepra.
Item Hieronimus.
Ozias qui et Azarias duplici nomine, et uno quidem atque eodem tempore Ysayam, Osee, Iohel, et Amos prophetasse ex rebus que ponuntur in titulo cognoscimus, quod principium uerbi Domini fuit in Osee filio Beri. Amos autem pater Ysaye, non ut plerique autumant, tertius duodecim prophetarum est. Sed aliis diuersisque apud Hebreos scribuntur litteris. Iste quidem primam, et extremam litteram habet Aleph, et Sade. Ille uero Hayn, et Samech. Tradunt autem Hebrei Osee, et Amos, et Ysayam. Et Iohel, ac Ionam
iisdem
isdem
prophetasse temporibus, uidelicet in diebus Ozie, Iohatam, Achaz, et Ezechie regum Iuda, et in diebus Ieroboam filii Ioas regis Israhel. De Iona quidem in regum uolumine ita scriptum est: Anno XV Amasie filii Ioas regis Iuda regnauit Ieroboam filius Ioas regis Israhel in Samaria annis XLI et fecit quod malum est coram Domino, et non recessit ab uniuersis peccatis Ieroboam filii Nabath, qui peccare fecit Israhel. Ipse conuertit fines Israhel in Samariam ab
introitu
introitum
Emath usque ad mare solitudinis, iuxta uerbum Domini Dei Israhel, quod locutus est in manu serui sui Iona
filii
ilii
Amathi prophete, qui fuit Deleth. Dicunt autem Hebrei hunc esse filium uidue Sareptene, quem Helias propheta mortuum suscitauit. Assyriorum rex tricesimus sextus Thonos Concoleros, qui uocatur grece Sardanapallus, Tharsum, atque Anchialem condidit, et in prelio uictus ab Arbato Medo
semet
scinet
incendio concremauit. Usque ad id tempus fuisse reges Assyriorum historia refert, et fiunt simul anni MCXCVII. Omnes autem anni regni Assyriorum a primo anno Nini supputantur MCCXL.
Orosius:
Anno ante Urbem conditam LXIV nouissimus apud Assyrios regnauit Sardanapallus uir muliere corruptior, qui inter scortum gregis femine habitu purpuram collo gestans a prefecto suo Arbato, qui tunc Medis preerat inuisus atque execrationi habitus, excitis Medorum populis ad bellum prouocatus, et uictus, ardenti pire se iniecit: exin Arbates Medus, Assyriorum imperio destructo, regnum in Medos transtulit,
ubi
tibi
primum ipse regnauit annis XXVIII. Macedonum regnum inchoat primum habens caranum annis XXVIII. Lacedemoniorum reges deficiunt, Lidorum incipiunt. Latinorum quartus decimus Procax Sil uius Auentini superioris regis filius regnauit annis XXIII. Post quem quintus decimus Amulius Siluius annis quadraginta MMMCCVIII.
Ioatham filius Ozie rex iustus annos XVI. Hic inter cetera uirtutum
bonarum
bonorum
opera, portam Domus Domini sublimissimam edificauit, que in actibus Apostolorum speciosa uocatur. Omnes siquidem porte templi in terra fuerunt, excepta speciosa, que pendebat, que ab Hebreis uocabatur
Iohathan
Iohatham
Olimpias prima ab Elliensibus constituitur post annos Troiane captiuitatis CCCXCV. Remus, et Romolus generantur Marte et Ilia. MMMCCXXIII.
Achaz filius Ioatham annis XVI. Raasim rex Damasci uicto Achaz multos de Iuda Damascum transtulit. Et Facee filius Romelie rex
decem
X
tribuum, que appellabantur Israhel, et regnabat in Samaria, centum uiginti milia percussit de Iuda hominum bellatorum, et ducenta mulierum, puerorumque, et puellarum cum infinita preda in Samaria duxit captiua. Rursumque
idem
iidem
ipsi experimentum habentes fortitudinis sue atque uictorie ueniunt ad Iudeam, et
Ierusalem
Hierusalem
,
cupiuntque
cupiatque
debellare, et non potuerunt: quia auxiliatus est eis Dominus sub occasione misericordie, qua populum libe raret obsessum, filium suum per prophetam
nuncias
nuntiaus
de Uirgine nasciturum. Tunc Ysayas propheta missus est cum Asub filio suo in occursum Achaz, ut diceret ei, ne timeret, et cor eius ne formidaret a duabus istis caudis ticionum fumigantium, quos
uocet
uocat
Raasim, et Facee: eo quod in ipsis esset finiendum regnum Syrie, idest Damasci, et regnum Samarie, idest decem tribuum, que alio nomine appellabantur Effraim.
Hec
Item
Hieronimus
item
:
Legimus, quod regnante Iohas, Zacharias filius
Barrachie
Barachie
, quem prophetam fuisse dubium non est, sacerdos fuerit templi Domini, cui precepit Achaz, ut altare simile altari Damasci faceret, quod minime fecit. Et Dierum narrat liber, quod Ezechias filius
Achaz
Achat
quesierit Dominum in diebus Zacharie erudiri in timore Domini.
Achaz
Achat
filius
Iohathan
Iohatham
rex impiissimus, qui clausit ianuas templi, et in ualle Gennon adorauit
Baalim
Baalmi
, et filium suum ydolis consecrauit: ab hoc conductus Thegath Falasar rex
Assiryorum
Assyriorum
, et Rasin regem Syrie interfecit, et habitatores Damasci transtulit Cyrenen.
Anno post euersionem Troie CDXVIII siue, ut placet
Orosio
Oroio
, annis CDIV.
Olympiade
Olimpiade
autem sexta, que
quinto
quinta
demum anno,
quatuor
in medio expletis, apud
Helydem
Heliden
Grecie ciuitatem Agone, et ludis exercere solet. Urbi XI kalendas maias, ante sex annos quam decem
tribuum
tribus
Israhel a Sennacherib rege Chaldeorum
transferrentur
transferentur
, Roma in Italia condita in monte Palatino a Remo et Romulo geminis auctoribus natis annos XVIII
filiis
filii
Rehe Siluie, que erat filia Numitoris fratris regis Amulii uirgo Uestalis, sed constuprata consualibus ludis. Sabine rapte anno ab
Urbe
urbe
condita tertio Remus rostro pastorali a Fabio Romuli duce occisus est. Regnumque Romulus parricidio inbuit, atque raptas Sabinas impiis nuptiis confederatas, maritorum, et parentum cruore dotauit. Romulus itaque interfecto primum auo Numitore, dehinc Remo fratre arriput imperium, urbemque constituit; regnum aui, muros fratris, templum soceri sanguine dedicauit. Sceleratorum manum promissa
impunitate
inpunitate
collegit. Primus illi campus ad bellum forus fuit, mixta sibi bella ciuilia, et externa
nunquam
numquam
defutura significans. Titum Tacium Sabinorum ducem honestum, postquam in societatem regni assumpsit, occidit MMMCCLIII.
Ezechias filius Achaz annis CCCXL. Huius anno sexto Salamanassar, rex Assyriorum capta Samaria decem tribus Israel transtulit in Assyrios, cuius regnum a primo Ieroboam steterat annis CCCXL.
Tobias
Thobias
tunc cum eis ab eisdem Assyriis ductus est in ciuitate Niniue.
Ieronimus:
Niniues Metropolis fuit Assyriorum, quorum reges Phul, et Thegat Phalassar, et Sennacherib decem tribus ceperant. Scriptum est enim, quod Thegat Phalassar rex Assyriorum sub rege
Achaz
Achat
ascenderet
ascendit
in Damascum, et uastauerit eam, et transtulerit habitationes eius
Cirenem
Cirenen
et Raasin interfecerit, et quod tetenderit insidias Facee filio Romelie, Osee filius Elam, et percusserit eum, et interfecerit, et regnauit pro illo annis nouem. Et quod uenerit Salmanassar rex Assyriorum, et obsederit Samariam, que nunc Sebaste uocatur tribus annis, et nono anno regni Osee ceperit eam,
uictumque
uictamque
Osee in carcerem miserit, et transtulerit Israhel in Assyrios, posuitque mala, et in Hor iuxta fluuium Gozam in ciuitatibus, et in montibus Medorum. Septimo anno post mortem Achaz, tempore quo regnare cepit Achaz iam nouem Ezechias erat annorum sed regnante Achaz due et semis tribus sub eo capte sunt: relique autem tribus sub Ezechia qui ei successit in regnum. Omnia hec decem tribus perpessi sunt, eo quod semper contra Iudam prebebat auxilium. Fugato
Assyrio
Assirio
regnauit Iude
Ezechias
Ezechia
uir iustus. Ezechias enim percussit
Philistim
Philistiim
usque Gazam, et depopulatus est, et usque ad urbes munitas: quamuis Sennacherib
Assyrius
Assirius
prius inter ceteras nationes eos deuastauerit Philisteos.
Sennacherib
Sennacherip
captiuum duxit Israel. Et Nabuchodonosor subuertit
Ierusalem
Hierusalem
. Ezechie uero super dies suos, XI annos ad uitam Deus adiecit. Mortuo Romulo qui XXXVIII annos regnauit, per quinos dies Senatores rempublicam rexerunt, atque ita unus expletus est annus. Post quos Numa Pompilius annis XLI regnauit, qui Capitolium a fundamentis edificauit, et leges, ac mores primus
Romanis
romanis
instituit, annumque in menses primus composuit MMMCCCVIII.
Manasses filius Ezechie annis LV. Hic ob scelera sua catenatus et compeditus in
Babiloniam
Babylonia
ducitur: sed ob penitentiam, et preces restituitur in regno. Cuius diebus
Isaias
Ysayas
propheta secatus in duas partes occubuit.
Ieronimus:
Tradunt Hebrei
Isaiam
Ysayam
socerum
fuisse
fuisset
Manasse filii Ezechie regis Iuda. Romanorum tertius Tullius Hostilius regnauit annis XXXI qui primus regum
Romanorum
romanorum
purpura, et fascibus usus est, et adiecto monte Celio
Urbem
urbem
ampliauit, qui fulminis ictu cum domo sua arsit. His temporibus
Bisantium
Bitantium
ciuitas a quodam Pausania rege Sparthanorum condita que postea Constantinopolis est appellata. Tunc quoque Sibilla claruit MMMCCCXLI.
Ammon filius Manasse annis II in ebraica ueritate II annis, in septuaginta legitur regnasse XII. Hic a seruis
suis
interficitur. Histius ciuitas in Ponto condita.
Iosias filius Ammon annis XXXI. Hic mundata Iudea et Hierusalem, templo etiam innouato, post abiectas
idolatrie
idolarie
sordes, Pascha Domino celeberrimum
fecit
facit
octauo decimo anno sui. Et cum Nechaone Egyptiorum rege congressus occiditur in campo Magedo, que nunc Maximianipolis uocatur. In Hebreo XXXI annum regnasse Iosias, in septuaginta interpretum XXXII legitur. Sed Eusebius inter regnum eius, et
Ioachin
Ioachim
alium de suo addidit annum propter menses bis ternos, quibus Ioachaz, et Ioachim regnauerunt. Uerum quid ueritas habeat Ieremias pandit, qui se a tertio decimo anno Iosie usque ad annum quartum Ioachim
XIII
XXIII
annos prophetasse perhibet, cum Nabuchodonosor quarto anno Ioachim regnare cepisset. Nonodecimo autem imperii eius anno Ierusalem fuisse destructam.
Ieronimus:
Hieremias
Ieremias
cum esset puer cepit a tertio decimo anno
Iosie
Iosye
regis Iuda filii Amos prophetauitque imperio eius annis XIX. Et postea sub Ioachim filio eius annis XI usque ad quintum mensem, quando a
Babilonis
Babylonis
capta est Hierusalem, Ioachaz uero, et Iechoniam ternos menses, quorum alter in Egyptum, alter cum matre ductus est in
Babilone
Babylone
, in supradictis annis computantur, ac per hoc ab exordio prophetie sue, usque ad captiuitatem Hierusalem, in qua et ipse captus est, prophetauit annis XL preter illud tempus, quando ductus est in Egyptum ibique prophetauit in Taphnis. Fuit autem
Hieremias
Ieremias
de genere Sacerdotum, qui habitabant contra septemtrionem in uico Anathoth, qui tertio miliario distat ab Hierusalem.
Romanorum quartus Ancus Martius Nume ex filia nepos regnauit annis XXIII qui Auentinum montem, et Ianiculum urbi addidit, et supra mare XVI ab urbe miliario Hostiam condidit. Post quem Tarquinius Priscus annis XXXVII qui circum Rome
aedificauit
hedificauit
, numerum senatorum au xit, Romanos ludos instuit, muros, et cloacas
edificauit
hedificauit
, Capitolium extruxit. His diebus Arion
Methimneus
Methimeus
a
delphino
delfino
in thermis transportatus est. Tunc etiam Massilia condita. Tempore Tarquinii Epidaurus est condita, que postea Dirratium est nominata.
Ieronimus: Legimus Niniuen,
regnante
regnantem
apud Hebreos
Iosia
Iosian
a Saica rege Iudeorum fuisse destructam, que Dei iudicio palustribus aquis postea est submersa. Ex quo intelligimus primo tempore ad Ione predicationem acta penitentia
Niniuitas
sub
cura
curra
regis Deum timentis ueniam consecutos: postea uero transactis plusquam centum annis in pristinis
uitiis
uitii
perseuerantes Dei in se prouocantes sententiam, quia non erat eis rex, qui sollicite Deum timeret, ut sui cura Dei iustistiam temperaret
.
MMMCCCLII.
Ioachim filius Iosie annis XI. Post Iosiam regnauit Ioachaz filius eius tribus mensibus, quem Nechaon rex uictum ducens in Egyptum Ioachim constituit regem. Huius tertio anno Nabuchodonosor
capta
tapta
Ierusalem
Iherusalem
, et plurimis captiuitatis, in quibus erant
Danihel
Danielli
,
Ananias, Azarias et Misahel,
partem
pater
uasorum templi in
Babiloniam
Babyloniam
transfert. A quar to Ioachim anno
Scriptura regnum
scriptu regum
scriptum regum
Nabuchodonosor computat: quia ex eo non solum Iudeis, et Chaldeis, sed et Assyriis, Egyptiis, Moabitis, aliisque innumeris gentibus cepit regnare Ioachim, qui et Iechonias filius Ioachim mensibus
tribus
tres
et diebus X. Hic circumdata a Chaldeis Hierusalem exiit ad regem
Babilonis
Babylonis
, et mater eius, et ductus est in
Babilonis
Babylonis
cum populo suo anno octauo regni Nabuchodonosor
.
MMMCCCLXIII.
Sedecias, qui et Mathian filius Iosie annis XI. Huius anno XI, regis autem
Babilonis
Babylonis
nono decimo
,
Iudea
Iude
capta est, in
Babiloniam
Babyloniam
exilio ducta est, et templum Domini combustum anno ex quo fundari cepit CDXXX. Qui autem reliqui
fuerunt
fuerant
Iudei transfugerunt in Egyptum, qua post annos V percussa a Chaldeis in
Babiloniam
Babyloniam
sunt, et ipsi transmigrati.
Ieronimus: Iosias filius Amon rex iustus tres habuit filios Ioachaz et Ioachim, et Sedeciam; Iosie quippe successit in regno filius eius Ioachaz, quem rex
Egypti
Egipti
Farao Necho captiuum duxit in Egyptum, ibique mortuus est. Quo statim in captiuitate ducto regnum
obtinuit
optinuit
in
Ierusalem
Hierusalem
Ioachim frater eius. Quarto autem anno Ioachim huius filii Iosie patris Nabuchodonosor in Babilone suscepit imperium, atque ita factum est, ut annus, qui primus erat Nabuchodonosor in Babilone, quartus esset in
Ierusalem
Hierusalem
regis Ioachim. Denique Nabuchodonosor octauo anno regni sui ueniens
Ierusalem
Hierusalem
obsedit eam, et Iechoniam filium Ioachim cum matre, et principibus duxit in captiuitatem, qui tribus tantum post interfectionem patris eius Ioachim regnarat mensibus. Interfectus est enim Ioachim undecimo anno regni sui in
Hierusalem
Ierulem
. Ioachim filius Iosie, sub quo etiam Holda mulier prophetauit, ipse est qui alio nomine appellatur Heliachim, et regnauit super Iudam et
Ierusalem
Hierusalem
annis undecim cui successit in regnum filius eius Ioachim, cognomento Iechonias, qui tertio mense
regni
sui
regni
die decima captus a ducibus Nabuchodonosor ductus est in
Babilonem
Babylonem
, et in loco eius constitutus est Sedecias patruus eius: cuius anno XI
Ierusalem
Hierusalem
capta, atque subuersa est, ipseque in
Babilonem
Babylonem
ductus ultra non reuersurus. In his tribus captis atque transductis regnum Iuda finitum est. Iechonias non fuit filius, sed nepos Iosie. Ioachim filius Iosie regis crudeliter regnauit, eiusque sepultura nec narratur: habente Scriptura sancta, ut omnes reges mor tuos referat, et sepultos, quasi bene fuit eis in presenti et in futuro bene erit. Hunc autem proprie narrat mortuum, et non sepultum: insepultum quidem, hoc est, a bestiis auibusque lacerandum. Hec est
etenim
enim
asini
Asini
sepultura. Hunc itaque per prophetam Dominus arguit superbie, et quod diuitiarum magnitudine
abusus
abuius
sit in contemptum Domini, nec audierit uocem Dei. Nemo putet eundem in
Danielis
Danihelis
principio esse Ioachim qui in ezechielis exordio Ioachim scribitur: iste enim extremam sillabam
chim
Chim
habet, ille
chin
Chin
habet: et ob hanc causam in euangelio secundum
Mattheum
Matheum
una uidetur esse generatio, quia secunda tesseris ire
dechas
decas
in Ioachim desinit filium Ozie, et tertia
incipit
in
a Ioachim filio Ioacham. Primo quidem ueniente Nabuchodonosor super
Ierusalem
Hierusalem
non omnes Iudei pariter in captiuitatem ducti sunt; sed pars aliqua, et tertia uasorum sanctorum direpta est. Regem quoque Ioachim detentum simul cum
Daniehle
Danihele
, et eis qui cum Anania fuerunt in
Ierusalem
Hierusalem
, captiuos in
Babiloniam
Babyloniam
deduxerunt nec non et cum eisdem ciuitatis principibus. Sedeciam autem in
Ierusalem
Hierusalem
constituit regem eis, qui ibidem remanserant. Magnificatur etiam et in hoc, quod fecit Ioachim rex, quia dum Nabuchodonosor ad expugnandum
Ierusalem
Hierusalem
uenisset, Ioachim rex uidens imminens excidium ciuitatis, et intelligens hoc sine ira Dei esse non posse, uita contempta cum honore proprio ultro se protulit, tradiditque manibus hostium cum aliquantis principibus ciuitatis, ne ciuitas diruentur,
nec
ne
templum hostili uastationi combureretur. Quod aspiciens Dominus Deus solita pietate commotus, furiosi regis Nabuchodonosor animos mitigauit, atque frenauit, ne aut subiectos occideret, aut ciuitatem dirueret, templumque combureret. Ioachim uero prospiciente Domino in Babylonia honoratus est, atque sublimis effectus, filius namque Nabuchodonosor maior natu, qui fuit Euuilmerodac, mox ex quo regnare cepit, honorauit eum, et multis dignitatibus decorauit omnibus diebus uite eius. Sedecias uero, qui in Hierusalem rex fuerat constitutus post Ioachim, cum hortante Hieremia propheta ut exiret ad regem Babilonie ibidem postea uenientem exire noluisset; ipse male periit, et omnis interfecta est eius generatio, et ciuitas uniuersa diruta est, templumque combustum; senes etiam cum iuuenibus sine aliqua misericordia
furiosorum
furiosiorum
gladiis interfecti sunt in circuitu templi, et sancta omnia impiorum manibus perquisita, ac sine more sublata sunt, ut in
Babilonem
Babylonem
transferrentur
transferentur
.
Babilon
Babylon
autem fuit metropolis Chaldeorum cuius rex Nabuchodonosor cunctis usque ad Ethiopiam gentibus superatis inter ceteras uastauit Iudeam
,
diuque obsessam
.
Ierusalem undecimo anno cepit Sedecie, quem et ipsum captum duxit Antiochiam, que tunc uocabatur Reblatha, ibique coram patre filiis interfectis oculos Sedecie iussit auferri excecatumque misit in caueam, et in ritu ferarum traxit in
Babiloniam
Babyloniam
. Quando autem a Chaldeis captiuata, et uastata est
Ierusalem
Hierusalem
, tunc mandauit Nabuchodonosor rex principibus suis, ut Iheremiam de carcere extraherent: ibi enim Sedecias, et principes eius illum
constituerunt
constituerant
, eductus itaque de carcere beatus
Iheremias
Hieremias
petiit
petiiit
ab eis tabernaculum
testimonii
testimoni
et sancta a Moyse conscripta testimonia in deserto, et archam, et ea, que in archa habebantur, tabule legis scilicet, et uas aureum plenum manna, et uirga Aaron, que fronduerat, et candelabrum aureum, et omnia, que fecit Moyses. Hec omnia itaque petiit ab ipsis principibus Hieremias dicens: Si ista omnia a Deo consecrata in
Babiloniam
Babyloniam
du xeritis contrarium uobis erit, et cauete ne patiamini sicut priores
alienigene
alienigenae
fuerunt
perpessi
per pessi
: quia quando archam Domini testamenti depredati sunt, grauissima
affecti
affectati
sunt pena, cum manus Domini uehementissime eos
conturbaret
contra baret
et percussi fuissent a Domino nimia plaga doloris. Hec omnia predixit eis sanctus Hieremias. Que audientes principes uniuersi
,
cuncta, que
petiit
petiiit
Hieremias, tabernaculum scilicet, et archam, et cetera sacramenta superius dicta eidem tradiderunt, ex iussione uidelicet et mandato regis Nabuchodonosor. Omnia ergo hec sanctus Hieremias oblata secundum mandatum Domini in monte abscondit, atque constituit. Hi uero, qui cum eo ambulauerunt
,
scire uolentes uiam
,
uel locum
,
non potuerunt: quia eis hoc noscere non permiserat Deus, nec digni fuerunt ut ea aliquando uiderent. Hec quidem Iosepus. Sed et alia plura, que illo tempore contigerunt
historie
hystorie
illius commemorat per ordinem textus. Sacerdotes etiam, qui captiui sunt ducti ex
Ierusalem
Hierusalem
, abstulerunt ignem sanctum de altari,
quem seruare
que seruari
cupientes, absconderunt in spelunca: quem post septuaginta annis hi, qui reuersi sunt de captiuitate, requirentes, inuenerunt aquam, et accipientes
eam
dum
super holocaustum disperserunt statim, ignis accensus est
et
est
holocaustum Domino
libauerunt
liberauerunt
. Principes uero Nabuchodonosor regis rogauerunt Hieremiam plurimum, ut ueniret
in
Babiloniam
Babyloniam
, quo nolente, quid uellet agere permiserunt ei, et cum omni reuerentia cum donis, et muneribus dimiserunt eum. Sedit itaque sanctus Hieremias in medio eorum, qui remanserant in Masphat: quique iterum non desinentes a prauis et illicitis rebus,
abominationes
abhominationes
prohibitas ceperunt
committere
comittere
Idolis seruientes, et Dominum impie
contemnendo
contempnendo
. Adiecerunt etiam, ut ipsum Hieremiam pertraherent secum sicut captiuum in Egypto
,
et quod non fecerunt barbari Babylonis, hoc isti qui proximi uidebantur circa eum crudeliter perpetrauerunt, inuitumque eum in Egypto
secum deduxerunt, et ibi dicitur esse defunctus lapidibus obrutus.
Ieronimus: Ceteri prophete, ut
Ysaias
Ysayas
, Osee, Iohel, fuerunt ante captiuitatem decem tribuum Israel, siue duarum tribuum Iude, et Beniamin, alii post captiuitatem, ut Danihel
,
Aggeus, et Zacharias. Hieremias uero et
Ezechiel
Iezechiel
imminente
inminente
captiuitate uaticinium texuerunt; sed alter eorum in terra Iuda, alter in Babylone. Post exordium enim uaticinationis Hieremie prophete
Ierusalem
Hierusalem
trigesimo
tricesimo
quinto eius anno
Ezechiel
Iezechiel
in
Babilone
Babylone
, his, qui cum eo capti fuerant, exorsus est prophetare: quinto uidelicet anno transmigrationis Iechonie. Sophonias uero tempore Iosie prophetauit. Hebrei arbitrantur Danihelem, et Ananiam, et
Mishaelem
Michaelem
, et Azariam fuisse Eunuchos in Babylonem.
Explicit quarta etas.
Historia universalis, quinta etas
Incipit quinta etas.
Quinta etas ab exterminio cepit regni
Iudaici
Iudacici
, quod iuxta prophetiam Hieremie septuaginta annis permansit
.
MMMCCCLXXVI.
Anno XIV postquam percussa est ciuitas, qui est uicesimus quintus annus Ioachim, cum quo et Ezechiel captiuatus est: ipse Ezechiel in uisionibus Dei adductus est in
terram
terra
Israel, et uidit renouationem ciuitatis, ac templi
ceremoniarumque
cerimoniarumque
eius. Romanorum sextus Seruius Tullius regnauit annis XXXIV qui tres montes urbi addidit, Quirinalem,
Esquilinum
Esquillinum
, Uiminalem. Fossas circum muros duxit. Census ciuium Romanorum primus instituit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat; tunc inuenta sunt capita Romanorum ciuium octoginta
quattuor
IV
milia
.
MMMCCCLXXXIX.
Anno
XVI
XXVI
post euersionem
Ierusalem
Hierusalem
, qui est XXXVII transmigrationis regis Ioachim
,
subleuauit Euuilmerodach rex
Babilonis
Babylonis
anno, quo regnare ceperat, capud Ioachim regis Iude de carcere, et
ponit
pouit
thronum eius super thronum regum, qui erant cum eo in
Babilone
Babylone
. Meminit huius temporis adhuc futuri propheta Hieremias, ita scribens: Ecce ego mittam, et assumam uniuersas cognationes Babylonis, ait Dominus, et adducam eos super terram istam, et super habitatores eius, et super omnes nationes, que in circuitu illius sunt, et interficiam eos, et ponam eos in
stuporem
stupore
, et in sibilum, et in solitudines sempiternas, et seruient omnes gentes iste regi Babylonis LXX annis. Cumque
impleti
inpleti
fuerint
anni
annis
LXX, uisitabo super regem Babylonis, et super gentem illam, ait Dominus, iniquitates
eorum
eorem
, et super terram Chaldeorum, et ponam illas in solitudines sempiternas. Et alibi scribens ad transmigrationem, quam transduxerat Nabuchodonosor de Hierusalem in Babylonem cum Hiechonia rege: cum ceperint impleri septuaginta anni in Babylonem uisitabo uos, et suscitabo super uos nomen meum in bonum, et reducam uos ad locum istum, ait Dominus. Rursus eiusdem temporis iam preteriti uerba dierum ita recordantur: Si quis euaserat gladium, in Babylonem ductus seruiuit regi, et filiis eius: donec
imperaret
imperat
rex Persarum, et compleretur sermo Domini ex ore Hieremie, et celebraret terra Sabbata sua: cunctis enim diebus desolationis egit Sabbatum usque dum complerentur septuaginta anni. Anno autem primo Ciri regis
Persarum
Perserum
ad explendum sermonem Domini, quem locutus fuerat per os Hieremie suscitauit Dominus spiritum Ciri regis Persarum, et cetera. Quibus uerbis ostenditur quia uastata
Iudea
Iudei
Chaldei
Chaldea
,
non
,
ut
Assyrii
Assirii
in Samaria, alios misere colonos; sed desertam reliquere terram, donec post annos LXX in
eam
ea
rediere Iudei. Consentit
his
hic
Iosephus
Iosepus
in decimo antiquitatum libro scribens templum, et Hierusalem, et omnem Iudeam LXX annis permansisse desolatam: qui rursus enumerando reges Babylonis (si tamen ille sic scripsit, et non codex fallit mendosus) centum fere annos ab euersa Hierusalem usque ad euersionem regni Chaldeorum facit colligi.
Scribit
Scribi
enim post Nabuchodonosor, qui, teste Scriptura Sacra, XXV
,
post euersam Hierusalem uixit annos, Euuilmerodach filium eius regnasse annos XIX. Post quem Eglesar filium eius
annis XL, cui successisse filium eius
Laborsordach mensibus nouem. Hoc defuncto ad
Balsamar
Balthasar
, qui Naboan nuncupatur,
transisse
transille
imperium, qui cum iam decem et septem regnauerit annis, captam a Ciro Persarum, et Dario Medorum rege Assueri
filiis
filio
Babiloniam
Babylonia
. Item Darius autem Astiagis filius qui
Babiloniorum
Babyloniorum
dextruxit imperium cum Ciro cognato suo agebat annum sexagesimum secundum, cum Babylon fuisset inuasa, qui tamen alio nomine uocabatur a Grecis, quique Danihelem prophetam sumens ad se in Mediam duxit, et omni honore
eum
cum
celebrauit. Huius Darii Danihel ipse ita meminit
:
.
In anno primo Darii filii Assueri de semine Medorum, qui imperauit super regnum Chaldeorum, ego Danihel, intellexi in libris numerum annorum, de quo factus est sermo Domini ad Hieremiam prophetam ut complerentur desolationis Hierusalem septuaginta anni. Eusebius in temporum libro XXX annos ab euersione Hierusalem usque ad initium Ciri Persarum, Iulius autem Africanus LXX
computat
computauit
. Porro Ieronimus in expositione prophete Danihelis ita dicit: Tradunt Hebrei huiuscemodi fabulam usque ad septuagesimum annum, quo Hieremias captiuitatem populi Iudeorum dixerat esse soluendam, de quo et Zacharias in principio uoluminis sui loquitur, irritam putans Dei pollicitationem Balthasar, falsumque promissum,
uersus
uersum
in gaudium fecit grande conuiuium insalutans quodammodo spei Iudeorum, et uasis
templi
templa
Dei. Sed statim ultio secuta est. Item Ieronimus: Sciendum est Balthasar non esse filium Nabuchodonosor, ut uulgo legentes arbitrantur, testimonium de Danihele proferentes; eo quod ipse dixerat Balthasari
:
pater tuus Nabuchodonosor; sed iuxta
Berosum
Belosum
qui Chaldeam scripsit hystoriam, et Iosepum, qui
Berosum
Uerosum
sequitur, post Nabuchodonosor, qui regnauit annis XLIII successisse in regnum eius filium, qui uocatur Euuilmerodach, de quo scribit et Hieremias, quod in primo anno regni sui leuauerit capud Ioachim regis Iude, et eduxit eum de domo carceris.
Refert
Referth
Iosepus quod post mortem Euuilmerodach in regnum patris successerit filius eius Neglisar: post quem
rursus
rursum
filius eius Laborsordoch: quo mortuo Balthasar filius eius regnauerit,
cui
cum
Danihel scripturam misticam in pariete legit, et interpretatus est. Quod autem Balthasaris patrem Nabuchodonosor uocat non facit errorem scientibus Sancte Scripture consuetudinem: quia patres omnes proaui uocantur. Balthasar autem Chaldeus rex eadem nocte, qua Danihel ar guit eum, interfectus est a Dario rege Medorum, et qui Ciri regis Persarum auunculus fuit, et a
Ciro
Cyro
Persa
Perse
, que duo regna Ysayas ascensorem bige, cameli, et asini uocat. Darius igitur, quem Artarxersen dicunt
Medi
Medis
, successit in regnum annos natus LXII qui Danihelem in Mediam transduxit. Hunc Darium
quidem
quidam Astiagen
alii
aliis
Astiagis filium
putant
putatur
. Fuit autem Danihel in
Susis
Fusis
castro, que metropolis est regionis Elamitarum, in qua turrem extruxit excelsam quadrato marmore edificatam tante pulchritudinis, ut usque in presens noua esse uideatur: in ea regum Persarum, atque Medorum conduntur reliquie
.
MMMCDXXIII.
Persarum primus
Cirus
Cyrus
regnauit annis XXX. Hic ut impleretur uerbum Domini ex ore Hieremie primo sui regni anno, laxata
Hebreorum
Hebrorum
captiuitate, quinquaginta ferme hominum milia regredi fecit in Iudeam, restituens eis uasa templi Domini aurea, et argentea quinque milia CD. Qui congregati in Hierusalem mense septimo edificauerunt altare, et a primo die mensis eiusdem ceperunt offerre holocaustum Domino; anno autem secundo aduentus sui, mense secundo templi fundamenta iecerunt anno incensionis iuxta Africanum LXXII iuxta
Chronicam
Cronicam
Eusebii
Cusebii
XXXII. Sed, impedientibus Samaritis, intermissum est opus usque ad annum Darii secundum, qui etiam in regno Assueri, et
Artaxersis
Artarxersis
scripserunt accusationem aduersus Iudeos, et remisit
Artaxerses
Artarxerses
, ne edificaretur Hierusalem. Romanorum septimus Tarquinius regnauit annis XXXV qui causa Tarquinii iunioris filii sui, qui Lucretiam corruperat, regno expulsus est: iste primum excogitauit uincla, taureas, fustes, lautomias, carceres, compedes, catenas, exilia, atque metalla.
Orosius: Anno post urbem conditam CCLIV.
Brutus
Bruto
, expulso regis imperio, consul primum effectus est. Eo tempore Cirus rex Persarum uicit Babiloniam
;
,
urbem tunc cunctis opulentiorem cepit, subuertit atque destruxit, anno conditionis eius millesimo
centesimo sexagesimo quarto
CLXIV
.
Cirus
Cyrus
autem rex Persarum proximi temporis successu Scithis bellum intulit, quem Tamiris ipsius prouincie regina ita cum suis obtruncauit, atque deleuit, quod de CC
militibus
Persis, qui cum eo uenerant, nec
nuncius
nuntius
quidem tante cladis in illo bello superfuit. Anno ab urbe condita CCXLV Darius
Ciro
Cyro
apud Scitas interfecto post aliquantum interuallum forte regnum nepotis adeptus est: nam medius eorum regnauit Cambises
Ciri
Cyri
filius
.
MMMCDXXXI.
Cambises
Ciri
Cyri
filius annis VIII. Hic deuicta Egypto, cunctam eius religionem
abominatus
abhominatus
,
ceremonias
cerimonias
eius
,
et templa deposuit, Babylonem in
Egypto
Egipto
edificauit. Hunc aiunt ab Hebreis secundum Nabuchodonosor uocari: sub quo et Tarquinii temporibus castissima
Iudit
Iudith
Olofernem peremit. His
quoque
temporibus Pitagoras philosophus claruit, qui Samo oriundus Crotone deguit, nouissime Metapontum addiit, ibique sepultus est
.
MMMCDLXVIII.
Darius Istaspis filius annis XXXVI. Inter Darium et
Cambisen
Campisen
regnasse duos fratres magos in libris chronicorum Eusebii repperimus
,
uerum
Hieronymus
Hieronimus
in expositione Danihelis scribit, quod interfecto apud Messegetas Cyro, qui XXX annis regnauit in Persis,
Cambises
Campises
successit in regnum: qui expletis octo annis duos Magos fratres habuit successores, quorum quidem unus Sinerdes Magus Panthapten filiam Cambisis duxit uxorem. Occisis quippe a populo magis, qui septem
solummodo
summodo
regnarant mensibus, suscepit imperium: eadem uero Panthapten nupsit Dario, qui ex ea Xersen filium genuit: Anno autem secundo Darii regis filii Istaspis, factus est
sermo
fermo
Domini ad Aggeum Prophetam prius, et eodem anno postea ad Zachariam filium Barachie filium Addo. Iste est Addo, qui
iuxta
iusta
paralippomenon missus est ad Ieroboam filium Nabath, sub quo altare
diruptum
dirruptum
est, et manus Regis aruit, rursumque ad preces illius restituta est. Igitur a primo anno Cyri regis, usque ad secundum annum Darii filii Istaspis supputantur anni XL. Item
Hieronymus
Ieronymus
. Secundo anno Darii septuagesimum annum desolationis esse completum Hieremias uaticinatus est, Zacharias quoque propheta, cum uisionis sue titulum in secundo anno eiusdem regis undecimo mense Sabath uicesima quarta die preposuisset, adiecit dicens: Domine exercituum, usquequo non misereberis
Hierusalem
, et urbium Iuda, quibus iratus
es
est
. Iste septuagesimus annus est. Item quarto Darii regis anno dicit idem propheta: Cum ieiunaretis, et plangeretis per hos septuaginta annos numquid ieiunium ieiunastis
michi
mihi
?. Sed et Esdras extructo tantum altari, et iactis fundamentis templi ad litteras regis
Xersis
Exersis
prohibitum opus refert. Tunc intermissum est opus Dei in
Ierusalem
Hierusalem
, et non fiebat usque ad secundum annum Darii Persarum. Prophetauerunt autem Aggeus propheta, et Zacharias filius Addo prophetantes ad Iudeos, qui erant in Iudea, et Hierusalem in nomine Domini Dei Israel. Tunc surrexerunt Zorobabel filius Salathiel, et Iosue filius Iosedech, et ceperunt edificare templum Dei in Hierusalem, et cum eis prophete Dei adiuuantes eos; Aggeus autem propheta, et
Zacharias
Zarias
, et Malachias, Nahum, et Abacuch claruerunt sub Zorobabel principe gentis, et Iesu magno sacerdote. Ieronimus. Sexto Darii anno templi edificatio completur die tertia mensis Adar, qui est quadragesimus sextus annus
ex quo
eius
sub
Ciro
Cyro
fundamenta sunt
iacta
iecta
. Unde in euangelio dicunt Iudei
:
;
quadraginta et sex annis edificatum est templum hoc. Ceperunt autem edificare anno secundo Darii mense sexto die uicesima quarta, et anno sexto, ut dictum est, mense
duodecimo
undecimo
die
tertio
tertia
compleuerunt: ex quo apparet, opus templi et antea non parua ex parte peractum; annos autem septuaginta a destructione illius, usque ad perfectam restaurandi licentiam esse computandos. Quo tempore apud Romanos septimus a Romulo Tarquinius Superbus regnabat, habens annum imperii uicesimum septimum, qui post anno VIII pulsus est a Bruto. Pulsis denique ab urbe regibus, qui imperauerunt annis CCXLIV
(
.
septem
Septem
namque fuerunt
.
),
uix
Uix
usque ad XV lapidem Roma sub eis tenebat Imperium. Post exactos reges, et nomen regie dignitatis, primum consules a Bruto esse ceperunt, deinde tribuni plebis, quasi proprii iudices defensoresque populi: inde tribuni militares; hinc quoque
dictatores,
quorum primus Largus nomine fuit maioris honoris, quam Consules: rursum quoque consules rem publicam
obtinuerunt
optinuerunt
per annos CDLXIV usque ad Iulium Cesarem, qui primus singulare arripuit imperium
Olympiade
Olimpiade
CLXXXIV. Orosius. Anno ab urbe condita CCLXXV.
Olympiade
Olimpiade
LXXIV. Xerses Dario patri in regnum successit. MMMCCCLXXXIX.
Xerses Darii filius annis XX. Hic Egyptum, que a Dario discesserat, capit, et aduersus Greciam pugnaturus DCC milia armatorum de regno, et CCC milia de auxiliis, rostratas etiam naues mille ducentas; onerarias autem tria milia ducentas habuisse narratur. Attamen uictus patriam
refugit
refugiit
.
Demosthenes
Demonstenes
Lacedemonis tunc apud
Xersen
Exersen
exultabat. Tunc Herodotus hystoriarum scriptor, et
Zeusis
Reusis
pictor agnoscitur. Anno ab urbe condita CCCI
,
.
Olimpiade
XCV
XXV
,
potestas consulum decem uiris Rome tradita est. Tunc etiam cen sus habitus est, et inuenta sunt ciuium Romanorum centum decem et octo milia
CCCXXIX
CCCXIX
. MMMCDXC.
Artabanus mensibus VIII. Socrates nascitur
.
MMMDXI.
Artaxerses
Artarxerses
, qui et Macrochir
,
idem Longimanus
,
annis XL. Huius anno septimo prima die mensis primi Esdra sacerdos et scriba legis Domini descendit de Babylonia cum epistolis regis, et in prima mensis quinti uenit in Hierusalem cum uiris mille DCC. Et inter alia strenue gesta castigauit filios transmigrationis ab uxoribus alienigenis. Eiusdem anno uicesimo Neemias pincerna de Susis castro adueniens, murum Hierusalem quinquaginta duobus diebus restituit, et ducatum genti XII annis prebuit. Item aliter. Ioachim, qui et Hiechonias tempore captiuitatis genuit Salathiel. Salathiel genuit Zorobabel Iechonia quidem, et Salathiel in Babilone defuncti sunt. Zorobabel uero post obitum eorum, permittente Dario rege, egressus est de Babylone cum omnibus, qui cum illo egredi uoluerunt cum magno honore, et gratia, atque Hierusalem sunt reuersi. Non enim omnes simul, sed sicut per tempora
captiuitati
captiuati
sunt, sic per tempora de eadem sunt captiuitate reuersi. Primo namque a Ciro rege Persarum dimissi sunt, cum mandasset eis dicens: qui uoluerit egredi, et reuerti in Hierusalem, que in Iudea est, eat, et Dominus eius sit cum eo. Hec ergo prima egressio eius captiuitatis. Altera autem facta est sub Dario rege Medorum. Tertia uero sub
Artaxersen
Artarxersen
. Sed illi, qui primi egressi sunt sub Ciro, pauci erant, et nullus principum cum eis est egressus propterea uenientes in Iudeam, et Hierusalem, ibidem
habitantes
habtantes
, ceperunt templum Dei hedificare in Hierusalem. Sed proxime in circuitu gentes, uidentes quod pauci essent, nec principem quempiam habuissent, prohibuerunt eos, neque dimiserunt hedificare et sic remansit opus ceptum templi inconsumatum. Ex parte enim faciebant, iterum prohibiti cessabant per aliquantos menses ita usque ad regnum Darii regis. Et hoc est, quod Iudei in templo Domini dicebant: quadraginta et sex annis hedificatum est templum hoc. Ex quo enim ceperunt hedificare templum Domino hi, qui ex captiuitate primo dimissi sunt, usque dum consummatum est, XLVI anni completi sunt. Ergo, ut dictum est, prima dimissio captiuorum ex Perfida sub Cyro facta est rege illorum paucorum, qui
sine
si non
principe exinde
profecti
facti
sunt, qui nec dum templum, quod ceperant, explicare potuerunt. Et postea Darius rex
commonefactus
commonefactum
est a magnifico Zoroba bel, dimisit omnes egredi uolentes, et reuerti in Hierusalem. Eundem quippe Zorobabel ad construendum templum Domini, quod est in Hierusalem, unde fuerat depredata, et cum Zorobabel illo in tempore pariter egressus est Ihesus filius Iosedech filii Saraie sacerdotis magni, sicut Propheta de eo meminit; Saraia enim summus sacerdos in Hierusalem, quando eadem ciuitas uastata est a Nabuchodonosor, cum aliis principibus Sedecia interfectus est: quo interfecto, filius eius Iosedech captiuus ductus in Babyloniam, ibique hunc Ihesum generans defunctus est. Ihesus autem hic magnus et preclarus in diuino timore fuit.
Is
His
egressus cum Zorobabel ibat in Hierusalem, qui dimissi a Dario transeuntes per Babyloniam, inde secum educentes uniuersos, qui ibidem erant Iudeos, habentes secum equites, quos eis Darius rex
iniunxerat
iniuncxerat
ad conducendum eos usque Hierusalem. Hec fuit secunda egressio captiuorum de Babylonia, que per
Zerobabel
Zorobabel
filium Salathiel facta est, una cum Ihesu filio Iosedech. Hi ergo sunt, qui et templum Domini edificauerunt, atque consumauerunt. Sub istis prophetauerunt post captiuitatem Hierusalem alio anno sub Dario rege Aggeus, et Zacharias, et Malachias. Post hec tertio egressi
sunt
de captiuitate hii, qui ibidem residebant in diebus
Artaxersis
Artarxersis
regis. Et cum eis egressus est princeps et consiliator, et dux Esdra, qui cognominatus est scriba legis Dei. quem etiam
Artaxerses
Artarxersus
rex trasmisit cum magno honore, et eos, qui cum eo egressi sunt. Exiit
et cum eis
Neemias, qui in patrum laudibus commemoratus est. Hucusque diuina scriptura temporum seriem continet. Que uero post hec apud Iudeos gesta sunt de libro
Machaborum
Machabeorum
et Iosepi atque Africani scriptis exhibentur, qui deinceps hystoryam uniuersam usque ad Romana tempora prosecuti sunt. Et quidem Africanus in quinto Temporum uolumine, huius temporis ita meminit: mansit
itaque
atque
imperfectum opus usque ad Neemiam et XX annum
Artaxersis
Artarxersis
. Quo tempore regni Persarum centum et quindecim anni fuerant euoluti: capiuitatis autem
Ierusalem
Hierusalem
centesimus octogesimus et quintus annus erat. Et tunc primum
Artaxerses
Artarxerses
iussit muros extrui
Ierusalem
Hierusalem
; ex illo tempore, si numerare uelis, septuaginta annorum ebdomadas, usque ad Christum
poteris
patris
inuenire. Xerses menses II. Post quem Sogdianus menses VII. Tunc temporis Plato nascitur, Hippocrates medicus insignis habetur. MMMDXLVIII.
Darius, cognomento Nothus, annis
XIX
. Egyptus recessit a Persis. Reuersis de captiuitate Iudeis non reges, sed pontifices prefuerunt, usque ad Aristobolum, qui cum dignitate pontificis, etiam regale sibi cepit usurpare uocabulum.
MMMDLVI
MMMDLXVI
.
Artaxerses
Artarxerses
, qui cognominatus est Minenon, Darii et Parisathidis filius, annis
XL
.
sub hoc rege uidetur
historia
hystoria
Ester completa; ipse quippe est, qui ab Hebreis Assuerus, et a septuaginta interpretibus
Artaxerses
Artarxerses
uocatur. Athenienses XXIV litteris uti ceperunt, cum antea XVI tantum
literas
litteras
haberent.
Carthaginensium
Cartaginensium
tunc inchoatur bellum famosum. Orosius. Anno ab urbe condita CCCLXIV Galli Senones, duce Brenno
,
Romam inuadunt, urbemque penetrando, excepto Capitolio,
incendunt
incendiunt
,
cunctosque crucidando sex mensibus uastant. Reliquos autem uniuersos in arce Capitolii confugientes, quos constat uix mille hominum fuisse, obsidione concludunt, eosque fame, peste, desperatione atque formidine terunt, ad postremum uendunt,
nam mille libris auri
discessionis
discensionis
pretium paciscuntur
, et
. Ex
tunc tribuni militares pro consulibus esse ceperunt. Orosius. Anno ab urbe condita CD. Philippus Aminte filius Alexandri pater Macedonum regnum adeptus, XXV tenuit annis. Eodem tempore dilatata est nox usque ad plurimam partem diei, saxa quoque de nubibus ceciderunt. Tunc temporis clarissimus Alexander Magnus ille gurges miseriarum Philippi filius natus est. Aristotiles Platonis auditor decem et octo etatis annos gerebat. Anno MMMDCXIV.
Artaxerses
Artarxerses
, qui et Ochus
,
annis XXVI
.
Iste
iste
Egyptum suo
iunxit
iuncxit
imperio, Nectanebo rege in Ethiopia pulso, in quo
Egyptiorum
Gyptiorum
regnum destructum est. Tunc idem Ochus, qui et
Artaxerses
Artarxerses
,
post transactum in Egypto maximum diuturnumque bellum, plurimos Iudeorum in transmigrationem egit, atque in
Irchania
Uchania
ad Caspium mare habitare precepit, quos ibi usque in hodiernum diem amplissimis generis sui incrementis consistere, atque ex hinc quandoque erupturos opinio est. Tunc quoque temporis
Demosthenes
Demonsthenes
orator omnium rumore celebratur. Romani Gallos superant. Plato philosophus moritur, post quem
Achademiam
Achademicam
Speusippus tenuit. Orosius. Anno ab urbe condita CDXXII. Alexander rex Epirotarum Alexandri illius magni auunculus, traiectis in
Italiam
Italia
copiis, cum bellum aduersus Romanos pararet, et circa finitimas Rome urbes firmare uires exercitus sui,
auxiliaque
auxiliatque
uel sibi, uel hostibus subtrahere studens, bellis exerceretur acquirere, a Sampnitibus, qui Lucanie genti suffragabantur, maximo bello in Lucania uictus atque occisus est. Anno ab Urbe condita CDXXVI. Caudinas furculas satis celebres
,
et famosas
insignis
insignes
Romanorum fecit infamia: nam Sampnite Romanum exercitum apud Caudinas furculas turpiter captum sub
hasta
asta
missum nudum abire ceperunt. Posteriore uero anno Romani ob ulciscendam iniuriam, uictis Sampnitibus seruitioque subiectis, iugum imposuerunt, quos non post multum temporis propter fidei, ruptique federis pertinaciam ingenti prelio uictos, stratosque confecerunt, atque contriuerunt: ita ruinas ipsas urbium diruentes, ut hodie si
Samnium
Sanium
in ipso Sampnio requiratur, nec inueniri facile possit. Anno ab urbe condita CDXXVI. Alexander patri Philippo
,
successit in regnum. MMMDCXVIII.
Arses Ochi filius annis IV. Iudeorum pontifex maximus Iaddus clarus habetur, cuius frater Manasses templum in monte Gariz construit. Speusippus moritur, cui succedit Zenocrates. Quarto Ochi anno Alexander Philippi
,
et Olimpiadis filius
uicesimus
uicesimum
etatis annum gerens regnare incipit
.
MMMDCXXIV.
Darius Arsani filius annis
VI
. Alexander autem aduersus Illicos, et
Thracas
Tracas
feliciter dimicans, subuersis Thebis, in Persis arma corripuit, et apud Granicum flumen regis ducibus oppressis, urbem Sardos capit, idemque capta Tyro, Iudeam inuadit, a qua fauoraliter exceptus, Deo uictimas immolat, et pontificem templi Iaddum honoribus plurimis prosequitur. Andromacho custode locorum dimisso. Septimo regni sui anno Alexandriam in Egypto condidit. Cum Dario rege Persarum ter dimicauit, et in his tribus preliis, totidemque annis quinquies decies centena milium hominum cesa referuntur. Nec mora
,
Babyloniam optinuit, interfecto Dario, in quo Medorum, atque Persarum regnum destructum est, quod steterat annos CCXXXI. Quo etiam tempore Latini a Romanis perdomiti sunt
.
MMMDCXXXIX.
Alexander post mortem Darii annos
V
regnauit, nam antea VII. Orosius. His autem post mortem Darii regno Persarum adepto
Scythis
Sithis
bellum intulit, atque contriuit. Hyrcanos quoque
,
et Mardos subegit ubi etiam Alexandris siue Minothea Amazonum regina excita,
suscipiende
suspiciende
ab eo sobolis gratia uenit ad eum cum CCC mulieribus. Post hec Parthos deleuit prope modum antequam uicit. Inde Drancas, Euergias,
Parapamenos
Parmenos
, Adaspios, ceterosque populos, qui in radice Caucasi montis morabantur, subegit. Urbem ibi Alexandriam super amnem Tanaim constituit. Nec minor eius in suos crudelitas, quam in hostes rabies fuit. Deinde Indiam petiit, ut Oceano ultimoque oriente finiret imperium. Nisan urbem adiit, Dedalos
montes
mentes
, regnaque Cleofilis regine expugnauit, que cum se dedisset, concubitu regnum
redemit
redimit
. Cum Poro fortissimo rege
Indorum
Iudeorum
cruentissime dimicauit, quo occiso regnum eius
obtinuit
substinuit
. Inde Arestas, Catenos, Presidas, et Gangaridas, nec non Confides laboriosis bellis subegit. Peragrata perdomitaque Alexander India
,
;
ad amnem
Egyssenem
Egyssenen
peruenit
;
,
per hunc in Oceanum diuehitur; ibi Gesonas, Sibosque oppressit. Hinc Mandros
,
et
Subagras nauigat, que gentes cum armatis
octuaginta
octoaginta
milibus peditum, et sexaginta milibus militum illum excipiunt: cruentissimo igitur commisso prelio et fusis
hostium
hostius
copiis, Alexander exercitum ad urbem deduxit, et cum murum primus ascendisset, solus introrsus desiliuit, quem cum undique hostes
circumdedissent
circum dedissent
, muri obice posteriora
tutatus
tutatum
, contrarios eo usque sustinuit, donec ad periculum eius,
et
clamorem hostium, perfractis muris, exercitus omnis
irrumperet
inrumperet
. Inde
conscensis
consensis
nauibus, com Oceani litora
peragraret
perageret
ad urbem, cui Ambira rex preerat, peruenit, ipsamque urbem expugnauit, et cepit. Post quasi circum actus, et de Oceano Indum flumen ingressus Babyloniam rediit, ubi
eum
eam
exterritarum totius orbis prouinciarum legati expectabant. Rumores eius quippe totum orbem peragrarant, quod Dii concessissent ei totius orbis uictoriam, quod ipse
hac
ac
arte composuit. Cum igitur quasi uoti causa, una cum suis templum Ammonis, quod apud Alexandriam fuerat
,
adisset
adissus
,
secreto uocauit ad se illius ora Dei pontificem, promittens
,
ac tribuens ei dona plurima auri, atque argenti, ut occultatus apud Dii Ammonis statuam, quasi ipse Deus ore suo cunctis audientibus responsa
daret
dare
Alexandro, sicut ipse in eius ore uerba posuerat, et
eum
cum
ubique
,
et in omnibus uictorem
nunciaret
nuntiaret
: quod dum fecisset, fama hec terras ac mare perterruit. Unde ex omni gente,
ac
et
natione ad eum legati concurrentes ueniebant, expetentes, ut eis sine bello dominaretur; Alexander autem apud Babyloniam ministri insidiis ueneni
haustus
austu
interiit anno uite sue XXXII, regni uero
suo
sui
XII. Ieronimus. Alexander ab
Illyrico
Illirico
,
et mare Adriatico usque ad Indicum Oceanum, et Gangen fluuium non tam preliis, quam uictoriis precurrit, et sex annis Europe partem, et omnem sibi Asiam subiugauit, quod non fuit Alexandri fortitudinis, sed Domini uoluntatis: cui postea quattuor duces eius regni successores extiterunt, uidelicet
,
Ptolomeus, Philippus, Seleucus Nicanor, Antigonus. Qui apud Danielem per quattuor hyrci cornua, qui arietem contereret
,
designantur. Mortuo itaque Alexandro tricesimo secundo etatis sue anno, hi quattuor duces regnum diuiserunt. Et Ptolomeus
Lagi
Lagis
filius tenuit Egyptum; Philippus, qui et Arideus
,
frater Alexandri
,
Macedoniam; Seleucus Nicanor Syriam
,
et Babyloniam, et omnia regna orientis; Antigonus Asie regnauit, sed non inquid in fortitudine eius, qui nullus eorum magnitudini Alexandri potuit equari MMMDCLXIX.
Egypto regnauit primus Ptolomeus Lagi filius annis XL
.
Appius Claudius
Cecus
Cetus
Rome clarus habetur, qui
aquam
aqua
Claudiam induxit, et uiam Appiam strauit. Ptolomeus
Hierosolyma
Hierusolima
,
et Iudea in
ditionem
dicionem
suam dolo redactis, plurimos captiuorum in Egyptum transtulit. Iudeorum pontifex maximus Onias Iaddi filius clarus habetur. Et tertio decimo
Ptolomei
Ptolonei
anno Syrie
,
et
Babilon
Babilonis
,
et superioribus locis regnare incipit Seleucus Nicanor. A quo tempore Machabeorum hebrea
hystorya
hystoria
grecorum supputat regnum, a quo et Hedisseni sua tempora computant. Seleucus Antiochiam, Seleuciam, Laodiciam, Appiam, Edessam,
Boroeam
Beroeam
, et
Pellam
Bellam
urbes condidit. Anno scilicet ab urbe condita CDLXIV. Eo tempore a Tarentinis bellum ingens Romanis exortum est: qui cum iniuriam legatis Romanorum fecissent,
Pirrum
Pirum
Epiri regem contra Romanos in auxilium poposcerunt. His itaque cum totis uiribus
Epiri
Epyri
,
Thessalie
Thesalie
,
et Macedonie, elefantis etiam uiginti
,
Italiam uenit, et ter cum Romanis cruentissime dimicauit. Quinto demum anno, ex quo uenerat, ab Italia uictus aufugiit, et multo post apud Argos Achaie florentissimam urbem saxo ictus occubuit. Iudeorum pontifex maximus religiosissimus, ac piissimus Symon Onie clarus habetur. Post quem
Eleazarus
Elezarus
frater eius suscepit templi ministerium: filio eius Onia paruulo admodum derelicto. Seleucus in eas urbes, quas extruxerat, Iudeos transfert; Iudeis ciuium et municipalem ordinem cum Grecis equali honore concedens. Eo tempore condite a Romanis ciuitates Ariminus in Gallia, et Beneuentum in Sampnio. Tunc etiam a Romanis Chrotona inuaditur. Sallentinis in Apulia bellum
indictum
inditum
est a Romanis, et Brundisini cum ciuitate capti sunt. Ieronimus. Post Alexandrum Ptolomeus Lagi filius primus regnauit in Egypto
,
uir prudentissimus, et fortissimus, atque ditissimus, et tante potentie, ut Pirrum regem Epirotarum expulsum restitueret in regnum, Ciprum quoque optineret, ac Fenicem: et
,
deuicto
Demetrio
Demetri
filio
Antignoni
Antigoni
,
Seleuco partem regni sui, que Antigono fuerat ablata, restitueret, Cariam quoque optineret, et multas insulas, urbesque, ac regiones, de quibus non est huius
temporis
temporibus
scribere.
Orosius: Anno ab urbe condita CDLXXVII, cum clarum urbis Rome
nomen
nomem
esset,
census
censusus
est habitus. Tunc inuenta sunt ciuium capita ducenta nonaginta duo milia CCCXXXIV
.
Eo
eo
tempore
argenteus
argentus
nummus primum in urbe figuratus est. Tunc etiam
Attilius
Atilius
Regulus consul missus in Africam post uictoriam trium ducum
Carthaginensium
Cartaginensium
aput fluuium Bagrada serpentem mire magnitudinis occidit, cuius corium CXX pedum
longitudinem
longitudine
habuit, Romamque delatum aliquandiu cunctis miraculo fuit. MMMDCCVII.
Ptolomeus
Filadelfus
Filiadelfus
anni XXXVIII. Iste quidem secundus rex Egypti Ptolomei superioris filius Iudeos, qui in
Egypto
Egipto
erant, liberos esse permisit, et uasa Eleazaro pontifici in
Ierusalem
Hierusalem
uotiua promittens, diuinas Scripturas ex Hebreo in grecam linguam cum omni studio transferre curauit, quas in Alexandrina bibliotheca habuit,
quam
quas
sibi ex omni genere literature
composuerat
composuerunt
: cuius bibliothece prefuit Demetrius
Phalereus
Phalerus
. Idem apud Grecos orator et filosofus Ptolomeus, tanteque potentie fuisse narratur, ut Ptolomeus patrem
uinceret
uincere
. Narrant enim
historie
hystorie
, habuisse eum peditum centum
millia
milia
, equitum uiginti milia, elefantos, quos primus adduxit de Ethiopia, CD, naues longas, quas nunc liburnas uocant, mille quingentas, alias autem ad cibaria deportanda militum, mille, auri quoque et argenti grande pondus: ita ut de Egypto per singulos annos
quattuordecim
quatordecim
milia octingenta talenta auri, et frumenti artabas, que mensura tres modios et tertiam modii partem habet; quinquies et decies centena milia. Sostratus
Gnidius
Guidius
farum in Alexandriam
construxit
costruxit
.
Aratus philosophus
agnoscitur
agnoscetur
. MMMDCCXXXIII.
Ptolomeus Euergetes frater superioris regis
annis
anni
XXVII qui inde Euergetes ab
Egyptiis
Egyptiiis
est uocatus, quia capta Syria, et Cilicia, et prope modum uniuersa Asia, inter innumera argenti pondera, ac uasa pretiosa, que cepit, etiam Deos eorum, quos Cambises capta
Egypto
Egipto
in Persas portauerat, retulit. Iudeorum pontifex Onias Symonis Iusti filius clarus habetur, cuius item filius Symon non minori gloria fulget. Tunc etiam Quintus Ennius poeta Tarenti nascitur, qui post Romae deguit contentus unius ancille ministerio.
Ieronimus
Ieonimus
. Primum Syrie, ut diximus, regnauit Seleucus, cognomento Nicanor; secundus Antiochus, qui appellatus est Sother, tertius et ipse Antiochus, qui uocabatur Theos, idest Deus. Iste
aduersus
aduersum
Ptolomeum
Phyladelphum
Phyladelfum
, qui secundus imperat
Egyptiis
Egyptiiis
, gessit bella plurima et totis Babylonis uiribus dimicauit. Uolens itaque Ptolomeus post multos annos molestum inire certamen, filiam suam nomine Beronicen Antiocho uxorem dedit, qui de priore uxore, nomine Laodoce habebat duos filios, Seleucum, qui cognominatus est Callinicus, et alterum Antiochum: deduxitque eam usque Pelusium, et infinita auri argentique milia dotis nomine dedit; unde et Phenophores, idest dotalis
,
est appellatus. Antiochus autem Beronicen, que inter patrem
,
ac uirum
iunxit
iuncxit
amicitias consortem regni habere dicens, et
Laodocen
Laodocens
in concubine locum: post multum temporis amore superatus, Laodocen cum liberis suis regiam induxit, que metuens ambiguum uiri animum, ne Beronicen reduceret, uirum per ministros ueneno interfecit. Filium suum Seleucum Gallinicum in loco patris regem constituit. Beronice autem reuersa est in terram suam
,
.
et
Et
mortuo Ptolomeo Philadelfo patre eius in Egypto, frater illius, et ipse Ptolomeus cognomento Euergens tertius successit in regnum. Qui cum magno exercitu ueniens, ingressus est prouinciam Seleucii, cognomento Gallicini
,
qui cum matre Laodocen regnabat in
Syria
Siria
, et abusus est eis, et optinuit in tantum, ut
Syriam
Siriam
caperet, et Ciliciam, superioresque partes trans
Euphratem
Euphraten
, et prope modum uniuersam Asiam. Cumque audisset in Egypto seditionem moueri, diripiens regnum Seleucii, quadraginta milia talentorum argenti tulit, et uasa pretiosa, simulacraque duo milia quingenta; in quibus erant et illa, que Cambises capta Egypto in Persas portauerat. Denique gens Egyptiorum idolatrie dedita, quia post multos annos Deos eorum retulerat
,
Euergertineum appellauit. Et Syriam quidem ipse optinuit. Ciliciam autem amico suo Antiocho gubernandam tradidit: et Antippo alteri duci prouincias trans
Euphratem
Eufratem
. MMMDCCL.
Ptolomeus Phylopator filius Euergetis annis XVII
.
Antiochus rex Syrie uicto Philopatore Iudeam sibi sociat. Iudeorum pontifex maximus Onias filius Symonis insignis habetur: atque Lace demoniorum rex Darius legatos mittit. Huius tempore pontificis Iesus filius
Syradach
Syradact
sapientie librum componens, quem uocant parameton
,
etiam Symeonis in eo fecit mentionem
.
Ieronimus. Post fugam et mortem Seleucii Gallicini, duo filii eius
Seleucus
Seleuchus
cognomento Ceraunos, et Antiochus, qui appellatus est Magnus
,
prouocati spe uictorie, et in ultione parentis, exercitu congregato
,
aduersus Ptolomeum Phylopatorem arma corripiunt. Cumque
Seleucus
Seleuchus
maior frater tertio anno imperii occisus esset in Frigia, per dolum Nicanoris et Eupatoris exercitus, qui erat in Syria,
Antiochus
Antiochum
frater eius magnus uenit de Babylone in Syriam, que eo tempore tenebatur a Ptolomeo Philopatore filio Euergetis, qui quartus regnabat in Egypto. Cumque pugnasset aduersus ducem eius, immo proditione Theodoti optinuisset Syriam, que per
successionem
successione
iam a regibus
Egypti
Egipti
tenebatur, in tantam audaciam contempta luxuria Phylopatoris, et magicis artibus, quibus inseruire dicebatur; ut ultro
Egyptiis
Egiptiiis
bellum conaretur inferre. Ptolomeus cognomento Phylopator,
amissa
ammissa
Syria
,
proditione
proditioni
Theodoti, congregauit multitudinem plurimam multo maiorem, quam prius, properans cum exercitu magno
,
et opibus nimiis contra Ptolomeum
Phylopatorem
Philopatorem
. Quo mortuo Antiochus mouit exercitum aduersus filium eiusdem Ptolomei, qui tunc
IV
quattuor
annorum erat, et uocabatur Ptolomeus Epyphanis.
Orosius: Anno ab Urbe condita DXXXIV Annibal Penorum imperator, uicesimum annum agens etatis, Saguntum florentissimum Ispanie ciuitatem
amicam
amica
tunc populi Romani, ob
odium
odio
Romanorum bello
impetitam
inpetitam
obsidione cunctam
et
ac
fame excruciatam, octauo demum mense deleuit. Hic iam dudum
Amilcari
Anulcari
patri iurauerat, cum adhuc nouem esset annorum, se ut primum posset aduersus Romanos pugnaturum, et cum eis
nunquam
numquam
pacem acturum. Inde
Pireneos
Pirineos
montes transgressus, inter ferocissimas Gallorum gentes, ferro uiam aperuit et nono die a
Pireneo
Pirineo
ad
Alpes
Aloes
peruenit, ubi
dum
montanos Gallos repellere obnitentes superat, atque inuias rupes igni ferroque rescindit; quinto demum die cum maximo labore ad plana Italie uenit. Fuisse in exercitu eius centum milia peditum, equitum uero uiginti milia, elefantos XXXVII definiunt. Scipio tunc consul magni Scipionis pater, Annibali cum Romanis
primus
prunus
occurrit, et
commisso
conmisso
prelio apud Ticinum, omnis pene Romanus exercitus cesus est. Pugnatum deinde, eodem consule, apud flumen Trinium, et Romani superati
sunt
. Alio quoque bello apud eundem fluuium uicti sunt. Quarto bello ad flumen Sarnum, in quo oculum amisit. Quinto bello apud
Trasimenum
Transumennum
lacum
locum
. Sexto apud Cannas Apulie uicum: in quo quadraginta IV milia Romanorum interfecta sunt, Uarro consul cum L equitibus Uenusium fugiit. Anno ab Urbe condita DXL Annibal in testimonium uictorie sue tres modios annulorum aureorum Cartaginem misit, quos ex manibus interfectorum equitum Romanorum, senatorumque detraxerat. Eo tempore bella quinque Roma susceperat, unum in Macedonia contra Philippum potentissimum Macedonie regem, alterum in
Hispania
Hisponia
contra
Asdruualem
Asdruualum
Annibalis fratrem,
tertium
tetium
in Sardinia contra Sardos, quartum Annibalis quo Italia premebatur, quintum Sicilie, ubi Claudius Marcellus Syracusam oppulentissimam urbem Sicilie secunda oppugnatione uix cepit. Anno ab Urbe condita DXLIII in Campania Capua
capta
est a Quinto Fuluio proconsule: principes Capuanorum ueneno sibi, ante quam subderentur, mortem consciuerunt; senatum omnem Capue, etiam prohibente senatu Romano,
Fuluius
Fluuius
suppliciis
Sulplicius
necauit. In Ispania ab Asdrubale, Scipionis fratribus interfectis, Roma ab Annibale admodum pressa iam pene ciuibus desperatis Scipio adolescens an nos natus XXIV ultro se optulit ac ultionem patris, et patrui animo intendens in Hispaniam uenit, et Cartaginem nouam cepit; dehinc cum
Asdrubale
Asdruuale
pugnauit, et uicit; et LXXX ciuitates aut deditione, aut bello in potestatem redegit. Uniuersa quippe Yspania usque in Oceanum in
prouinciam
prouintiam
redacta, Romam uenit consulque creatus in Africam transiit et acerrimo prelio Hannonem Penorum ducem interfecit; exercitum omnem Africe partim cede, partim captiuitate disperdidit.
Asdrubal
Asdriuial
autem frater Annibalis a Cartaginensibus consultus, ut fratris copiis
iungeretur
uingeretur
, cum magna secum auxilia Ispanorum, Gallorumque deduceret, ab exercitu Romano, ignorante Annibale, preuentus cum exercitu suo interfectus est. Annibali capud fratris sui ante castra proiectum est. Quo uiso et clade Penorum cognita, redire in
Africam
Africa
iussus, ut fesse Cartagini et iam pene contrite Africe subueniret, coactus, flens reliquit Italiam
annis
anno
, quibus eam optinuit
,
XVII. Commissoque prelio cum Scipione apud Cartaginem, suis omnibus cesis, inter tumultus Annibal elapsus uix euasit in Bithiniam fugiens, ibique postea cum
a
ad
Romanis reposceretur, ueneno sese necauit. Scipio denique iam tunc cognomento Afri canus post
famosissimam
famosisimam
Annibalis uictoriam triumphans, urbem ingressus est, quem Terentius, qui postea comicus fuit, ex nobilibus Cartaginensium captiuis pilleatus
,
quod insigne indulte sibi libertatis fuit, triumphantem post currum secutus est
.
MMMDCCLXXIV.
Ptolomeus Epyphanes regnauit annis XXIV. Secundus liber Machabeorum apud Iudeos huius temporis gesta continet.
Ieronimus. Pugnantibus autem contra se Antiocho Magno et ducibus Ptolomei, posita in medio Iudea, in contraria studia scindebantur, aliis Antiocho, aliis Ptolomeo fauentibus. Denique et Onias Sacerdos, assumptis Iudeorum plurimis, fugiit in Egiptum, et a Ptolomeo honorifice susceptus est. Accepit eam regionem, que Eliopoleos uocabatur, et concedente rege templum extruxit in Egypto simile templo Iudeorum, et quod permansit usque ad tempus Uespasiani annis CCL. Ipsa autem urbs ad solum usque desolata est. Antiochus uero Iudeam tenuit. Sub occasione igitur Onie pontificis infinita examina Iudeorum Egyptum confugerunt. Eo tempore Cirene eorum multitudine repleta est. Tunc
Uulcani
Uulgani
Insula, que
antea
ante
non fuerat, repente mari edita cum miraculo omnium ad nunc usque manet. MMMDCCCIX.
Ptolomeus Phylometor annis XXXV
.
Aristobolus
Aristobo
natione Iudeus
peripateticus
pypateticus
philosophus agnoscitur, qui ad Phylometorem Ptolomeum
explanationum
explanationem
in Moysen commentarios scripsit. Antiochus Epyhanes, qui post Seleucum cognomento Phylopatorem annis XI regnauit in Syria, Iudeorum legem
impugnans
inpugnans
, omniaque sordibus ydolorum
complens
compleus
in templo Iouis Olimpii simulacrum ponit. Sed et in Samaria super uerticem montis Garizi, Iouis peregrini delubrum hedificauit, ipsis Samaritanis, ut id faceret, precantibus. Uerum Mathathyas sacerdos leges
patrias
patris
uindicauit, aduersus Antiochi duces arma corripiens. Quo mortuo ducatum Iudeorum suscepit filius eius Iudas Machabeus anno CXLVI, regni Grecorum, Olimpiade CLV. Qui mox Antiochi duces de Iudea expellens, et templum ab idolorum imaginibus emundans, patrias leges post triennium suis ciuibus reddidit. Unde post secessum Onie sacerdotis in Egyptum, de quo supra diximus, et mortem Alchimi qui effugato Onia pontificatum indignus inuadere temptabat, omnium fauore Iudeorum, Machabeo sacerdotum decernitur, quod post mortem eius Ionathas frater illius sortitus XVIII annos summa ministrauit industria.
Ieronimus: Rex autem
Syrie
Sirie
impudens
inpudens
facie
,
et intelligens propositiones fuit Antiochus Epiphanes filius Seleucii, qui et Philopator appellatus est. Hic cum obses fuisset Rome, et nesciente senatu per dolum cepisset imperium, contra Ptolomeum Phylometorem dimicauit, et contra Egyptios et contra eos, qui res nouas in Perside moliebantur, ad extremum contra Iudeos dimicans, capta Iudea, ingressus est
Hierusolymam
Hierusolimam
et in templo Dei simulacrum Iouis Olimpi statuit. Et ad filios Isrhael erexit magnificentiam suam, ita ut de sanctis plurimos ydolatrie
subiiceret
subiceret
et conculcaret pedibus suis, atque ita factum est ut Meridiem et Orientem, idest Egyptum, et Persidam suo retineret imperio: et erectus est contra Deum, et sanctos illius persecutus, tulerit
iuge
uige
sacrificium, quod mane offerebatur et
uespere
uespera
. Legitur in Machabeorum libris et Iosepi hystoria, quod centesimo et quadragesimo anno a Seleuco, qui primus regnauit in Asia post Alexandrum, ingressus Antiochus
Hierusolymam
Hierusolimam
, uniuersa uastauit: reuersusque anno tertio in templo posuit statuam Iouis et usque ad Iudam Machabeum, idest usque ad centesimum quadragesimum octauum annum per annos uastationis Hierusalem VI
,
contaminationis autem templi III, post quos templum purgatum est.
Orosius: Anno ab Urbe condita DCVI Cartago deleta est a Publio Scipione anno DCC postquam condita est; multitudo omnis captiuorum uenundata est: fuisse enim uirorum
uiginti
triginta
milia, mulierum autem uiginti milia ferunt. Ipsa uero ciuitas XVII diebus continuis arsit. Ipso quoque anno Corinthum urbem toto tunc orbe longe omnium opulentissimam Mummius consul ferro flammisque diripuit. Tunc Rome quidem celeberrimi tres simul triumphi fuerunt; Africani ex Africa
,
ante cuius currum ductus est Asdruual; Metelli ex Macedonia, cuius currum precessit Audariscus, qui et
Pseudophilippus
Pseudo-philippus
;
Mummii
Mummi
ex
Corintho
Orintho
, ante quem signa enea et tabule picte et alia urbis insigna sunt prelata.
Quo tempore potentissimus rex Sicilie
Iero
Uero
Romam uenit ad ludos, et ducenta milia modiorum tritici populo dono dedit. Tunc etiam apud Brundisium Pacuuius claruit
tragoediarum
tragaediarum
scriptor. MMMDCCCXXXVIII.
Ptolomeus Euergenes annis XXIX
.
Ionathas dux Iudeorum, et pontifex cum Romanis et
Spartiatis
Sparthiatis
amicitias facit: quo a
Triphone
Trifone
interfecto, in sacerdotium frater eius Symon assumitur
anno
anni
regni Euergetis septimo, quod octo annis strenuissime gerens filio Iohanni reliquid. Hic aduersus Hyrcanos bellum gerens, Hyrcani nomen accepit et a Romanis ius amicitie postulans, decreto senatus inter amicos appellatus est. Samariam, que nostro tempore Sebaste uocatur, obsidione captam solo coequauit; quam postea Herodes instaurans Sebasten in honore
Augusti
augusti
appellari uoluit.
Orosius: Anno ab Urbe condita DCXXVII Cartago in Africa a Romanis restitui iussa XXII demum anno, quo fuerat euersa, deductis ciuium Romanorum familiis, qui eam incolerent.
Anno ab Urbe condita DCXXXIII Martius Portius Cato, et Quintus Martius consules Narbonam in potestatem Reipublice redigerunt.
Anno ab Urbe condita DCXXXV Publio Scipione Nasica et Lucio
Calpurnio
Capurnio
Bestia consulibus Iugurte Numidarum regi
bellum
bellium
, consensu populi Romani, senatus indixit. MMMDCCCLV.
Ptolomeus Physicon, qui et Sother annis XVII. Cicero
Arpini
Arpinis
nascitur matre Heluia patre
equestris
equestri
ordinis ex Regio Uulscorum genere. Hyrcano in pontificatu, quod ipse XXVI annis tenuit
,
Aristobolus succedit annum unum: qui rex pariter
,
et pontifex primus apud Iudeos diadematis sumpsit insigne post CDLXXXIV annos captiuitatis Babylonie. Post quem regnauit Ianneus, co gnomento Alexander
,
annis XXVII
,
qui Pontificatum quoque
administrans
amministrans
, crudelissime ciuibus prefuit. MMMDCCCLXV.
Ptolomeus, qui et Alexander, annis X
.
Syria
Syrio
in Romam ditionem cessit, capto
Philippo
Phyppo
a
et
Gabinio
Gabino
; expulsus de regno Ptolomeus Fisicon per matrem
Cleopatram
Eleopatram
, in Cyprum
secedit
se cedit
.
MMMDCCCLXX
MMMDCCCLXXIII
.
Ptolomeus, qui a matre fuerat eiectus, annis
XIII
VIII
regressus de fuga regnum optinuit, quia Alexandrum, qui ante eum fuerat, ob interfectionem matris ciues pepulerant. Silla Athenienses uastat.
Orosius: Anno ab Urbe condita DCLXI primum Rome bellum ciuile exortum est, nondum finito
sociali
siciliali
bello. Eodem anno
Mithridati
Mitridati
cum bellum exortum est, quod per triginta annos tractum est,
consulatu
consolatu
Ciceronis, et Antonii. His quoque temporibus plura Pompeius homo
Romanorum
romanorum
moderatissimum per orbem faciebat insignia. MMMCMIII.
Ptolomeus Dionisius annis XXX. Huius ab anno quinto Alexandra uxor Alexandri pontificis post mortem eius regnauit Iudeis annis nouem. Ex quo tempore Iudeos rerum confusio et uarie clades oppresserunt. Post cuius mortem Aristobolus et
Hircanus
Hyrcanus
filius eius contra se de imperio dimican tes occasionem prebuere Romanis, ut Iudeam inuaderent. Pompeius itaque Hierusolimam ueniens, capta urbe et templo reserato, usque ad
Sancta Sanctorum
Sanctasanctorum
accedit, Aristobolum secum uinctum adducit, pontificatum confirmat Hyrcano. Deinde Antipatrum Herodis Ascalonite filium procuratorem Palestine facit: mansitque in Pontificatu
Hyrcanus
Yrcanus
annis XXXIV.
Pompeius
Ponpeius
captis Hierusolimis Iudeos tributarios facit. Uirgilius
Maro
Marco
in pago, qui Andes dicitur, haud procul a Mantua nascitur, Pompeio, et Crasso consulibus
;
,
deinde
dehinc
Cremone studiis eruditur.
Orosius: Anno ab Urbe condita DCLXXXIX Marco Tullio Cicerone
,
et Gaio Antonio consulibus Mitridates rex Ponti, postquam cum Romanis per XX annis bellum gesserat, plurimis a
Pompeio
Ponpeio
bellis attritus
atque
ad hoc coactus est, ut
apud Bosphorum
aprebos forum
uxores ac filias et se ipsum ueneno necaret anno uite sue LXXII
,
regni autem anno LX. Deinde uero Pompeius Syriam
agressus
aggressus
Tyrios primum Arabasque perdomuit; hinc ad Iudeos, quibus Aristobolus, expulso fratre
Hyrcano
Yrcano
, primus ex
sacerdote
acerdote
rex preerat ad Hierusolymam
,
urbem ueniens a patribus est in urbe susceptus: sed a
plebe
ple
muro templi, quod non solum natura, uerum ingenti fossa munitum erat, repulsus, expugnationem eius in tendit, et tribus mensibus sine requie expugnatum tandem uix cepit. Iudeorum ibi XIII milia cesa narrantur, ceteram multitudinem in fidem accepit. Et cum aliquantos principes Iudeorum securi percussisset,
Hyrcanum
Yrcanum
sacerdotio restituit: Aristobolum captiuum Romam duxit. Hoc bellum Orientis cum XXII regibus sese
gessisse ipse
Pompeius pro
concione
contione
narrauit. Interea coniuratio
Catiline
Cateline
aduersus patriam per
eosdem
eodem
dies in urbe habita, ac prodita, in Etruria uero extincta est, occiso ibi Catilina: Rome conscii coniurationis occisi sunt. Eo tempore Metellus de Creta triumphauit. Pompeius de bello Piratico, et Mitridatico. Nulla huic
unquam
umquam
pompa similis fuit: ducti sunt ante currum eius filii Mitridatis regis, et
Aristobolus
Aristobolum
rex Iudeorum: prelata est ingens pecunia: aurum quoque et argentum infinitum.
Anno ab Urbe condita DCXCIII Gaio Iulio Cesari, qui postea solus imperauit,
IV
quattuor
sunt prouincie cum legionibus
XII
VII
consuli in quinquennium date: Gallia
Transalpina
Transalbina
et Cisalpina et Illiricus, nec non et Gallia Comata, cuius hystoriam
Suetonius
Sitonius
Tranquillus plenissime explicauit. Orosius quoque hystoriarum egregius scriptor sagacissimo ordine composuit qualiter Cesar multis
,
et grauissimis preliis Germanos
,
et Gallos cepit,
Britannos
Britannus
quoque, quibus ante eum nec nomen quidem Romanorum cognitum fuerat
,
obsidibus acceptis,
stipendiarios
stipendarios
fecit, et qualiter postea apud
Duracium
Dirratium
cum
Pompeo
Pompeio
dimicauit, a quo uictus Cesar in Thessalia iterum grauissimo et cruentissimo bello cum eo dimicauit, in quo Pompeius uictus in Alexandriam fugiit.
Anno ab Urbe condita DCXCVII Crassus consul effectus est, homo inexplicabilis cupiditatis, qui propter pecunie auaritiam, quam undecumque poterat
,
maxime a suis
,
exigebat, apud Charras in Parthia insidiis circumuentus est, et occisus. Iste quoque audita
Hierusolymis
Hierusolimis
templi opulentia, quam Pompeius olim intactam reliquerat,
Hierusolymam
Hierusolimam
adiit, templum peruadit
,
opibus spoliat;
illud
illum
uidelicet templum, quod Zorobabel filius
Satathiel
Salathiel
de tribu Iuda, postquam de captiuitate Babilonis reuersus est, hedificauit. Porro Zorobabel genuit
Abiudh
Abiuth
, Abiuth genuit Eliachim, Eliachim genuit Azor, et sic deorsum perducit
Matheus
flexibiles easdem generationes, usque quo ueniat ad Iacob et Ioseph sancte
et
ac
beate Uirginis Marie uirum, que de Spiritu sancto concepit, ac genuit Dominum in corpore uenientem. In quarum generationum ordine post Zorobabel usque ad Dominice Incarnationis aduentum nullum tam preclarum tamque eminentem legimus, sicut Mathathiam, et filios eius: sed populus sub cura, et ordine sacerdotum fuit. Ipse autem Mathathias et regali, et sacerdotali genere ueniebat, qui multas tribulationes et contumelias pro lege Dei
substinuit
sustinuit
et multas pugnas et certamina habuit ipse
,
ac
filii
filiis
eius pro legitimis uel sanctis Domini mandatis et institutionibus diuinis; et iterum filii ex ipsis sacerdotes post parentes suos pro timore Dei et legitimis eius principes populi effecti, et summi sacerdotis honore perfuncti sunt: nullus tamen eorum regiam optinuit dignitatem usque ad aduentum ueri regis et Saluatoris nostri Iesu Christi, de quo prophete omnes dudum iam prophetauerant. Erodes autem rex
impius
ipsius
ex alienigenis originem ducens indigne et dolose sibi regnum usurpauit. Hec itaque ideo diximus, quia omni rei tempus, et tempora sub celo. Tempus circumcisionis patrum sub Abraham, tempus legis ordinationis sub Moysen, tempus pugne sub Iesu Naue, tempus Iudicum usque ad Samuhelem hominem Dei, tempus
regum
reu
a Dauid usque ad captiuitatem Babylonis; completo tempore regali regem certissimum amplius Iudei non habuerunt, sed sub sacerdotum cura, ut dictum est, consilio
,
et ordinatione uixerunt, usque dum celestis rex unigenitus Dei Deus aduenit, qui nouam regenerationem
,
et potentiam uerbo
,
et exemplo docuit
,
et ostendit, quod est nouitatis uite tempus, et patientie. MMMCMV.
Cleopatra
Cleopatre
soror Ptolomei annis II. Orto
siquidem
siquidam
bello ciuili inter Cesarem
,
et Pompeium, postquam nouem annis Cesar omnem Galliam domuit atque
Britanniam
Brittanniam
, Pompeius a Cesare in
Tessalia
Thessalia
uictus Alexandriam petiit, ibique ab ipso, a quo sperabat auxilia, Ptolomeo percussus interiit. Mox Cesar Alexandriam uenit. Ipse quoque Ptolomeus insidias ei parare uoluit, unde bello ei illato
uictus
uictos
in illo periit. Sed ne Cesar de his triumpharet, Cato sese apud Uticam occidit. Iuba rex pretio dato, percussori iugulum prebuit. Petreius eodem se gladio perfodit. Scipio ipse semet iugulauit. Similiter et
Tatius
Totius
Torquatus. Magni
Pompei
Pompeii
nepotes, filiamque Pompeiam, et cum his Faustum, et Sillam, et Afranium, et Petreium Cesar iussit occidi: Cesar
Alexandria
Alexandriam
potitus
petitus
, regnum Cleopatre dedit, cum qua stupri consuetudinem habuerat. Cuius tertio anno regni ipse primus Romanorum singulare optinuit imperium, a quo Cesares Romanorum principes sunt appellati: Inde
IV
quattuor
triumphis urbem ingressus, cum quo et Cleopatra regio
comitatu
comitatum
est urbem ingressa. Ibique Cesar disposito Reipublice statu, continuo in Ispanias contra Pompeios filios Pompei profectus, XVII die qua egressus ab urbe fuerat, Saguntum peruenit: statimque aduersus
Pompeios
Pompeius
duos, et Labienum, atque
Attium
Atilium
Uarum multa bella, et uaria forte gessit: ultimum bellum apud Mundam flumen gestum est, ubi tantis uiribus dimicatum, tantaque cedes acta, ut Cesar quoque ueteranis etiam suis cedere non erubescentibus preuenire mortem
cogitaret
congitaret
, cum subito in
fugam
fugiam
Pompeiorum cessit exercitus. Titus Labienus
,
et Actius Uarus in
acie
atie
cesi sunt, Gneus Pompeius cum centesimo equite
aufugit
aufugiit
; frater eius Sextus Pompeius uictus
,
fugiensque interfectus est. Munda ciuitas cum immensa hominum cede Cesare oppugnante uix capta est. Quattuor annis ex quo ab urbe bellum gesturus aufugerat, hoc bellum ciuile indesinenter toto orbe intonuit. Cesar igitur bellis ciuilibus per IV annos toto orbe compositis Romam reddiit, et insolentius agere cepit: honores enim, qui ante a populo dabantur, ipse ex sua uoluntate prestabat, et nec ad se uenienti assurgebat, aliaque non regia, sed prope tyrannica faciebat. Tunc itaque in eum
coniuratum
coniuramentum
est a sexaginta, uel amplius senatoribus equitibusque Romanis; et cum die quadam inter ceteros senatus ad Curiam uenisset, uiginti tribus plagis occisus est. Uir, quo nullus
unquam
umquam
in bello magis enituit. Eius siquidem ducatu undecies centum nonaginta duo milia hostium cesa sunt. Nam quantum bellis
ciuilibus
cuuilibus
fuderit noluit annotare. Collatis signis quinquagies dimicauit. Nullus eo quippe celerius scripsit, nemo uelocius legit. Quaternas epistolas simul dictabat: tante fuit bonitatis, ut quos
armis
annis
uicerat, clementia magis uicerit.
Item Orosius: Cesar Romam post ingentem uictoriam rediit. Ubi
dum
dura
Reipublice statum contra exempla maiorum instaurat, auctoribus
Bruto
Brutu
,
et Cassio, conscio etiam plurimo senatu, in curia uiginti tribus uulneribus confossus interiit. In qua coniuratione fuisse amplius quam LX conscios ferunt: duo Brucii et Gaius
,
et Cassius aliique socii strictis pugionibus in Capitolium secesserunt. Diu quippe deliberatum est, utrum Capitolium cum auctoribus cedis oporteret incendi. Corpus igitur
eius
es
raptum, et populus dolore stimulatus in foro fragmentis tribunalium
,
ac subselliorum cremauit. Uictor ciuilis belli a ciuibus Cesar propter clementiam occiditur. Ac propter hoc certum erat, quia Cesar indigne peremptus plures postea habuit ultores.
Orosius: Anno ab Urbe condita DCCX interfecto Iulio Cesare, Octauianus adolescens natus annos XVII patre Octauio Senatore genitus, maternum genus ab
Enea
Ena
per Iuliam familiam sortitus, Cesaris nepos, quem ille testamenti heredem reliquerat, idemque, qui postea Augustus est dictus, et rerum potitus Romam uenit, et Consul indolem suam bellis
ciuilibus
ciuibus
uouit, ut occisi sanguinem auunculi uindicaret. Nam bella quinque ciuilia gessit. Mutinense aduersus Marcum Antonium
;
.
Philippense aduersus
Brutum et
Brutumet
Cassium
;
.
Perusinum
Perusinam
aduersus Lucium Antonium
;
.
Siculum aduersus Sextum Pompeium Gnei Pompei filium
;
.
Actiaticum
Auiaticum
aduersus Marcum Antonium. Antonium namque, qui Asiam et Orientem tenebat, repudiata sorore
Cesaris
Cesari
Octauiani, Cleopatram duxit uxorem, per quam cupiebat in urbe regnare: hic itaque, Cleopatra cogente, ingens bellum ciuile commouit: qui uictus a Cesare nauali pugna famosissima apud Actium (qui
locus
solus
in Cypro est), fugit in Egyptum; et desperatis omnibus, cum omnes ad Cesarem Octauianum transirent, ipse se interemit.
Cleopatra
Cleopatram
,
exornata
,
diuersis ornamentis
,
ad Cesarem uenit, sperans illum, quemadmodum ceteros
,
sua specie illicere. Sed
ille
illa
se intra pudicitiam coarctans, ad eius concupiscentiam minime inflexit, eam mox custodiri mandauit. Que custodia elapsa in pretioso sepulchro iuxta Antonium se collocans, sibi aspidem admisit, et ueneno extincta est. Egyptus per
Octauianum
Ottauianum
imperio Romano adiuncta est. Octauianus itaque ciuilibus bellis toto orbe confectis, Romam rediit duodecimo anno, quo consul fuerat; atque ex eo rempublicam per quadraginta et
IV
quattuor
annos solus optinuit. A quo tempore quidam primum annum Augusti monarchie supputant. Denique cum de Oriente cum maximis opibus
,
et pecuniarum
abundantia
habundantia
uictor reuersus
est
esset
, urbemque triplici triumpho ingressus, tunc primum Augustus, eo quod rempublicam auxerit, consalutatus est: atque ex tunc summam potestatem quam Greci monarchiam uocant adeptus est. Nullo quippe unquam tempore ante Cesarem Romana res tam effloruit: nam exceptis
ciuilibus
uicibus
bellis, in quibus inuictus fuit, Romano adiecit imperio Egyptum, Syriam, atque
Lybiam
Libiam
, Musulanos quoque
,
et Getulos, Hyspaniam,
Aquitaniam
Equitaniam
, Retiam,
Dalmatiam
Dalmaticam
, sepe ante uictam, sed nunc pe nitus subactam, Guandalicos, et Talassos, omnesque Ponti maritimas ciuitates,
Bosphorum
Bosforum
quoque, et Ponti Cappadociam, Rodum, Siciliamque, Armeniam
,
et Parthiam
,
atque Galatiam
.
,
Scithi
,
et Indi, quibus
antea
ante
Romanorum nomen incognitum fuerat, munera
,
et legatos ad eum miserunt, refuderuntque in Cesarem Alexandri Magni gloriam. Norici, Illirici, Pannonii,
Moesii
Moesi
,
Thraces
Traces
, Daci, Sarmate
,
plurimique
,
et maximi
Germanie
Germane
populi ultra Renum
,
Danubiumque superati ab eo
,
uel pressi sunt. Susipetes,
Theteros
Thecteros
, Chattos, Marcomannos, Cheruscos. Seueuos et
Sigambros
Sigrambos
aspero bello perdomuit. Toto igitur orbe Urbi subacto, Cesar Augustus ouans urbem ingressus omnia superiora populi Romani debita donanda,
licterarum
litterarum
etiam monimentis abolitis censuit. Domini appellationem ut homo declinauit. In ipsis diebus fons olei largissimus de taberna meritoria per totam diem fluxit. Hora quoque circiter tertia repente liquido, ac puro serenoque die circulus ad speciem celestis arcus orbem solis adiit.
Beda: Octauianus Cesar Augustus regnauit annis
LVI
XLIV
et mensibus sex, a quo Augusti appellati reges Romanorum. Quorum XV uiuente Cleopatra, XLI postea uixit annos. Undecimo Augusti anno deficiente
in
Iudea pontificum principatu, Herodes nil ad eum pertinens, utpote Antipatri Ascalonite
,
et matris Cipridis Arabice filius
,
a Romanis Iudeorum suscepit principatum, quem tenuit annos XXVI
,
qui ne
ignobilis
ignobiles
forte, et a Iudeorum semine argueretur extraneus, combussit libros omnes, quibus nobilitas gentis Iudee in templo seruabatur ascripta
,
:
ut
,
deficientibus probamentis, et ipse ad hanc pertinere putaretur. Insuper etiam ut suam sobolem regio illorum generi commisceret, proiecta Doside femina
hierosolymitana
hierosolimitana
, quam priuatus acceperat uxorem, et nato ex ea filio Antipatro, sociat sibi
Mariamnem
Mariamem
filiam Alexandri, neptem Aristoboli fratris Hyrcani, qui ante eum rex et summus sacerdos erat Iudeorum. Hec quinque ei filios genuit, quorum duos
,
Alexandrum et Aristobolum
,
ipse necauit in Samaria. Nec mora, post etiam matrem illorum, qua nil carius nouerat, simili scelere peremit. E quibus Aristobolus Herodem ex Ueronice susceperat filium, quem in actibus apostolorum ab angelo percussum legimus.
Hactenus
Actenus
qui uocabantur
Lagide
Lagidem
in Egypto regnauerunt
annos
annis
ducentos nonaginta quinque.
Historia universalis, sexta etas
Sexta etas.
Sexta Etas ab aduentu Domini inchoatur, cum Dei uerbum caro factum est, transactis ab exordio mundi iuxta Hebreos, annis MMMCMLII, secundum septuaginta uero interpretes
annis
anni
VDVIII. Iuxta Eusebium annis VCXCIX. Anno Cesaris
Augusti
augusti
XLII
. A morte uero Cleopatre, et Antonii, quando et
Egyptus
Egiptus
in prouinciam uersa est, anno XXVII
.
Olimpiadis quidem CXCIII. Ab urbe autem condita anno DCCLII idest anno eo, quo, compressis per orbem terre gentium motibus, firmissimam uerissimamque pacem ordinatione Dei Cesar composuit, nasci dignatus est in terris Ihesus Christus
Dominus
filius Dei, suoque sextam mundi etatem consecrauit aduentu. In cuius ortu audientibus hominibus exultantes Angeli cecinerunt:
Gloria
Gloriam
in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bone uoluntatis. Eodem quoque anno tunc primum idem Cesar census singularum ubique prouinciarum et censeri omnes homines iussit. Tunc igitur natus est Christus Romano censui statim ascriptus, ut natus est. Anno imperii
Augusti
augusti
XLVII Herodes morbo intercutaneis eque et scatentibus toto corpore uulneribus, miserabiliter et digne moritur; pro quo substitutus ab Augusto filius eius Archelaus regnauit annis nouem, idest usque ad ipsius Augusti finem. Tunc enim non ferentibus ultra, sed accusantibus apud Augustum ferocitatem eius Iudeis, in Biennam Gallie urbem relegatur et ad comminuendam Iudaici regni potentiam, insolentiamque domandam, quattuor fratres eius pro eo sunt Tetrarche creati, Herodes Antipater Lisias et Philippus. Quorum Philippus et Herodes, qui Antipas prius nuncupabatur, etiam
uiuente
iuuente
Archelao, Tetrarche fuerant ordinati.
Cesar autem tanto amore etiam apud Barbaros fuit, ut reges nonnulli in honorem eius conderent ciuitates, quas Cesareas uocarent: sicuti in Mauritania a rege Iuua et in Palestina, que nunc urbes clarissime sunt. Et multi reges ex regnis suis uenerunt, ut ei obsequerentur. Hic denique turbas, bella,
simulationes
simulatione
execratus est: et nisi iustis de causis numquam genti cuiquam bellum induxit. Dicebat enim
:
imperatori bono quicquam minus quam temeritatem congruere; satisque celeriter fieri, quicquid
commode
comode
geritur. Diligebat preterea Uirgilium, Flaccumque poetas. Erga ciues clementissime uersabatur. In amicis liberalissimus extitit, quorum precipui ob taciturnitatem et modestiam erant Agrippe. Rarus quidem ad percipiendas inimicitias, ad retinendas amicitias constantissimus, liberalibus studiis, presertim eloquientie in tantum incumbens, ut nullus pene laberetur dies, quo non legeret, scriberet, uel declamaret. Auxit
,
ornauitque Romam edificiis multis, isto glorians dicto: Urbem lateritiam reperi, marmoream relinquo. Fuit mitis, gratus, ciuilis animi, sed lepidi, toto corpore pulcher sed oculis magis,
quam
quoniam
acies clarissimorum syderum modo, et
tamquam
tanquam
solis radiorum uibrabat: nec tamen tantus uir uitiis caruit; fuit enim paululum impaciens
,
leuiter iracundus, occulte inuidens, palam
factiosus
facciosus
. Porro dominandi supra quam estimari potest cupidissimus, studiosus alee
lusor
elusor
. Cumque esset cibi
,
ac uini multum aliquotiens
alacer
sompni abstinens, seruiebat tamen libidini usque ad probrum uulgaris fame. Cumque esset luxurie seruiens, erat tamen eiusdem uitii seuerissimus ultor. Anno LXXXVII uite sue ingressus Nolam morbo interiit, cunctis uulgo clamantibus: Utinam aut non
nasceretur
mesceretur
aut non
moreretur
moritur
. Neque enim facile ullus eo
,
aut in bellis felicior fuit, aut in pace moderacior. Quadraginta quattuor annis, quibus solus gessit imperium, ciuilissime uixit. In cunctis liberalissimus, in amicos fidelissimus, quos tantis euexit honoribus, ut suo pene equaret fastigio
.
,
Sub
sub
hoc pollebant sapientes insignes, Uirgilius, Salustius, Libius, Ortensius,
Oratius
Ordicius
, Athe nodorus, Tharseus, et Sicius Alexandrinus. Imperauit autem Cesar Augustus annis LVI
,
duodecim cum Antonio, quadraginta IV solus. Qui certe numquam Reipublice ad se potentiam traxisset, aut tamdiu ea potiretur, nisi magnis nature et studiorum bonis
abundasset
habundasset
. Rempublicam beatissimam Tyberio successori reliquid, qui priuignus ei, mox gener, postremo adoptione filius fuerat; satisque prudens in armis, satisque
;
fortunatus ante sumptum imperium sub Augusto fuit, ut non
immerito
inmerito
Reipublice dominatus ei committeretur
.
MMMCMLXVII.
Orosius: Anno ab Urbe condita DCCLXVII Tyberius Caesar priuignus Augusti, idest Libie uxoris sue filius
,
imperium adeptus est, mansitque in eo annis XXIII. Huic inerat scientia licterarum multa, eloquia clara. Hic per semetipsum bella nulla gessit, sed per legatos quidem aliqua grauia: nisi quod aliquantis in locis precogniti ab eo cito gentium rumores comprimebantur. Ipse autem plurima imperii sui parte cum magna
,
et graui modestia
Reipublice
reipublice
prefuit, adeo ut quibusdam presidibus augenda prouinciis tributa suadentibus scripserit
:
boni pastori esse tondere pecus, non decoriare.
Beda: Hic quosdam reges ad se per blandi tiam
euocatos
euocatus
nunquam remisit. In quibus
Archelaum
Archelaus
Cappadocem, cuius etiam regnum in prouincie formam redegit et maximam ciuitatem appellari nomine suo iussit, que Cesarea dicitur, cum Mazacha antea diceretur. Huius anno XII Pylatus Iudee procurator ab eodem dirigitur. Herodes Tetrarcha, qui Iudeorum principatum tenet annis XXIV
,
in honorem Tyberii
,
et matris eius Libie, Tyberiadem condidit et Libiadem. MMMCMLXXXII.
Anno imperii Tyberii XV
.
Dominus noster Iesus Christus post baptismum quod predicauit Ioannes, mundo regnum celorum predicando cepit
annunciare
annuntiare
, peractis a principio mundi secundum Hebreos annis, ut Eusebius in chronicis suis signat, quattuor milibus
,
annotando quod XVI
.
Tyberii anno principium fuerit
,
LXXI
LXXXI
Iobelei secundum Hebreos. Quare autem nostra supputatio unde XX minus ponendos estimauerit annos, qui superiora libelli
huius
legerit, facile inueniet. Iuxta uero Chronicam eandem, quam ipse Eusebius de utraque edictione, ut sibi uidebatur, composuit
,
sunt
anni
annis
quinque milia ducenti XXVIII.
MMMCMLXXXVI
.
Anno octauo decimo imperii Tyberii
Cesaris
Dominus noster Iesus Christus Cruci
affixus
assisus
, mundum sua passione redemit, et
predicaturi
predicatum
per Iudee regiones Apostoli, Iacobum fratrem domini
Hierusolymis
Hierusolimis
ordinant episcopum
;
,
ordinant et septem diacones. Et lapidato Stephano ecclesia per regiones Iudee, et Samarie dispergitur. Agrippa cognomento Herodes filius Aristoboli, filii Herodis, accusator Herodis Tetrarche Romam profectus, a Tyberio in uincula
coniicitur
conicitur
: ubi plurimos sibi asciuit ad amicitiam et maxime Germanici filium Gaium. Hactenus Beda.
Orosius: Anno septimo decimo imperii Tyberii, cum dominus noster Iesus Christus uoluntarie se quidem tradidit passioni, sed impie a Iudeis apprehensus et patibulo affixus est
,
maximo terremotu per orbem facto, saxa in montibus scissa, magnarumque urbium plurime partes plus solita concussione ceciderunt. Ad horam quoque diei sextam sol in totum obscuratus est, tetraque nox obducta terris est: usque adeo autem neque lunam lumini solis, neque nubes obstitisse manifestum est, ut XIV eadem die luna tota celi regione interiecta, longissime a conspectu solis aufuisse referatur.
Ac
At
postquam passus est Dominus Christus a mortuis resurrexit, et discipulos suos ad predicandum misit
.
,
Pilatus preses Palestine prouincie ad Tyberium imperatorem retulit de passione Christi et resurrectione,
consequentibusque
consequentibus
uirtutibus
, que per se ipsum facte fuerant, uel per discipulos suos fiebant in no mine eius, et de eo quod certatim crescente plurimorum fide Deus crederetur. Tyberius cum suffragio magni fauoris retulit ad senatum ut Christus Deus haberetur. Senatus indignatione motus, cur non sibi prius secundum morem delatum esset, ut de suscipiendo cultu prius ipse decerneret, consecrationem Christi recusauit, edictoque constituit
,
exterminandos esse urbe Christianos; precipue cum et Seianus prefectus Tyberii suscipiende religioni obstinatissime contradiceret. Tyberius tamen edicto accusatoribus Christianorum mortem cominatus est. Sicque paulatim immutata est illa Tyberii Cesaris laudatissima modestia in penam contradictoris senatus
,
atque ex mansuetissimo principe
,
seuissima bestia exarsit. Nam plurimos senatorum proscripsit
,
et ad mortem coegit
. Horum
, horum
uix duos incolumes
;
reliquid ceteros diuersis causis necauit. Uiginti sibi patricios uiros consilii causa elegerat; Seianum prefectum suum contradictorem, et filios suos
,
ac nepotes interfecit. Sicque factum est, ut qui
spreuerant
spiritu erant
Christo rege saluari, rege Cesare punirentur. Iudeorum plerosque exilio relegauit. Eius imperii anno XXIII in Campania mortuus est; anno dominice incarnationis XXXVIII.
Gaius cognomento Callicula filius Drusi priuigni Augusti et ipsius Tyberii nepos sceleratissimus, imperii summam adeptus est. Hic ingressus uiam suam nil umquam strenue gessit. Stupra sororibus intulit: ex una etiam natam filiam cognouit. Cum apud cunctos ingenti auaritia, libidine
,
et crudelitate seuiret,
interfectus
interfactus
est in palatio, anno etatis sue tricesimo nono, imperii autem anno tertio
,
mense X
,
die
dieque
nono. Hic
que
Erodem Agrippam amicum suum uinculis liberatum, regem Iudee facit, qui manet in regno annis VII
,
idest usque ad annum quartum Claudii. Quo ab angelo percusso, successit in regnum filius eius Agrippa et usque ad exterminium Iudeorum annis XXVI perseuerat. Herodes Tetrarcha, et ipse Gaii amicitiam petens, cogente Herodiade Romam uenit: sed accusatus ab Agrippa,
etiam
et
Tetrarchiam
Tetrarcham
perdidit, fugiensque in Ispaniam cum Herodiade, merore periit. Pilatus autem, qui sententiam dampnationis in Christum dixerat, tantis irrogante Gaio angoribus
coarctatus
coartatus
est, ut sua se manu perimeret: Matheus in Iudea predicans, eo tempore euangelium scripsit.
Orosius: Anno urbis condite DCCXCI tertius ab Augusto Gaius Callicula regnare cepit mansitque in eo annis non ple nis IV, homo omnium ante se flagitiosissimus, et qui uere dignus Romanis blasfemantibus, et Iudeis persecutoribus punitor adhibitus uideretur. Hic, ut breuiter magnitudinem crudelitatis exprimam, exclamasse fertur: utinam populus Romanus unam ceruicem haberet. Sepe etiam de conditione temporum suorum conquestus est, quod nullis calamitatibus publicis insignirentur. Hic siquidem magno et incredibili apparatu profectus querere hostem, quem tunc Romanum iamdudum sopitis omnibus non habebat, uiribus
ociosis
otiosis
Germaniam
,
Galliamque percurrens, in ora
Oceani
Ocenam
ad prospectum
Britannie
Britanie
restitit. Cumque ibi Minocinobellinum
Britannorum
Britanorum
regis filium, qui a patre pulsus, cum paucis oberrabat, in
deditionem
dedicationem
recepisset, deficiente belli materia, Romam rediit.
Hisdem
Isdem
autem diebus Iudei, qui iam tunc ob passionem Christi, meritis ubique cladibus exagitabantur, legatum ad
Cesarem
Caesarem
miserunt. Sed Callicula omnibus infestissimus, spreta eorum legatione, templum
Hierusolymis
Hierusolimis
omnesque Iudeorum
sacras
sacerdos
edes profanis sacrificiis Gentilium
,
ac
statuis
statuit
repleri simulacrisque imperauit, et se ibi ut Deum coli precepit. Pilatus autem preses, qui sententiam dampnationis in Christum dixerat, postquam plurimas seditiones in
Hierusolymis
Hierusolimis
excepit
ac
anc
fecit, tantis, irrogante Gaio, angoribus
coarctatus
coartatus
est
, ut sua se transuerberans manu, malorum compendium mortis celeritate
quesierit
quefierit
. Gaius Callicula libidinibus suis, etiam illud sceleris adiecit, ut sorores suas simul stupro pollueret, deinde exilio dampnauit. Qui postquam omnes simul exules iussit occidi; ipse autem a suis proditoribus occisus est. Duo libelli in secretis eius reperti sunt:
quorum
equorum
alteri pugio, alteri gladius pro signo nominis adscriptum erat: ambo lectissimorum uirorum utriusque ordinis, senatorii et equestris, nomina et notas continebant, morti destinatorum. Inuenta est et ingens archa uariorum uenenorum, quibus mox Claudio Cesare iubente demersis, infecta maria traduntur, non sine magno piscium exitio: quos enecatos per proxima litora passim estus eiecit. Quanta uero hominum multitudo morti preparata euasit, ex multitudine interfectorum piscium notum fuit.
Anno dominice incarnationis
XLIX
XXXIX
.
Claudius patruus Callicule imperauit annis XIII mensibus VII, diebus XXVIII. Petrus Apostolus cum prius
Antiochenam
Antiocenam
fundasset ecclesiam, Ro mam pergit in exordio regni Claudii, ibique XXV annis cathedram tenet episcopalem, idest usque ad ultimum Neronis annum. Exinde Christiani Rome esse ceperunt. Marcus Euangelista quod Rome scripserat
euangelium
,
Egipto
Egypto
, Petro mittente, predicat. Quarto
Claudii
Cladii
anno fames grauissima, cuius Lucas meminit, facta est. Eodem anno ipse Britanniam adiens
,
quam neque ante Iulium Cesarem, neque post eum quisquam attingere ausus fuerat, sine ullo prelio ac sanguine intra paucissimos dies plurimam insule partem in
deditionem
ditione
recepit;
Orcadas
Orchadas
etiam insulas Romano adiecit imperio
,
ac sexto
,
quam profectus erat mense, Romam rediit. Nono regni sui anno Iudeos tumultuantes Roma expulit, quod et Lucas refert. Sequenti anno fames magna Romam
corripit
corrupit
. Sub hoc enim sapientes erant Apollonius ex Tianensibus Italie
Pithagoricus
Pitagoribus
philosophus; ita ut hunc
ipso
ipse
quoque
Phithagora
Pitagora
,
Philostratus
,
et alii acrioris ingenii fuisse describant.
Orosius: Anno ab Urbe condita DCCXCV Tyberius Claudius ab Augusto quartus Regnum adeptus est
mansitque
mansit
in eo annos XIV. Exordio regni eius Petrus apostolus Domini nostri Iesu Christi
,
Romam uenit et salutarem cunctis credentibus fidem, fideli uerbo docuit, potentissimisque uirtutibus approbauit. Quinto anno eiusdem Tyberii principatus, inter
Theram
Therar
et Thesariam, insula de profundo emicuit XXX stadiorum spatio extenta. Anno eius septimo sub procuratore Iudee Cumano in
Hierusolymis
Hierusolimis
tanta
seditio
sedidio
in diebus
azymorum
azimorum
exorta est, ut in portarum exitu populo
coarctato
coartato
, triginta milia Iudeorum prostrata, et confusione suffocata referantur. Tyberius autem manifestis ueneni signis mortuus est anno
uite
uitae
sue XLIV.
Anno dominice incarnationis XLIV.
Nero Callicula
Gaii
Gagii
nepos annis XIII mensibus VII diebus XXVIII. Hic autem auunculo suo simillimus, Romanum imperium et deformauit, et minuit. Inusitate luxurie sumptuumque, ut qui exemplo
Gaii
Gagii
Callicule frigidis et calidis lauaretur unguentis, hamis aureis aureisque retibus piscaretur, que a blattinis funibus extrahebantur. Infinitam senatus partem interfecit. Bonis omnibus hostis fuit. Tantoque se dedecori prostituit, ut cantaret et saltaret in cena
citharetico
cytharetico
habitu, uel tragico. Parricidia multa commisit, fratre, uxore, matre, ac Seneca magistro interfectis, urbem Romam incendit. In re militari nichil omnino ausus. Britanniam pene amisit et duo nobilissima sub eo oppida illic atque euersa sunt. Armeniam Parthi substulerunt legionesque Romanas sub iugo miserunt. Due tamen prouincie sub eo facte, Pontus Polemoniacus, concedente rege Polimene, et Alpes Coctie rege defuncto. Post hec Romane
urbi
urbis
execrabilis, ab omnibus destitutus, simul et a senatu hostis iudicatus; cumque quereretur ad penam, que pena talis erat, ut nudus per publicum ductus, furca capiti eius inserta, uirgis usque ad mortem cederetur, et ita precipitaretur saxo ligatus in flumine, e palatio fugiit, et in suburbano liberti sui, quod est inter Salariam, et Numentanam uiam, ad quartum urbis miliarium, sese interfecit; anno etatis sue XXXI
,
imperii XIV atque in eo omnis Augusti familia comsumpta est.
Beda: Huius secundo anno Festus Iudee procurator successit Felici, a quo Paulus Romam uinctus mittitur: et biennio in libera manens custodia, post hec ad predicandum mittitur: nec dum Nerone in tanta erumpente scelera, quanta de eo narrant hystorie. Iacobus frater Domini cum XXX annis
Hierosolimitanam
rexisset ecclesiam, septimo Neronis anno lapidatur a Iudeis, uindicantibus in illo, quod Paulum interficere nequiuerunt. Festo magistratui Iudee suc cedit Albinus. Albino Florus: cuius luxuriam et auaritiam ceteraque flagitia non ferentes Iudei contra Romanos rebellauerunt. Ad quos Uespasianus magister militie transmissus est, plurimas urbes Iudee cepit.
Primus Nero super omnia scelera sua Christianos persequitur, quorum eximios Petrum cruce, Paulum gladio occidit. Sub hoc pollebant Rome poete Lucanus et Ouidius,
satyrici
satirici
Iuuenalis et Persius, Senecaque tragicus,
Musonius
Mufonius
atque Plutarchus philosophi.
Orosius: Anno ab urbe
condita
DCCCVIII Nero Cesar ab Augusto quintus principatum adeptus est mansitque in eo annis non plenis
XIV
. Gaii
Calicule
Gallicule
auunculi sui erga uitia ac scelera sectator, immo transgressor, petulantiam, libidinem, luxuriam, auaritiam, crudelitatem, nullo non scelere exercuit; siquidem petulantia
percitus
pertitus
omnia pene Ytalie
Grecieque
Gretieque
theatra
tetra
perlustrans,
assumpto
assumpt
etiam uarii uestitus dedecore,
scenicos
scenicas
citharistas
cytharistas
, tragicos, et aurigas, sepe sibi superasse
uisus
iussus
est. Libidinibus
porro
porto
tantis exagitatus est, ut ne a matre quidem, uel sorore, ullaue consanguinitatis reuerentia abstinuisse referatur, uirum in uxorem duxerit, ipse a uiro uxor acceptus sit: luxurie uero tam effre nate fuit, ut retibus aureis piscaretur, que purpureis funibus extrahebantur, frigidis, et calidis lauaretur unguentis.
Qui
Que
etiam
numquam
nunquam
minus mille
carrucis
carnicis
confecisse iter traditur. Denique urbis Rome incendium uoluptati sue spectaculum fecit; per sex dies
,
septemque noctes ciuitas ardens regios pauit aspectus; horrea quadro extructa lapide magneque ueterum insule, quas discurrens flamma adire non poterat, magnis machinis quondam ad externa bella preparatis labefacte atque inflammate sunt, ad monumentorum bustorumque diuersoria
infelici
infelice
plebe compulsa. Quod ipse ex altissima illa Mecenatica turri prospectans letusque
flamme
flamine
,
ut aiebat
,
pulchritudine,
tragico
tragiato
habitu
Iliadem
Aliadam
decantabat. Auaritie autem tam prerupte extitit, ut post hoc incendium urbis, quam se Augustus ex latericia marmoream reddidisse iactauerat, neminem
ad
reliquias rerum suarum adire permiserit; cuncta enim que flamme
quoquo modo
quomodo
super fuerant, ipse abstulit. Centies centena milia sestertiorum auri, et argenti annuas ad expensas a senatu conferri sibi imperauit; plurimos senatorum, nulla existente causa, bonis
priuauit
priuabit
: negotiatorum omnium sub uno die, tormentis quoque adhibitis,
omnem
omne
censum penitus abstersit. Crudelitatis autem rabie ita efferatus est, ut plurimam senatus partem interfecerit. Equestrem ordinem penitus destituerit; matrem, fratrem, sororem, omnes cognatos, et propinquos ceteros
sine
fine
hesitatione prostrauit, suumque magistrum Senecam ueneno necauit.
Prima persecutio in Ecclesia.
Iste primus Rome Christianos suppliciis et mortibus affecit, ac per omnes
totius
orbis prouincias pari persecutione excruciari edicto imperauit:
ipsosque
ipsumque
extyrpare conatus, beatissimos Christi apostolos Petrum cruce, Paulum gladio occidit.
Hieronymus
Ieronimus
: Paulus siquidem ipse eodem anno, quo Dominus passus est, interfecto Stephano diaconorum maximo, ad Deum conuersus, Christum predicare cepit. Et post annos tres a conuersione sua uenit
Hierusolymam
Hierusolimam
uidere Petrum, mansitque cum eo diebus XV ut
,
eius auctoritate fultus, libere posset uerbum Dei ecclesiis predicare. Deinde post annos XIV assumpto Barnaba
,
et Tito, iterum uenit
Hierusolymam
Hierusolimam
, deferens secum euangelium suum, quod intitulatur secundum Lucam, ut cum apostolis, maximeque cum Petro apostolorum principe
,
suam conferret auctoritatem; sicque illorum auctoritate roboratus euangelium suum ecclesiis Dei per
totum
totam
Illyricum
Illiricum
Italiamque
,
Gallias quoque et usque Hyspanias disseminauit. Sed priusquam in Hyspanias iret, Romam a Festo preside ductus est secundo imperii Neronis anno. Duodecimo autem eiusdem Neronis anno, secundo Romam uenit. Petrus uero apostolorum princeps filius Ioannis, postquam apostoli singulas ad predicandum sortiti sunt regiones, hic
Antiochenam
Antiocenam
fundauit ecclesiam, ibique episcopus ordinatus sedit annos VII. Dehinc successore sibi in Antiochia
ordinato
ornato
, Romanam Ecclesiam suo decorauit episcopatu. In qua per XXV annos, et menses tres, a quarto uidelicet Claudii anno, usque ad ultimum
Neronis
Ueronis
annum residens, scripsit duas epistolas, que Canonice nominantur, et euangelium Marci; quia Marcus discipulus eius fuit, et filius de baptismo. euangeliorum quoque libri, quorum alius hebraicis, alius grecis, alius litteris latinis compositi fuerint, eius tamen sunt testimonio comprobati. Constituitque
duos
duo
episcopos sibi adiutores,
Linum
,
et Cletum, cum quibus ceteros episcopos ordinabat. Hic Marcum episcopum ordinans in Alexandriam misit, Apollinarem uero Rauennam. At uero Clementem successorem sibi constituit. Quem cum in cathedram collocaret, hoc ei decretum
imposuit
inposuit
dicens: Trado tibi potestatem a Domino michi traditam ligandi
,
atque soluendi. Ligabis quod oportet, solues quod expedit, tamquam qui ad liquidum ecclesie regulas noueris: et tu in
curis
curris
seculi deditus minime reperiaris. Tibi autem crimen impietatis est, studia
,
et sollicitudines suscipere
seculares
secolares
: ad hoc enim solum uocatus es, ut
opportune
oportune
,
et sine intermissione doceas uerbum Dei. Et
hic
hinc
ante
Pascha
pascha
Domini quadragesimale ieiunium ecclesiis tradidit. Et ante
Natalem
natalem
Domini tres ebdomadas
,
et quartam
imperfectam
inperfectam
ab omni christiano populo instituit uenerari in
commemorationem
commemoratione
primi
,
et secundi aduentus Domini nostri Iesu Christi, et ordinationes celebrauit per mensem
decembris
december
, quique uno die cum beato Paulo magistro gentium martyrio coronatur, post passionem Domini anno XXXVIII. Marcus autem obiit Alexandrie VIII Neronis anno.
Orosius: Nero postquam
Galbam
Galbani
in
Hyspania
Hispania
imperatorem creatum ab exercitu cognouit, totus animo ac spe concidit. Cumque incredibilia perturbande, immo subruende reipublice mala moliretur, hostis a senatu
pronunciatus
pronuntiatus
et ignominiosissime a palatio fugiens
,
ad quartum ab urbe lapidem sese interfecit, atque in eo omnis Cesarum familia consumpta est.
Hieronymus: At uero beatus Clemens Spiritu Sancto plenus, metuens, ne hec apostolica ordinatio posteris temporibus transiret in uitium, dum
quidem
quidam
hereditarium munus putantes, munus de Dei
cogitarent
cogitaret
electione, Linum
,
et Cletum priores sibi in episcopatu ante se coegit pontificari. Et sic Clemens primus est per Petri electionem, tertius uero per gradum. Linus itaque natione Tuscus, patre
Herculano
Erculano
,
sedit annis XI. Hic ex precepto beati Petri constituit
,
ut mulier in ecclesiam
,
non nisi uelato capite introiret.
Anno ab incarnatione Domini LXXI. Anno ab urbe condita DCCCXXIV. Galba apud
Hyspanias
Hispanias
usurpauit imperium, uir antiquissime nobilitatis. Nam priuata eius uita insignis fuerat militaribus et ciuilibus rebus: sepe consul
,
sepe proconsul: frequenter dux grauissimis bellis. Qui mox ut Neronis mortem comperiens, Romam uenit, cumque omnes auaritia
,
segnitieque
segnicieque
offenderet, et qui bonis
initiis
iniciis
ad seueritatem propensior rueret; insidiis
Othonis
Ottonis
in foro Rome iugulatus est, imperii sui mense septimo, anno uero etatis sue LXXIII. Quo occiso simul cum Pisone nobili industrioque adoloscente, quem sibi in filium atque in regnum adoptauerat,
Otho
Otto
Rome, Uitellius in Germania, Uespasianus in Syria imperia rapuerunt. Igitur
Otho
Otto
materno genere nobilior, quam paterno, neutro tamen obscuro, in priuata uita mollis et Neronis familiaris, cum inter tumultus cedesque inuasisset imperium, bellum ciuile contra Uitellium molitus, cum tribus primum leuibus preliis, hoc est uno ad Alpes, alio circa Placentiam, tertio circa locum, quem
Castoris
Castores
uocant, contra
Uitellianos
Uitellinos
duces congressus uictor extitisset, quarto apud
Bebriacum
Periacum
prelio, cum animaduertisset suos uinci, quamuis ingentes copias ad bellum haberet, sponte sese interfecit; petentibus militibus, ne tam cito de belli desperaret euentu. Obiit autem
XXXVIII
XXXIX
etatis sue anno, imperii uero mense tertio. Uitellius familia honorata magis, quam nobili ortus; nam pater eius non admodum clare natus: tres tamen ordinarios gesserat consulatus, uictor Romam ueniens imperio potitus est. Ubi cum multa crudeliter ac nequiter ageret, graui seuitia notabilis, incredibili etiam ingluuie, ac uoracitatis appetitu: quippe de die in diem, sepe quarto uel quinto feratur epulatus. Notissima certe
cena memorie
memorie cena in
in cena memorie
mandata est, in qua super ceteros sumptus duo milia piscium, et septem milia auium apposita traduntur postquam de Uespasiano comperit, primum deponere molitus est imperium, postea a quibusdam animatus, Sabinum Uespasiani fratrem nichil dum mali suspicantem, cum ceteris Flauianis in Capitolium
compulit
conpulit
, succensoque templo et mixta simul flamma ruinaque omnes in unum pariter
interitum
interitu
ac
tumulum
tumulo
dedit. Post deficiente in Uespesiani nomen exercitu suo destitutus,
appropinquantibusque
appropinquantibus
iam hostibus, trepidus cum se in
quandam
quadam
proximam palatio cellulam contruxisset, turpissime inde protractus, per uiam sacram nudus duceretur, passim fimum in os eius coniectantibus, in forum deductus, octauo, quo regnum presumpserat, mense,
apud
aput
Gemonias
Germanias
scalas
scolas
minutissimorum ictuum
crebis
crebris
compunctionibus excarnificatus, ac deinde unco tractus et in Tiberim mersus, etiam communi caruit sepultura.
Anno dominice incarnationis LXXII et anno ab urbe condita DCCCXXV. Uespasianus huic successit. Hic apud Iudeam Palestine imperator ab exercitu appellatus et bellum Tito filio commendans, ipse Romam per Alexandriam imperator proficiscitur, qui secundo imperii eius anno Iudee regnum subuertit templumque solo strauit, post annos prime hedificationis MLXXXIX. Consumatumque hoc bellum annis
IV
III
,
duobus
,
quidem iuuente Nerone et duobus
aliis postea. Uespasianus autem obscure quidem natus, sed optimis comparatus, priuata uita illustris, qui inter alia magnorum opera, in priuata adhuc uita in Germaniam, ac deinde in
Britanniam
Brittanniam
a Claudio missus, tricies et bis cum hoste
conflixit
conflexit
: duas ualidissimas gentes, uiginti oppida, insulam Uectam Britannie proximam Romano adiecit imperio.
Orosius: Iudei post passionem Christi destituti in totum gratia Dei, cum omnibus undique malis circumuenirentur, quibusdam in monte Carmelo seducti sortibus, que portenderent exortos a Iudea duces rerum potituros fore, in rebellionem exarserunt extinctisque Romanis presidiis legatum Syrie suppetias ferentem,
rapta
rupta
aquila, et cesis copiis, fugauerunt. Ad hos Uespasianus a Nerone missus Titum filium suum maiorem inter legatos habuit; nam multas et ualidas legiones secum in Syriam traiecit. Itaque cum Iudeos, multis eorum oppidis captis, in urbe
Hierosolymorum
Hierosolimorum
precipue ob diem festum congregatos, obsidione clausisset, cognita Neronis morte,
ortatu
portatu
plurimorum regum et ducum
,
maxime Iosephi Iudeorum ducis sententia, qui captus, cum in uincula
coniiceretur
coniceretur
constantissime dixerat
:
continuo se ab eodem imperatore soluendum, imperium adeptus, relicto in castris ad procurationem obsidionis filio Tito, per Alexandriam profectus est Romam; sed cognita interfectione Uitellii, paulisper Alexandrie substitit. Titus uero magna ac diuturna obsidione Iudeos premens, machinis cunctisque bellicis molibus, non sine multorum sanguine, tandem muros ciuitatis irrupit. Sed ad expugnandam interioris templi munitionem
,
quam reclusa multitudo magnorum ac locupletum tuebatur, maiore ui et mora opus fuit. Quod tamen postquam in potestatem redactum opere atque antiquitate suspexit, diu deliberauit utrum tanquam incitamentum hostium incenderet, an in testimonium reseruaret. Sed ecclesia Dei iam per totum orbem uberrime germinante, hoc tanquam effectum et uacuum nullique usui bono
commodum
conmodum
arbitrio Dei auferendum fuit. Itaque Titus imperator ab exercitu
pronunciatur
pronuntiatur
, templum in
Hierusolymis
Hierusolimis
incendit: accidit quod a die conditionis
prime
primo
usque ad diem euersionis annis MCII. Muros urbis uniuersos solo adequauit. DC milia Iudeorum eo bello interfecta, Cornelius et Suetonius referunt; Iosephus uero Iudeus, qui ei tunc bello prefuit et apud Uespasianum propter predictum imperium, ueniam
gratiamque
gratmque
meruerat, scribit
:
undecies centena milia gladio et fame perisse, reliquias uero Iudeorum diuersis actas conditionibus, toto orbe uenditas atque dispersas
,
:
quorum numerus ad nonaginta milia hominum fuisse narratur. Uespasianus
,
et Titus imperatores magnificum agentes de Iudeis triumphum, urbem ingressi sunt, anno ab urbe condita DCCCXXV. Pulchrum et ignotum antea cunctis mortalibus inter CCCXX triumphos, qui a conditione urbis usque in id tempus acti erant, hoc spectaculum fuit. Qui continuo omnibus bellis, ac tumultibus domi forisque compressis, pacem totius orbis censuerunt. Iure enim idem honos ultioni passionis Domini impensus est, qui etiam natiuitati
fuerat
fuerant
attributus. Uespasianus itaque Rome se in imperio moderatissime gessit. Pecunie autem non adeo
auidus
aiudeus
fuit, ut alicui eam iniuste auferret
,
:
et quamuis eam cum omni diligentia et prouisione colligeret
,
;
studiosissime tamen largiebatur, precipue indigentibus. Nec facile ante eum cuiusdam principis maior, est libertas comperta, uel iustior; qui tam placidissime lenitatis fuit, ut maiestatis quoque contra se reos non facile punierit; offensarum, et inimicitiarum
immemor; a
causidicis
,
et
ac
philosophis in se dicta leuiter tulit
;
,
diligens coercitor fuit discipline militaris. Non solum autem Iudeam, uerum etiam Palestinam, Achaiam, Liciam,
Rhodum
Rodum
, Bizantum, Samum,
Thraciam
Traciam
quoque, Ciliciam, Commagene Romano subegit imperio; filios autem suos ita cognitos habuit, ut, cum multe contra eum coniurationes fierent, quas patefactas ingenti dissimulatione contempsit, in
senatu
senatum
dixerit
dixit
, aut filios suos successores, aut neminem Post hec cum senatui populo, postremo cunctis amabilis ac iocundus esset, profluuio uentris extinctus est in uilla propria, circa Sabinos, annos agens etatis LXIX principatus sui anno nono die octauo. Beda scribit illum regnasse annis
XI
IX
,
mensis
menses
XI, dies XXII.
Anno dominice incarnationis LXXXI et anno ab urbe condita DCCCXXVIII. Titus Uespasiani filius, segregatis a numero principum
Othone
Ottone
et
Uitellio
Bitellio
, ab Augusto octauus, biennio et duobus mensibus post patrem regnauit, qui et Uespasianus est dictus, uir
omnium
omni
uirtutum genere mirabilis, adeo ut amor et delicie humani generis diceretur. Fuit quippe eloquentissimus
,
bellicosissimus, moderatissimus. In oppugnatione
Hierusolymorum
Hierusolimorum
sub patre militans, duodecim propugnatores, duodecim sagittariorum ictibus occidit; suos omnes in tantum dilexit, ut nullum omnino interficeret. Conuictos aduersus se coniurationis dimisit, et in
eadem
eodem
familiaritate illos habuit, qua
et
prius habuerat. Tante fuit largitatis, ut cum nulli quicquam negaret, et ab amicis propter hoc reprehenderetur, respondisse fertur
:
nullum debere ab Imperatore tristem discedere. Hic cum quadam die recordatus in cena fuisset, nulli se illo die quicquam prestitisse, dixit: Amici, hodie diem perdidi. Iste Rome
amphiteatrum
anphiteatrum
edificauit
hedificauit
, et quinque milia ferarum in eius dedicatione occidit. Post hec in eadem uilla, qua et pater eius, morbo mortuus est; tantus autem, eo mortuo, luctus publicus fuit, ut omnes doluerint
tamquam
tanquam
in propria orbitate. Huius autem imperii anno secundo, decedente Lino papa, Cletus natione Romanus, ex patre
Emiliano
Emelliano
pontificalem cathedram gubernandam suscepit, seditque annos IX
mensem
menses
unum
I
. Hic ordinauit XXV Titulos in urbe Roma, et hic
martirio
martyrio
coronatus
coornatus
est et sepultus iuxta corpus beati Petri in Uaticano, ubi et Linus.
Anni Domini LXXXIII. Anno ab urbe condita DCCCXXX. Domitianus frater Titi iunior, ab Augusto nonus, Neroni
,
aut Callicule similior quam patri
,
aut fratri, toto successit in regnum. Hic paulatim per XV annos, quibus regnauit, per omnes scelerum gradus excreuit. Primis namque an nis moderatus imperio fuit, mox ad ingentia uitia prorupit, libidinis, iracundie, crudelitatis, auaritie. Tantum in se odia concitauit, ut merito patris nomen
,
et fratris aboleret. Superbia quoque effera in eo execrabilis fuit. Consobrinos suos interfecit, nobilissimos ex senatu inuidie simul ac prede causa alios palam interfecit, alios in exilium transmisit, ibique trucidari imperauit. Libidinis intemperantia quicquid cogitari potest fecit. Plurimas urbis edes, destructis populi Romani rebus,
extruxit
exstruxit
. Bellum aduersus Germanos et Dacos gessit, pari reipublice pernicie, cum in urbe ipse
senatum
sanatum
populumque laniaret et foris male circumactum exercitum assidua hostes cede conficerent. Domitianus tamen prauissima elatus iactantia, sub nomine superatorum hostium, de extinctis in preliis Romanorum legionibus triumphauit. His in tantam suberbiam prolapsus fuit, ut Dominum sese ac Deum uocari, scribi, colique iusserit.
Secunda persecutio in Ecclesia.
Hic secundus post Neronem Christianos persequitur, sub quo Iohannes apostolus in Pathmos insulam exilio
religatus
relegatus
est, et Flauia Domitilla in insulam Pontianam ob fidei testimonium exiliatur. Qui et ipsum Iohannem apostolum in feruentis olei dolium iussit mergi, a quo omnino illesus exiuit. Domitianus quoque acerbitate tormentorum, et cruentissime questionis, exquiri genus Dauid inter Iudeos
,
atque interfici precepit. Cumque Domitianus
exitiabilis
exiciabilis
ob scelera uniuersis exosus esset, suorum coniuratione in palatio interfectus est, anno etatis sue XXX
,
imperii uero XV
,
mense V
,
cuius cadauer populari sandapila per
uespiliones
uispelliones
exportatum, atque ignominiosissime sepultum est. Cuius imperii anno
octauo
VIII
post Cletum Clemens
,
natione Romanus, ex patre Faustino pontificalem cathedram gubernauit, seditque annos IX menses duos. Hic constituit canonem super
eucharistiam
eucharistia
decantari, et ut Episcopus electione cleri
,
et laude plebis constitueretur. Hic sub Traiano deportatus exilio trans Ellespontum, marinis fluctibus pro Christi nomine
immersus
inmersus
est.
Anni Domini LXXXVIII et anno ab urbe condita DCCCXLVI quamuis Euthropius
quingentesimum
quingentissimum
hunc annum esse scripserit: Nerua in priuata uita moderatus et strenuus, nobilitatis medie, senex admodum, imperator decimus ab Augusto creatus est. Equissimum se et utillimum reipublice prebuit: qui diuina prouisione consulens Traianum sibi adoptauit in regnum. Nerua siquidem primo edicto suo cunctos exules reuocauit. Unde et Ioannes apostolus hac indulgentia liberatus ad Ephesum rediit. Et quia concussam se absente per hereticos uidit ecclesie fidem, confestim hanc descriptam in euangelio suo uerbi Dei eternitatem stabiliuit. Nerua confectus morbo diem obiit, post annum et
IV
quattuor
menses imperii sui
,
:
etatis uero sue anno LXXXI.
Anni Domini
XCIX
XCVIII
et anno ab urbe condita DCCCLI. Traianus genere hispanus, cognomento Ulpius Crinitus,
cuiusdam
cuiusdem
Consulis filius, undecimus ab Augusto apud Agrippinam Gallie urbem
,
insignia sumpsit imperii. Qui rem publicam ita
administrauit
amministrauit
, ut omnibus principibus merito preferatur, inusitate ciuilitatis et fortitudinis
;
Romani enim imperii, quod
post Augustum
ab Augusto
defensum magis fuerat
,
quam nobiliter ampliatum
,
;
fines longe lateque diffudit. Germaniam trans Renum in pristinum statum reduxit. Daciam
,
et multas trans Danubium gentes subegit. Parthos recepit. Albanis regem dedit.
Carduenos
Corduenos
,
et Marcomannos occupauit. Regiones trans
Euphratem
Eufratem
,
et Tigrin sitas, prouincias fecit. Armeniam, Assiriam, Mesopotamiam,
Seleuciam
Eleuciam
et Ethesifontem et Babyloniam uicit ac tenuit. Persidis regem statuit. Et usque ad Indie fines, et
Mare
mare
Rubrum
rubrum
accessit. Arabiam postea in prouincie formam redegit. In
Mari
mari
Rubro
rubro
classem
clasem
constituit
,
ut Indie fines deuastaret. Gloria militari, ciuilitate et moderatione ceteros superauit.
Tertia persecutio in Ecclesia
In persequendis sane Christianis errore deceptus, tertius a Nerone
Traianus
, cum passim repertos cogi ad sacrificandum ydolis, ac interfici precepisset, Plinii secundi, qui inter iudices persecutor datus erat, relatu admonitus, eos homines nichil contrarium Romanis legibus facere, rescriptis
ilico
illico
temperauit edictis. Hic ipse Plinius tunc orator et hystoricus insignis habebatur, cuius plurima ingenii opera extant. Pantheum Rome, quod Domitianus fecerat, fulmine crematur, cui nomen ob id indictum est, quod omnium deorum sit ipsa domus. Iudei per uniuersas partes
seditionem
sedicionem
mouentes, digna cede prosternuntur. Quo tempore Iohannes apostolus anno LXIX post passionem Domini, etatis autem sue XCVIII, Ephesi placida morte quieuit. Traiano aduersus Christianos persecutionem mouente, Simeon, qui et
Simeon
Simon
filius
Cleophe
Cleope
,
Hierusolymorum
Hierusolimorum
episcopus crucifigitur: et Ignatius
Antiochie
Antiocee
episcopus Romam perductus bestiis traditur. Anacletus natione grecus ex patre
Antiocho
Antichio
, qui Clementi successerat, marytirio coronatus, et in Uaticano sepul tus est. Hic constituit
,
ut non minus quam a tribus episcopis ordinaretur episcopus. Et ut ordinationes clericorum cunctis ordinibus palam fierent, presente plebe
,
.
Et ut inimici
,
uel suspecti non possint accusare presbyterum. Post hunc Euaristus natione Iudeus ex oppido Bethleem Romanum episcopatum rexit annis VII et mensibus X. Hic constituit ut VII diaconi essent in urbe Roma, qui custodirent papam propter stilum ueritatis, ne infestaretur a
maleuolis
maliuolis
, et semper parati essent ad obsequium prebendum, et in missarum
solemniis
sollempniis
, et in predicatione. Et hic martyrio coronatus, et in Uaticano sepultus est. Alexander natione Romanus ex patre Alexandro post hunc suscepit Ecclesiam, iuuenis quidem etate, sed senior moribus, seditque annos X mensibus VII. Hic in canone memoriam passionis Christi addidit, ubi dicit: qui pridie quam pateretur
,
usque mei memoriam
facietis
facistis
. Hic precepit, ut aqua uino misceretur in sacrificio, propter Christi unitatem et ecclesie, et
ut
oblatio ex azymo fieret, non ex fermento, propter Christi corporis ueritatem, et ut modica esset, dicens: Hec oblatio quanto potior, tanto pautior. Precepit etiam omnibus Dominicis diebus aquam cum sale exorcizari, et mixtam benedici, et ex ea populum aspergi, ad effugandas diabolicas insidias, et con trarias
ualetudines
ualitudines
. Et hic martyrio coronatus, et septimo ab urbe miliario uia Numentana sepelitur,
et
Traianus autem Rome
,
et per prouincias equalem se omnibus exhibens, egrotantes libenter uisitans, amicos salutari causa frequentans, uel cum dies festos habuisset, conuiuia cum eisdem indiscreta uicissim habens, sepe in uehiculis eorum sedens, nullum ledens senatorum,
nihil
nichil
iniustum ad augendum fiscum agens;
liberalitatis
libertatis
publice ac priuate, ditans omnes, et honoribus augens, quos sibi uel mediocri familiaritate cognouisset; in exequendo iure et exhibenda iustitia sepe uacans, operam cum omni diligentia dabat: leges discretus ordinans et ad hec
peragenda
peragendo
uiros idoneos eligens, atque illustres instituebat: orbem terrarum hedificans
immunitates
inmunitates
ciuitatibus tribuens: fluminum transitus, ac itinera periculosa tuto
,
et salubri opere componens: nichil non tranquillum, nichil non placidum agens. Hoc ipsius fertur egregium. Amicis eum culpantibus, quod priuatum nimis
,
ac benignum se cunctis exhibebat, respondit
:
talem priuatis imperatorem esse oportet, quales sibi priuatos imperator optat habere. Post ingenti igitur gloria belli domique e Perside rediens apud
Seleuciam
Seleucia
Isaurie
urbem
profluuio uentris extinctus est. Obiit autem
etatis anno LXIII, imperium autem
XVIII
mensibus
sex
VI
, dies XV
,
solus omnium intra urbem sepultus est. Cuius ossa collata in urnam auream in foro,
quod
et
ipse edificauit, posita sunt sub columna
. Huius
, huius
altitudo CXL pedes habet. Huius autem tantum
memorie
iniemore
delatum est, ut usque ad Iustiniani tempora, et multo post, non aliter in senatu principibus acclamatum sit, nisi: Felicior eris Augusto Octauiano
;
:
melior eris imperatore Traiano.
Anno ab incarnatione Domini CXVIII.
Et anno ab urbe condita DCCCLXVII.
Elius
Helius
Adrianus
,
consobrine Traiani filius, duodecimus ab Augusto principatum adeptus
,
uno et XX annis imperauit. Hic quamuis prius errore deceptus, et inter
quam plurimorum
quamplurimorum
martyria Christianorum, quos ad sacrificandum ydolis compellebat, Eleutherium Ecane ciuitatis Apulie episcopum, Rome sibi presentari, uariisque tormentis interfici precepisset, postea per Quadratum discipulum apostolorum, et Aristiden Atheniensem uirum fide sapientiaque plenum, et per Serenum Granium legatum, libris de christiana religione compositis instructus
,
atque eruditus, precepit per epistolam, ut nemini liceret Christianos sine obiectu criminis aut probatione dampnare. Idemque continuo
,
pater patrie ultra morem
maiorum
malorum
appellatur, et uxor eius Augusta. Adrianus rempublicam iustissimis legibus ordinauit. Orbem Romanum circumiit, multa hedificauit, facundissimus latino sermone, grecoque eruditissimus fuit.
Idem
Iam
in utraque lingua eruditissimus bibliothecam Athenis miri operis extruxit. Iudeos sane perturbatione scelerum suorum exagitatos, et Palestinam prouinciam depopulantes, ultima cede perdomuit, precepitque ne cui Iudeo introeundi
Hierusolymam
Hierusolimam
esset licentia, Christianis tantum ciuitate permissa, quam ipse in optimum statum, murorum extructione reparauit, et
Eliam
Heliam
uocari de nomine suo precepit. Adrianus autem obiit in Campania maior sexagenario.
Hierosolyme
Hierusolime
uero ex Gentibus primus constituitur episcopus Marcus, cessantibus his, qui fuerant ex Iudeis, qui sunt numero XV et fuerunt a passione Domini per annos ferme CVII. Per idem tempus
rethores
rechotes
insignes erant, Faborinus
,
et Palemon, necnon et Herodes Atheniensis, et
Marcus
Marchus
Bizantius. Tertio quoque anno imperii Adriani, decedente Alexandro urbis Rome episcopo,
Xistus
Christus
,
natione Romanus
,
ex patre pastore
,
sedit annos IX menses III. Hic constituit
,
ut ministeria sacrata non tangerentur, nisi ab altaris ministris, et ut corporale non fieret ex serico, nec tincto panno, sed de purissimo lino contexto: et ut nulla mulier uasa sancta et sacrata, uel pallam altaris auderet contingere. Constituit etiam, ut quicumque episcoporum uocatus fuisset ad sedem apostolicam, rediens ad parochiam suam, non
susciperetur
susciperentur
nisi cum
literis
litteris
pape ad
salutationem
saluationem
plebis. Et hic martyrio coronatur et iacet in sepulchro, in quo requiescit Linus
,
et Cletus, Anacletus
,
et Euaristus
;
:
et tantorum
martyrum
martirum
altare solum sibi nomen
uindicat
uendicat
Xisti
Xysti
.
Thelesphorus
Thellesphorus
natione grecus
,
et anachorita post hunc suscepit Ecclesiam, seditque annis XI mensibus II. Hic in missarum
solemniis
sollempniis
ympnum addidit angelicum. Et ante
Pascha
pascha
Domini VII
ebdomadibus
ebdomatibus
omnem clerum ab esu carnium precepit abstinere. Et in
Natale
natale
Domini tres missas instituit celebrandas: primam in pullorum cantu, iam proximante media nocte, quando Christus in Bethleem nasci dignatus est. Secundam illuciscente aurora, quando Christus in cunabulis a pastoribus est adoratus. Tertiam ipsa hora diei tertia, quando illuxit nobis dies redemptionis nostre. Nam omni tempore ante hore
tertie
tertium
cursum nullus presumeret missas celebrare, qua hora Dominus noster Iesus Christus secundum euangelium Marci ascendit in
crucem
cruce
. Et hic martyrio coronatus, et sepultus cum fratribus suis in Uaticano. Quo tempore Aquila interpres habetur.
Anno incarnationis Domini CXL.
Et anno ab urbe condita DCCCLXXXVIII.
Antoninus
Antonius
cognomento Pius, genere clarus, tertius decimus ab Augusto imperator creatus, cum filiis suis
,
Aurelio et Lucio XX
et
plenis tribus regnauit annis, adeo tranquille et pie, ut merito Pius
,
et pater patrie nominatus sit. Uixitque ingenti honestate priuatus omnibus; et quamuis maior imperio, nulli tamen aceruus
,
cunctis uero benignus. in re militari moderata gloria, defendere magis prouincias, quam ampliare studens
,
:
uiros equissimos ad ministrandam rempublicam querens
,
:
bonos honorabiliter habens
,
:
improbos sine aliqua acerbitate detestans, regibus amicis amabilis non minus
,
quam terribilis
,
adeo ut barbarorum plurime nationes
,
depositis armis
,
ad eum controuersias suas
,
litesque deferrent, sententieque parerent. Hic ante imperium ditissimus, omnes suas opes stipendiis militum et circa amicos minuit, uerum erarium optimum reliquit
,
unde et Pius propter clementiam dictus est. Hic apud Lorium uillam suam ad duodecimum lapidem, quod est miliario ab urbe duodecimo
,
morbo correptus interiit, uite anno LXXVII
, imperii
. Imperii
XIII
XXIII
. Huius tamen temporibus Ualentinus
heresiarcha
heresiarchis
,
et Cerdo magister Marcionis Romam uenerunt. Iustinus philosophus librum de christiana religione compositum
Antonino
Antonio
tradidit, eumque benignum erga Christianos homines fecit. Qui non longe post suscitante persecutione Crescente cinico pro Christo sanguinem fudit. Anno primo
Antonini
Antonii
Pii
Higinius
Iginus
natione grecus ex philosopho de Athenis post Thellesphorum Romanam suscepit ecclesiam, seditque annos IV mensibus II. Hic clerum composuit et distribuit gradus, constituitque
,
ut unus patrinus
,
uel patrina suscipiat leuatum a fonte: similiter et in confirmationibus fiat
,
et in cathecumeno faciendo. Et hic martyrio coronatus, et sepultus est cum fratribus suis in Uaticano. Huic successit Pius natione italus ex patre Rufino. Huius temporibus fuere Rome due sacratissime uirgines, Potentiana et Praxedis. Sub huius episcopatu Hermes scripsit librum, qui dicitur Pastoris, in quo preceptum angeli continet, ut Pascha die Dominico celebretur, quod et ipse Pius episcopus constituit. Policarpus episcopus Ephesinus Ioannis apostoli disci pulus Romam ueniens, multos ab heretica labe castigauit, qui Ualentini et Cerdonis fuerant doctrina corrupti. Sub hoc Arrianus philosophus
Nicomediensis
nicomediensis
pretor agnoscitur, nec non et Maximus Tyrius,
Appollonius
Apollonius
Stoicus Chalcedonius, Basilides Solphopolitanus. Isti etiam Magistri uerissimi Cesaris extiterunt. Criniscus Cinicus philosophus, et Herodianus grammaticus optimi pollebant. Pius autem Rome episcopus
martyrio
martirio
uitam finiuit et sepultus est cum fratribus suis.
Anicetus
Agnitius
natione Syrus ex patre Ioanne post hunc suscepit Ecclesiam. Hic precepit ut nullus clericus comam nutriret, secundum apostoli preceptum. Et in martirio coronatus est, et positus in Uaticano.
Anno ab incarnatione Domini CLXII et anno ab urbe condita
DCCCCX
CMX
.
Marcus
Marchus
Antonius Uerus cum Lucio Aurelio Commodo fratre quartus decimus ab Augusto regnum suscepit, mansitque in eo annis XIX. Hii primum equo iure imperium
administrauerunt
amministrauerunt
, cum usque ad id tempus singuli Augusti fuerint. Bellum contra Parthos, qui
rebellauerant
rebellauerunt
, ammirabili uirtute et felicitate gesserunt, atque de eis
triumphauerunt
triumpharunt
. Persecutione orta in Asia Policarpus et Pionius fecere
martyrium
martirium
. In Gallia quoque plurimi gloriose pro Christo sanguinem fudere. Nec multo post uindex scelerum lues multas late prouincias, Italiam maxime, Romamque uastauit. Aurelius Commodus, dum cum fratre in uehiculo triumphali sederet, subito sanguine ictus, casu morbi, quem apoplexiam Greci uocant, suffocatus interiit. Defuncto Commodo fratre, Antoninus Uerus solus reipublice prefuit, quem mirari facilius, quam
laudare
laudari
oportet. Adeo enim tranquillissimus fuit, ut ab infantia quoque uultum nec ex gaudio, nec ex merore mutauerit. Ipse etiam non solum uite moribus, sed etiam eruditione philosophus. Hic cum omnia Rome equo iure egisset, ad nullam insolentiam elatus imperii fastigio,
liberalitatis
libertatis
promptissime,
prouincias ingenti benignitatis amore tractauit. Contra Germanos et Marcomannos, Quados, Glaucos, et Sarmatas pugnauit: quibus deuictis multique interfectis, ex eis ipse cum Commodo filio suo Antonino, que iam Cesarem fecerat, triumphauit. Ad huius belli sumptum, cum iam, erario
exhausto
exausto
,
largitiones
largitionis
nullas haberet, ut militibus daret
,
;
neque indiceret prouincialibus, aut aliqui senatui aliquid uelle, instrumenta regii cultus in foro Traiani distrai iussit, uasa aurea, pocula christallina, et murenam uxoream, ac suam, aureas,
et
ac
sericas uestes, et multa ornamenta gemmarum, pretiosorumque lapidum; horum itaque omnium per duos continuos menses uenditio facta est, multumque auri redactum. Post uictoriam tamen emptoribus pretia restituit. Qui autem reddere comparata noluerunt, molestus nulli fuit. In redditione munerum post uictoriam adeo
magnificus
magnificatus
fuit, ut centum simul leones
exibuisse
exhibuisse
tradatur. Preteriti etiam temporis per omnes prouincias tributa donauit, omniaque fiscalium titulorum monimenta congesta in foro iussit incendi,
seuerioresque
seuioresque
leges nouis constitutionibus temperauit.
Quarta persecutio in Ecclesia.
Cuius autem precepto persecutiones Christianorum, quarta post Neronem uice, graues extiterunt, multique in eis sanctorum coronati sunt. Cessauere huius imperii anno
VIII
octauo
. Soter natione Campanus ex patre Concordio successit Aniceto, seditque annis nouem, mensibus sex. Hic constituit
,
ut legitima non habeatur uxor, nisi que a Sacerdote fuerit benedicta, et a parentibus tradita, et
secundum legem dotata, et
a
paranymphis
paranimphis
custodita. Et ut nulla monacha pallam sacratam contingeret, nec in ecclesia incensum poneret. Et hic
martyrio
martirio
uitam finiuit, et iacet in sepulchro cum fratribus suis.
Eleutherius
Eleuther
natione
grecus
Grecus
ex patre Habundio post hunc cathedram suscepit pontificalem. Hic iterum firmauit, ut nulla esca a Christianis repudiaretur, que rationalis, et humana esset. Et hic
martyrio
martirio
coronatus, et positus est ad fratres suos. Antonino imperatori Melitus Asianus Sardiensis episcopus apologeticum pro Christianis tradidit. Lucius Britannie rex, missa ad
Eleutherium
Euletherium
Rome episcopum epistola, ut Christianus efficeretur imperat. Apollinaris Asianus
Ierapoli
Ieropoli
,
et
Dionysius
Dionisius
Corynthi clarissimi habentur episcopi. Sub hoc Galienus genere Pergamus optimus medicus pollebat. Iulianus Rome leges promebat; Fronto
rhetor
rethor
, Aristides
Smyrneus
Smirneus
sophista, Oppianus poeta, Atticus Platonicus philosophus erant. Cum igitur Antoninus fortunatam rempublicam uirtute
,
et mansuetudine reddidisset, postremo in Pannonia constitutus, repentino morbo interiit. Tunc Catafricarum hereses exorte fuerunt.
Anno ab
incarnatione
incarnationis
Domini CLXXXI, et anno ab urbe condita CMXXX Lu cius Antonius Commodus ab Augusto quintus decimus patri successit in regnum, mansitque in eo annis XII. Hic nichil paternum habuit, nisi quod contra Germanos feliciter et ipse pugnauit. Ceterum per omnia, luxurie et obscenitatis dedecore deprauatus, nichil paterne uirtutis
,
et pietatis simile gessit. Gladiatoriis quoque armis sepissime in ludo pugnauit, et in
amphitheatro
amphiteatro
feris
sese
se se
frequenter obiecit; interfecit etiam quamplurimos senatores, maxime quos animaduertit
,
nobilitate
,
industriaque excellere; flagitia regis, pena urbis insequitur. Nam fulmine Capitolium, ex quo facta inflammatio, bibliothecam illam maiorum cura studioque compositam, edesque alias iuxta sitas, rapaci turbine concremauit. Deinde aliud incendium postea Rome exortum edem Ueste
,
et palatium, plurimamque urbis partem solo coequauit. Colossi capite sublato, sue imaginis caput ei iussit imponi. Septembrem mensem ad nomen suum trasferre conatus, ut Commodus diceretur, sed ab omnibus id postea execratum fuit. Panthenus philosophus ex stoicis tunc in diuino uerbo fulgebat. Commodus cunctis incommodus in domo Uestaliani subita morte strangulatus interiit, cum post patrem annis duodecim et mensibus septem imperasset. In tanta quippe omnium execratione fuit, ut hostis humani generis etiam mortuus iudicaretur. Huic successit Elius Pertinax grandeuus iam septuagenarius, qui cum prefecturam urbium ageret, ex
senatusconsulto
senatusconsultu
,
imperare iussus, sextus decimus ab Augusto, sexto mense, quo regnare ceperat, pretorianorum militum sedicione, et Iuliani iurisperiti scelere, in palatio occisus est, qui nil habet hystorie. Iulianus
,
Pertinace interfecto, inuasit imperium;
Uir
uir
nobilissimus
,
et iure peritissimus, qui sub diuo Adriano perpetuum composuit edictum
.
Iulianus mox a Seuero apud
Pontem Moluium
Pontemmoluium
bello ciuili uictus, et interfectus est septimo mense, postquam ceperat imperare. Ita inter Pertinacem, et Iulianum annus unus assumptus est.
Theodocion
Theodotion
interpres habetur.
Anno ab incarnatione Domini
CLXIV
CLXCIV
, et anno ab urbe condita CMXLIV
,
Seuerus
genere
generus
Afer Tripolitanus ab oppido Lepti, qui se ex nomine imperatoris, quem occisum ultus fuerat, Pertinacem uoluit appellari, septimus decimus ab Augusto, destitutum adeptus imperium XVII tenuit annis. Hic autem prius fisci aduocatus, mox militaris tribunus
,
per
multa deinde et uaria officia
,
atque honores, usque ad
administrationem
amministrationem
reipublice peruenit, solus omnium memoria, et antea et postea ex Africa imperator fuit. Parcus admodum, natura seuus, multis semper bellis lacessitus, fortissime quidem rempublicam, sed laboriosissime rexit
,
;
qui etiam preter bellicam gloriam
,
etiam ciuilibus studiis clarus fuit
,
et licteris doctus, philosophice scientie ad plenum instructus
.
,
Pascennium Nigrum, qui in Egipto
,
et Syria ad
tyrannidem
tirannidem
aspirauerat, apud Cizicum uicit
,
et interfecit. Sarmatas rebellare conantes ferro coercuit. Parthos uicit, Arabas
,
et Aziabenos superauit
,
:
ac multa in toto orbe Romano reparauit. Clemens Alexandrine ecclesie presbiter
,
et Panthenus stoicus philosophus, Narcissus
Hierusolymorum
Hierusolimorum
episcopus
,
et Theophilus Cesariensis, Policarpus quoque
,
et
Bachylus
Bachilus
Asiane prouincie episcopi insignes habentur.
Quinta persecutio in Ecclesia
Seuerus quinta post Neronem persecutione Christianos excruciauit, et Leonidem patrem Origenis martyrio coronauit. Tunc Uictor natione Afer ex patre Felice tertius decimus Rome episcopus, postquam sedit annis decem, mensibus
duobus
duo
, martyrio coronatur, et sepelitur cum fratribus suis. Hic autem datis late libellis constituit
Pascha
pascha
die dominico celebrari, sicut predecessor eius
Eleuther
Eulether
, a quarta decima lu na primi mensis, usque
in uigesimam primam
uicesima prima
. Cuius decretis fauens Theophilus Cesaree Palestine urbis episcopus, scripsit aduersus eos, qui quarta decima luna cum Iudeis
Pascha
pascha
celebrabant, cum ceteris, qui in eodem concilio aderant episcopis
sinodicam
sidonicam
et ualde utilem epistolam. Zepherinus natione Romanus ex patre Habundio successit Uictori in episcopatu, seditque annis octo et mensibus septem. Hic constituit ut uasa altaris essent uitrea, nam antea erant lignea. Et hic martyrio coronatur, et ponitur ad collegas suos. Hanc profanam in Christianos et ecclesiam Dei presumptionem Seueri, celestis ultio e uestigio acta subsequitur. Nam continuo rapitur, uel potius detrahitur in Galliam Seuerus e Syria ad tertium ciuile bellum. Unum iam enim Rome aduersus Iulianum
,
:
aliud in Syria contra
Pescennium
Pascennium
gesserat, tertium Clodius
Albinus
Albini
Iuliani in occidendo
Pertinace
Pertinacem
socius, qui se in Galliam Cesarem fecerat, suscitabat; cuius bello multum utriusque Romani sanguinis fusum est. Albinus tamen apud Lugdunum oppressus et interfectus est. Seuerus uictor in
Britanniam
Britannias
defectu
deuectus
pene omnium sociorum trahitur, ubi magnis
,
grauibusque preliis sepe gestis, receptam partem insule a ceteris indomitis gentibus,
uallo
uallu
distinguendam putauit
,
:
et ut ab incursione bar barica faceret suos securos, magnam fossam, firmissimumque uallum crebris insuper turribus communitum per CXXXII
millia
milia
passuum a mari ad mare duxit. Ibique apud Eburacum oppidum obiit anno septimodecimo sui regni. Reliquit duos filios, Bassianum
,
et Getam, quorum Geta hostis publicus iudicatus interiit; Bassianus a senatu, Antonini nomine assumto, regno potitus est. Quo tempore
Symmachus
Symachus
interpres habetur.
Anno ab incarnatione Domini CCXI et anno ab urbe condita
CMLVII
CMLXII
Aurelius Antonius Bassianus, idemque
Caracalla
Carecalla
Seueri filius, octauus decimus ab Augusto principatum adeptus est, mansitque in eo annis non plene septem. Patre asperior et minax, omnibus hominibus
libidine
libidinem
intemperantior, qui etiam nouercam suam duxit uxorem; qui tamen lauacra, que Antoniana appellantur, opere fecit egregio. Preter hec, nil boni memorabile gessit. Hic contra Parthos bellum moliens, inter Edessam
,
et Carras ab hostibus circumuentus occisus est. Quo tempore Alexander episcopus Cappadocie cum desiderio locorum sanctorum Ierosolimam uenisset, uiuente adhuc Narcisso eiusdem urbis episcopo, persenilis etatis uir, et ipse ibi ordinatus est episcopus, Domino, ut id fieret, per reuelationem monente.
Tertullianus
Terculianus
Afer centurionis proconsularis filius omnium Ecclesiarum sermone celebratur.
Item anno primo huius Antonini Caracalle,
Calistus
Calixtus
natione Romanus ex patre
Domitio
Domicio
post Zepherinum episcopalem suscepit cathedram. Hic constituit ieiunium
die
sabbati ter in anno fieri, frumenti, uini
,
et olei secundum prophetiam. Ad hoc quoque iuxta quattuor anni tempora, quattuor indixit omni Ecclesie ieiunia, primum uernale, secundum estiuale, tertium autumpnale, quartum
hyemale
yemale
; in quibus precepit etiam ordinationes fieri, quamquam nec ipse
,
nec alius quislibet Romanorum pontificum a beati Petri
,
usque ad Sancti Siluestri tempora
,
legitur celebrasse ordinationes, nisi in mense
Decembris
decembris
. Hic
item
idem
prohibuit, ut in accusatione presbyterorum infames
,
et suspecti
,
et inimici non suscipiantur: eos uero hereticos
nominauit
qui dicunt
:
sacerdotes post lapsum, si dignam egerint penitentiam, non posse ad pristinos redire honores. Sed et hic martyrio coronatus est
,
et sepultus in
cimiterio
Cimiterio
, quod suo nomine dicitur Calixti.
Post Bassianum nonusdecimus ab Augusto
Ofilius
filius
,
Macrinus, qui prefectus pretorio erat
,
cum filio Diadumedo inuasit imperium. Hi facti imperatores nichil memorabile ex temporis breuitate gesserunt, nam emenso anno, continuo apud Archelaidem militari tumultu ambo pariter occisi sunt. Abgarus uir sanctus regnabat
Edesse
Adesse
ut uult Africanus.
Anno ab incarnatione Domini CCXXIII
,
et anno ab urbe condita CMLXX Marcus Aurelius Antoninus, qui Antonini Caracalle filius putabatur, uicesimus ab Augusto imperium adeptus, tenuit annis quattuor. Hic autem sacerdos
Heliogabali
Eliogabali
templi
,
erat
,
qui cum Romam ingenti militum et senatus expectatione uenisset, stupris et probris omnibus se contaminauit, impudicissime et obscenissime uixit, et nullam sui, nisi flagitiorum
,
totiusque obscenitatis infamem satis memoriam reliquit. Tumultu autem militari exorto
,
Rome ipse cum matre interfectus est. In Palestina Nicopolis, que prius Emmaus uocabatur, urbs condita est, legationis
industriam
industria
pro ea suscipiente Iulio Africano scriptore temporum. Hyppolitus episcopus multorum conditor opusculorum, temporum canonem, que scripsit, hucusque perduxit. Quo tempore Urbanus papa, natione Romanus
,
ex patre Pontiano post
Callixtum
Calixtum
ecclesie suscepit gubernacula. Hic precepit
,
ut omnia uasa ecclesiastica aurea uel argentea fierent, uel, si pauper esset ecclesia, stagnea. Hic primus instituit ut ecclesia susciperet predia, ex quorum reditibus clerici communiter uiuerent. Hic multos nobilium ad fidem Christi
,
et maryrium perduxit. Huius tempore extitit Cecilia uirgo prudentissima, que duos fratres Tyburtium
,
et Ualerianum ad coronas uocauit, que postquam domum suam beato Urbano ecclesiam tradidit dedicandam, in eadem, inclito martyrio, finiuit uitam. Tunc Sabellius oritur.
Anno ab incarnatione Domini CCXXIII et anno ab urbe condita CMLXXIV Aurelius Alexander uigesimus primus ab Augusto, senatus
,
ac militum uoluntate imperator creatus,
XIV
annis
annus
digno equitatis preconio fuit. Hic in Mammeam matrem suam, quia Cristiana erat,
unice
in nece
pius fuit, et ob id omnibus amabilis, et quamplurimis benignus; qui expeditione in Persas facta,
Xersem
Xersen
regem eorum maximo bello uictum interfecit. Ulpiano usus
assessore
ascensore
summam sui
moderationem
moderaminem
reipublice exhibuit, sed militari tumultu apud
Mogonciacum
Moguntiacum
interfectus est.
His autem diebus Origenes presbiter Alexandrie, immo
doctor
toto orbi clarus habetur, quem Mammea mater Alexandri audire curauit, et
Antiochiam
Antiociam
accitum summo honore habuit. Quo tempore Urbanus Rome episcopus martyrio uitam finiuit, et sepultus est cum fratribus suis. Huic successit Pon tianus natione
Romanus
Romani
ex patre Calpurnio, seditque annis quinque mensibus sex. Qui iussu Alexandri in exilio
damnatus
dampnatus
in insula Sardinia, ibique pro Christi nomine martyr effectus, quieuit in pace. Cuius corpus Anterus, qui ei successit, detulit in Romam, et sepeliuit in cimiterio Calixti uia Appia.
Antherus
Anterus
natione Grecus ex patre Romulo post hunc Romanam rexit ecclesiam, seditque annis undecim mense uno. Hic constituit
,
ut episcopi maxime utilitatis
,
uel necessitatis causa possint transferri de sede in sedem. Hic gestas Martyrum a notariis diligenter exquisiuit, et in ecclesiis recondidit legendas. Et hic martyrio coronatus est sub Maximino, et sepultus est cum collegis suis in cimiterio Calixti.
Anno ab incarnatione Domini CCXXXVI et anno ab urbe condita CMLXXXVII Maximinus uigesimus secundus ab Augusto
,
ex corpore militari primus ad imperium accessit, sola militum uoluntate, cum nulla senatus intercessisset auctoritas, postquam bellum in Germania gesserat.
Sexta persecutio in ecclesia
Mox imperator creatus persecutiones in Christianos sextus a Nerone exercuit
;
:
maxime propter Christianam Alexandriam, que successerat Mammee, matris eius familie
,
:
uel precipue propter Origenem presbyterum
miserat
. Hic autem tertio postquam regnauerat anno, a Pupieno interfectus, et persecutionis
,
et uite finem fecit.
Post
Antherum
Anterum
Fabianus natione Romanus ex patre Fabio Romanus episcopus factus est, seditque annis tredecim mensibus undecim. Hic constituit
,
ut omni anno in cena Domini
Chrisma
Crisma
ab episcopo consecraretur
,
et uetus in ecclesiis concremaretur. Hic regiones diuisit septem diaconibus, qui a notariis
gesta
gestas
Martyrum in integro colligerent. Et hic martyrio uitam finiuit
,
et sepultus est ad catacumbas, Decio Cesare presidente sub Philippis christianis imperatoribus.
Anno ab incarnatione Domini CCXXXIX et anno ab urbe condita CMXCI Gordianus uicesimus
tertius
quartus
ab Augusto imperator creatus mansit in eo annis sex; quamuis cum eo duo alii Augusti essent creati obscurissimo genere, Pupienus uidelicet
,
et Albinus. Gordianus autem genere nobilis, cum consensu militum, cum proconsulatum Africe ageret, Maximino
imperante
imperatore
, princeps
fuit
fuisset
electus. Hic cum Romam uenisset, Pupienus et Albinus in palatio interfecti sunt, soli Gordiano imperio reseruato. Gordianus itaque admodum puer ad bellum Parthicum profecturus, Iani portas aperit. Igitur Gordianus ingentibus preliis aduersus Parthos prospere gestis, suorum fraude rediens super
Euphratem
Eufraten
interfectus est. His temporibus Iulius Africanus inter scriptores ecclesiasticos nobilis habebatur, sicut in cronicis, quas conscripsit Alexandrie, ipsemet refert. Origenes in Cesarea Palestine Theodorum, cognomento Gregorium, et
Athenodorum
Athenadorum
adolescentulos fratres, Ponti postea nobilissimos episcopos, diuina philosophia imbuit. Sub hoc habebatur Porphyrius Plotini platonici philosophi auditor, Theopompus philosophus apud Cheroniam, et
Nicanor
Nicanos
sophista penes Athenam pollebat.
Anno ab incarnatione Domini CCXLV et anno ab urbe condita CMXCVII Philippus uicesimus quartus ab Augusto, statim occiso Gordiano, imperator circa
Euphraten
Eufraten
creatus, Philippum filium suum consortem regni fecit, exercitumque ex Syria
incolumem
incolumen
ad Italiam reduxit, mansitque in
ea
eo
annis septem. Hic primus imperator omnium Christianus fuit, ac post tertium imperii eius annum, millesimus a conditione Rome annus expletus est. Ita magnificis ludis augustissimus omnium preteritorum hic natalis annus a Christiano
imperatore
celebratus est. Nec dubium est, quin Philippus huius tante deuotionis gloriam et honorem ad Christum
,
et ecclesiam reportaret, quando ascensum in capitolium
,
immolatasque ex more hostias nullus auctor ostendit. Ambo tamen Philippi, quamuis diuersis locis
,
tumultu militari
,
et Decii fraude interfecti sunt. E quibus iunior Philippus adeo seueri animi fuit, ut nullius cuiusquam
commento
comento
solui potuerit, patremque ludis secularibus concinnantem uultu annotauerit auersato. Origenes aduersus quemdam
Epicurum
Epycurum
philosophum, qui contra Christianos libros conscripserat octo uoluminibus respondit: qui, ut breuiter dicam, tantum scribendi sedulus fuit, ut
Ieronymus
Ieronimus
quodam loco plusquam sex milia librorum eius se legisse
commemoret
memorat
. His quoque diebus, Decio iam Cesare existente, Cornelius natione Romanus ex patre Castino
,
post Fabianum suscepit episcopatum
,
seditque annis
duobus
duo
mensibus
duobus
duo
. Hic sacerdotibus concessit pro recta fide iurare. Huius tempore corpora apostolorum Petri et Pauli ab orientalibus uiris noctu furata sunt: quo facto terremotus
tantus
tantum
Romanam concussit ciuitatem, ut pene omnes mori cogitarent. Sicque factum est, ut omnes
,
tam pagani
,
quam Christiani, tam uiri
,
quam mulieres, tam paruuli
,
quam senes
,
ita unanimiter prompta uoluntate eos persequerentur, ut diceres totam urbem demigrare. Sed Dei nutu
,
ita factum est, ut et sanctorum corpora Rome cum honore reportata sunt et uiri religiosi, qui hoc amore pietatis fecerant, a cruciatu et morte Dei misericordia liberati
sunt
sint
. Sanctorum corpora per annum apud catacumbas inhumata iacuere. Interea ex precepto Decii Cesaris sub Philippis christianis imperatoribus
,
et totius senatus
consulto
consultu
concessum est Romano pontifici
,
ceterisque christianis libere ad sepulturas Apostolorum faciendas insudare, et ad id faciendum data sunt eis de fisco reipublice adiutoria. Primum quidem beati Pauli corpus leuatum de catacumba suscepit papa Cornelius, et sepeliuit una cum Lucina in predio eiusdem, uia
Ostiensi
Hostiensi
, ad latus, ubi decollatus est. Beati uero Petri corpus accepit prefatus Episcopus, et posuit iuxta locum, ubi crucifixus est, inter corpora sanctorum episcoporum in templo Apollinis in monte aureo Uaticani Palatii Neroniani. Hic idem Cornelius post iussu Decii imperatoris effecti exilio Centumcellis
damnatus
dampnatus
est et martyrio uitam tiniuit. Quo tempore Antonius monachus claruit.
Anno
Anni
Domini CCLII et anno ab urbe condita millesimo quarto Decius
e
a
Pannonia inferiori, Budalie natus, ciuilis belli, quod in Gallia motum fuerat,
incentor
intentor
et repressor, occisis Philippis, uicesimus
quintus
quartus
ab Augusto, simul cum filio suo, quem Cesarem fecit, inuasit imperium tenuitque annis tribus.
Septima persecutio in Ecclesia.
Idemque continuo ad persequendum
,
interficiendosque Christianos, septimus post Neronem feralia dispersit edicta, plurimosque sanctorum ad coronas Christi de suis cruciatibus misit. Hic in medio barbarorum sinu interfectus est, filius autem eius gurgite paludis submersus est, ita ut nec cadauer eius potuerit inueniri. Digno
damnatus
dampnatus
iudicio qui persecutionem in Christianos mouens, beatum Laurentium leuitam et martyrem extinxit.
Beda: Decius regnauit annis duobus mensibus sex. Hic cum Philippos patrem et filium interfecisset,
ob
ab
eorum odium rabido furore persecutionem in Christianos mouit, in
qua
quo
Fauianus in urbe Roma martyrio coronatur, post quem beatus Cornelius martyrio coronatur. Cui successit Lucius natione Romanus ex patre
Porphyrio
Porphirio
, seditque annis tribus mensibus duobus. Hic precepit, ut duo presbyteri
,
et tres diaconi in omni loco episcopum non
desererent
defererent
, propter testimonium ecclesiasticum. Qui postquam de exilio reuersus est, capite truncatus, positus est cum collegis suis episcopis. Stephanus natione Romanus ex patre Iulio post hunc curam suscepit episcopalem. Hic constituit
,
ut sacerdotes
,
et leuite uasis et uestibus
sacratis
sacris
in usu cotidiano non utantur, nisi in ecclesia tantum. Et hic decollatus est ex precepto Decii intra missarum solempnia, quando communicabat, cum duodecim presbyteris et septem Diaconibus
,
et decem et septem clericis, et in eodem loco ad Catacumbas sepultus est.
Xistus
Xystus
natione Grecus ex philosopho post hunc intrepidus accessit ad pontificatum, seditque anno uno mensibus decem. Hic non metuens principum minas
,
nec Imperialia precepta, dixit ad clerum suum: fratres et commilitones
,
audistis precepta seua uulgari
.
!
uidete, nemo metuat terrores. Tunc commendans thesauros ecclesie beato Laurentio, ipse tentus
,
et catenatus ante templum Martis ductus
,
et in eo loco decollatus est cum Felicissimo et Agapito et sepultus in
cemeterio
cimeterio
Calixti.
Cui Dionisius ex monacho successit, seditque annis duobus mensibus tribus. Hic constituit in urbe
Roma
Rome
presbyteros in titulis singulis singulos propter
penitentes
penitentiam
suscipiendos
,
et propter baptisma, et
parochias
parrochias
diuisit. Interea Alexander Ierosolimorum episcopus apud Cesaream Palestine interficitur. Quidam autem uolunt Decium non solum imperii sui tempore, uerum sub quibusdam aliis ante se regnantibus, propter crudelitatem, quam in Christianos exagitabat, Cesar, ad id sequendum fuisse.
Post interitum Decii, mox Gallus et
Uolusianus
Bolusianus
filius eius imperatores creati sunt. Sub his Emilianus
in Moesia
immo esia
res nouas molitus est. Ad quem opprimendum cum ambo profecti essent, inter Danubium amnem interfecti sunt, non completo bi ennio. Hi
nihil
nichil
omnino clarum fecerunt: sola
pestilencia
pestilentia
et morbis atque egritudinibus notus eorum principatus fuit. Emilianus
,
obscurissime natus, obscurius imperauit; siquidem Maurus fuerat ac tertio mense extinctus est.
Beda: Gallus cum
Uolusiano
Bolusiano
filio regnauit annis duobus, mensibus quattuor. Huius imperii tempus
Dionysius
Dionisius
Alexandrie episcopus ita meminit: At ne Gallus quidem Decii malum aut uidere potuit, aut cauere
,
:
sed in eundem offensionis lapidem impegit
,
:
cuius cum regnum in initio floreret
,
et cuncta ex sententia ei crederent, sanctos uiros, qui pro pace eius regni Deo summo supplicabant, persecutus est, cum quibus et prosperitatem suam fugauit
,
et pacem. Origenes septuagesimo etatis sue anno
nondum ad
non de
integrum impleto defunctus et in urbe Tyri sepultus est.
Anno ab incarnatione Domini CCLVII et anno ab urbe condita MX, duo imperatores, uicesimo septimo post Augustum loco, creati sunt
:
.
Ualerianus in Grecia ab exercitu Augustus appellatus
;
.
Rome autem a Senatu
Gallienus
Galienus
Cesar creatus, mansitque Gallienus in regno infeliciter annis quindecim, respirante Christianorum persecutione a Decio facta.
Octaua persecutio in Ecclesia.
Ualerianus siquidem mox ut arripuit imperium octauus a Nerone adigi per tormenta Christianos ad idolatriam, abnegantesque
eam
eum
,
interfici iussit, fuso per omnem Romanam solitudinem sanguine sanctorum. Ualerianus
ilico
illico
nefarii auctor edicti, a Sapore Persarum rege captus, imperator populi Romani ignominiosus, apud Persas seruitute consenuit, ac infamis officii continua, donec uixit,
damnatione
dampnatione
sortitus, ut ipse adclinis humi regem semper ascensurum in equum non manu sua, sed dorso attolleret. Et
Gallienus
Galienus
quidem tam preclaro Dei iudicio territus, tanquam misero college permotus exemplo, pacem ecclesie tepidam restituit. Sed non compensat iniurie, ultionisque mensuram unius impii quamuis perpetua, et supra modum
abominanda
abhominanda
captiuitas: contra tot milia excruciata sanctorum
,
iustorumque
iustorum
sanguis ad Deum clamans, in eadem se terra, ubi fusus est, uindicari rogat. Non enim de solo constitutore precepti iustum supplicii iudicium flagitabatur, sed etiam executores, delatores, accusatores, spectatores
,
ac iudices, postremo omnes
, qui
iniustissime crudelitati uel tacita uoluntate
assentiebantur
assentabantur
, quia Deus secretorum cognitor est, quorum maxima per omnes prouincias pars hominum uersabatur, eadem ultionis plaga corripi iustum erat. Soluuntur repente undique, per missu Dei, ad hoc circumposite, relicteque gentes, laxatisque habenis in omnes Romanorum fines
inuehuntur
inueuntur
Germani ex Alpibus
;
Rhetia
Grecia
,
totaque Italia penetrata, Rauennam usque
perueniunt; Alamanni Gallias
peruagantes, etiam in Italiam transierunt
;
,
Grecia, Macedonia, Pontus
,
et Asia Gothorum inundatione
delentur
deletur
. Nam Dacia trans Danubium in perpetuum aufertur; Quadi
,
et Sarmate Pannonias depopulantur; Germani ulteriores abrasa potiuntur Yspania; Parthi Mesopotamiam auferunt, Syriamque conradunt. Et ne qui forte Romani corporis ad hanc dilacerationem cessaret, conspirant intrinsecus
tyranni
tiranni
, consurgunt bella ciuilia, funditur ubique sanguis Romanorum, Romanis barbarisque seuientibus: sed cito ira Dei in
misericordiam
misericordia
uertitur. Igitur primus
Genuus
Eugenius
qui purpuram imperii sumpserat, apud Nitriam occiditur. Postumus obscurissime natus inuasit tyrannidem, multo quidem reipublice commodo, nam per decem annos ingenti uirtute ac moderatione usus et dominantes hostes expulit et perditas prouincias in pristinam faciem reformauit; qui seditione militum interfectus est. Emilianus apud
Maguntiam
Magunciam
, cum res nouas moliretur, oppressus est. Post mortem
Postumii
Postunii
Marius uilissimus opifex pur puram sumpsit, et secunda imperii die interfectus est. Deinde Uictorinus a Gallis ultro creatus
,
uir strenuissimus, sed cum esset nimie libidinis
,
et matrimonia aliena corrumpens, a centenario quodam dolum machinante
,
Agrippine occisus est, imperii sui anno secundo. Huic successit Tetricius senator, qui tunc Aquitaniam honore presidis administrans, absens a militibus imperator
creatus
electus
est, et apud Burdigalem purpuram sumpsit, multasque seditiones militum pertulit. At uero in Oriente per
Odenathum
Odenachum
quemdam collecta agresti manu, Perse uicti sunt ac repulsi, defensata Syria, recepta Mesopotamia, et usque ad
Ctesifontem
Actesifontem
rusticani Syrie cum
Odenatho
Odenacho
suo uincendo uenerunt.
Gallienus
Galienus
autem cum rempublicam deseruisset
,
ac Mediolani libidinibus inseruiret, fraude Aureliani ducis sui occisus est imperii sui anno nono.
Beda: Ualerianus cum filio Galieno regnauit annis quindecim. Hic in Christianos persecutione commota, statim a Sapore rege Persarum capitur, ibique luminibus orbatus, seruitute
miserabili
mirabili
consenescit. Unde Galienus tam claro Dei iudicio territus, pacem Ecclesiis reddidit; sed ob meritum tamen uel proprie libidinis
,
uel paterne impietatis
,
innumera barbaris assurgentibus, Romani regni detri menta sustinuit. Hac persecutione Ciprianus Cartaginensis episcopus, cuius doctissima extant opuscula, martyrio coronatur; cuius uite et passionis uolumen egregium reliquit Pontius diaconus eius, qui usque ad diem passionis eius cum ipso exilium sustinuit. Theodorus autem, cuius supra meminimus, cognomento Gregorius
,
Neocesaree Ponti episcopus, magna uirtutum gloria claret, e quibus unum est, quod ut ecclesie faciende locus sufficeret, montem precibus mouet
,
et alias trasfert. Quo tempore
Dionysius
Dionisius
Rome
Romae
episcopus martyrio coronatur, et sepelitur cum fratribus suis. Felix natione Romanus ex patre Constantio
,
post hunc episcopus effectus est, seditque annis quattuor, mensibus tribus. Hic constituit super reliquias
Martirum
Martyrum
missas celebrari
. Et
, et
hic
martirio
martyrio
coronatus est
,
et sepultus in Cimiterio
Pretextati
Pretextari
. Marcus natione Romanus post hunc suscepit episcopatum. Hic constituit
,
ut nullus episcopus
,
uel sacerdos, etiam si maioris scientie et probitatis sit, anteponat se prius quam ipse, ordinato. Et hic solus de tantorum numero pontificum
,
martyrium euasit, et requiescit in ecclesia, in qua prius presbyter ordinatus fuerat,
que
quae
usque hodie ecclesia sancti Marci dicitur in media Roma, in regione, que dicitur Pinus.
Anno Domini
CCLXVII
CCLXXII
et anno ab urbe condita MXXV Claudius uicesimus octauus ab Augusto a militibus electus
,
et a senatu
appellatus
appellatur
Augustus, imperium sumpsit, et per annum unum
,
et menses nouem feliciter tenuit. Hic statim Gothos
,
iam per annos quindecim
Illyricum
Illiricum
,
Macedoniamque uastantes, bello adhortus, incredibili eos strage deleuit. Cum Alamannis
haud
aut
procul a
lacu
laco
Uenaco in
sylua
silua
, que Linguona dicitur, dimicans, tantam multitudinem fudit, ut egre pars dimidia superfuerit; ob que
clypeus
clippeus
ei aureus
,
et in Capitolio statua ei aurea collocata est. Sed priusquam biennium imperii expleret, apud
Syrmium
Sirmium
morbo correptus interiit. Tunc Marcion
disertissimus
dissertissimus
Antiochene
Antiocene
ecclesie presbyter, qui in eadem urbe
rhetoricam
retholicam
docuerat, aduersus Paulum de Samusathe
,
qui Antiochie episcopus dogmatizabat
,
Christum communis nature hominem tantum fuisse, accipientibus notariis disputauit, qui dialogus usque hodie extat. Claudio mortuo,
Quintillus
Quintillinus
frater eius ab exercitu cum consensu senatus imperator electus est, uir quidem unice moderationis
,
et ciuilitatis, et solus fratri preferendus, septimo imperii die interfectus est.
Anno ab incarnatione Domini CCLXXIII et anno ab urbe condita
MXXVIII
MXXVII
Aurelianus
Aureliani
XXIX ab Augusto imperium adeptus, quinque annis ac sex mensibus tenuit, uir industria militari excellentissimus, in bello potens; animi tamen
immodici
inmodici
, et ad crudelitatem
propensioris
propensiors
, qui expeditione in Danubium suscepta, Gothos magnis preliis profligauit, dicionemque Romanam antiquis terminis statuit. Inde in Orientem conuersus,
Zenobiam
Zeboniam
, que
,
occiso
Odenatho
Odenacho
marito suo, Syriam receptam sibi uendicauit, magis prelii terrore, quam prelio, in potestatem redegit. Tetricum in Gallia minime sufficientem sustinere seditiones militum suorum, scribentemque etiam eidem Aureliano: Eripe me his, inuicte, malis
,
ac per hoc proditorem exercitus sui sine labore superauit. Sic
Orientis
orientis
et
Aquilonis
aquilonis
receptor, magna gloria triumphauit, precedentibusque currum Tetrico et
Zenobia
Zebonia
. Hic urbem Romam muris firmioribus cinxit, honoribus ualidioribus sepsit, templum Soli hedificauit, in quo infinitum auri
,
gemmarumque constituit. Porcine carnis usum populo instituit. Iste primus apud Romanos coronam capiti imposuit
,
et uestimenta habuit cum auro et gemmis, quod adhuc Romani in consuetudine non habuerant. Plurimos nobiles capite dampnauit, seuus
,
et sanguinarius, ac necessarius magis in quibusdam, quam in nullo amabilis imperator; trux omni tempore, etiam filii sororis interfector, discipline tamen militaris, et morum magna ex parte correptor.
Nona persecutio in Ecclesia.
Nouissime cum aduersus Christianos persecutionem nonus a Nerone
mouens
monens
decerneret, fulmen ante eum magno pauore circumstantium ruit, ac non multo post a militibus occisus est, itineris medio inter Constantinopolim
,
et Eracliam, strate ueteris loco, quod Cenoforum appellatur. Sub hoc aiunt pollere Philostratum Atheniensem ystoriographum
,
et Longinum. Eutichianus natione Tuscus ex patre Marino
,
post
Marcum
Marcus
Romanus dictus est
episcopus
archiepiscopus
, seditque anno uno mense uno. Hic constituit fruges super altare tantum fabe et uue benedici. Hic temporibus suis
trecentum quadraginta duos
CCCXLII
martires manibus suis sepeliuit. Et hic
martirio
martyrio
coronatur, et sepelitur cum fratribus suis in cimiterio Calixti.
Anno ab incarnatione Domini CCLXXVIII
,
et anno ab urbe condita MXXXII Tacitus tricesimus ab Augusto imperium adeptus, uir egregie moderationis
,
et reipublice regende idoneus; nichil tamen ostendere potuit, quia sexto mense regni sui occisus est in Ponto. Post quem Florianus parem regni sortem ferens, tertio demum mense apud Tharsum interfectus est, nec quicquam memorie dignum fecit.
Anatolius
Anatholius
natione Alexandrinus
Laodicee
Laodicie
Syrie episcopus, philosophorum disciplinis eruditus, plurimo sermone celebratur; cuius ingenii magnitudo de libro, quem supra
Pascha
pascha
composuit, et decem libris arithmetice institutionis, potest apertissime cognosci. Insana Manicheorum heresis his temporibus oritur a quodam Persigena, nomine Manes.
Anno ab incarnatione Domini CCLXXIX et anno ab urbe condita MXXXIII Probus
,
uir illustris gloria militari
,
ad administrationem reipublice accessit, tenuitque imperium annis sex et mensibus quattuor. Hic Gallias iam dudum a Barbaris occupatas, per multa et grauia bella deletis tandem hostibus ad perfectum liberauit. Bella deinde ciuilia
,
equidem sanguine plurimo duo gessit, unum in
Oriente
oriente
, quo Saturninum tyrannide subnixum oppressit et cepit; aliud
, quo
quoque
Proculum
,
et Bonosum apud Agrippinam magnis preliis superatos interfecit. Gallis
,
et Pannoniis apud Sirmium quoque et Mesiam uineas conseri iussit, et Prouincialibus colendas dedit. Hic cum innumera bella gessisset, pace patrata, dixit
breui
: Breui
milites necessarios non futuros; uir acer, strenuus, iustus, et qui
Aurelianum
Aureliano
equaret gloria militari; morum autem
ciuilitate
ciuitatem
superaret. Interfectus est apud Sirmium tumultu militari in turri ferrata.
Beda: Secundo huius anno, ut in chronicis Eusebii legitur, iuxta Antiochenos CCCXXV anni
,
iuxta Tyrios CDII
,
iuxta
Laodicenos
Laudicenos
CCCXXIV, iuxta Edessenos DLXXXVIII, iuxta Ascalonitas CCCLXXX, secundum Hebreos initium LXXXVI, Iobelei,
quod
quo
significat annos quattuor milia CCL, Archelaus Mesopotamie episcopus librum disputationis sue, quam habuit aduersus Manicheum exeuntem de Perside Syro sermone composuit, qui translatus a Grecis habetur a multis.
Anno ab incarnatione Domini CCLXXXV et anno ab urbe condita
MXXXVIII
MXXXIX
Carus Narbonensis
tricesimus secundus
XXXII
ab Augusto suscepit imperium
,
ac biennio tenuit, qui dum filios suos Carinum
,
et Numerianum consortes regni
effecisset
esse fecisset
, bellum aduersus Sarmatas gessit, sed
nunciato
nuntiato
Persarum tumultu
,
ad
Orientem
orientem
profectus est; res contra Parthos nobiles egit
,
ipsosque prelio fudit, urbes Coelenen et
Ctesifontem
Acthesifontem
nobilissimas cepit
,
et cum castra super Tigridem haberet, fulmine ictus interiit. Numerianus filius eius, quem secum Cesarem ad Persas duxerat, adolescens egregie indolis, cum oculorum dolore correptus in
lectulo
lectulu
lectula
ueheretur, fraude Apri soceri sui
impulsus
inpulsus
et interfectus est. Interea Carinus, quem Cesarem ad Parthos proficiscens Carus in
Illyrico
Illirico
, Gallia, et
Italia
Ytalia
reliquerat, omnibus se sceleribus inquinauit, plurimos innoxios
,
fictis criminibus occidit, matrimonia nobilia corrupit, condiscipulis quoque, qui eum in auditorio uerbi fatigatione taxauerant, perniciosus fuit, atque omnibus
hominibus
honoribus
inuisus, non post multum a
Diocletiano
Dioclitiano
difficili bello et maximo labore apud Margum superatus; ac propter flagitia sua penam dedit uite. Gaius, natione Dalmata, ex genere
Diocletiani
Dioclitiani
, ex patre Gaio
,
post Euthichianum urbis Rome episcopum suscepit cathedram, seditque annis undecim mensibus quattuor. Hic constituit, ut ordines in ecclesia sic ascenderent, ut
essent
esset
hostiarius, lector, exorcista,
accolytus
accolitus
, subdiaconus, diaconus, presbyter
,
et exinde episcopus ordinaretur. Hic fugiens persecutionem
Diocletiani
Dioclitiani
in
cryptis
criptis
habitando per annos nouem, ab eodem Dioclitiano martyrio coronatur. Marcellinus, natione Romanus, ex patre
Proiecto
Piecto
,
post hunc in Romanum eligitur episcopum seditque annis octo, mensibus quattuor. Pierius presbyter Alexandrie
,
sub Theodone episcopo tunc florentissime populos docuit et tantam sermonis diuersorumque tractatuum, qui usque hodie extant, inuenit elegantiam, ut Origenes iunior uocaretur; uir mire
parsimonie
sparsimonie
, paupertatis appetitor, qui post persecutionem
,
omni tempore uite sue Rome uersatus est.
Anno ab incarnatione Domini
CCLXXXVII
CCLXXXV
,
et anno ab urbe condita MXLI
Diocletianus
Dioclitianus
tricesimus tertius
XXXIII
ab Augusto, ab exercitu imperator electus, XX annis in imperio fuit; uir
Dalmatia
Dalmacia
oriundus
,
et obscurissime natus, adeo ut a nonnullis cuiusdam senatoris libertinus fuisse credatur. Is primum militibus in
concione
contentione
iurauit. Numerianum nullo suo dolo interfectum; ut autem potestatis copiam habuit, Aprum interfectorem Numeriani manu sua interfecit. Dehinc postquam Carinum superauit, cum in Gallia Amandus
,
et
Elianus
Helianus
collecta rusticanorum manu, quos
Uacandas
Accaudas
uocabant, perniciosos tumultus excitauissent, Maximianum, cognomento Herculium, Cesarem fecit, misitque in Gallias, qui facile
agrestium
aggrestium
hominum imperitiam
,
et confusam manum militari uirtute compescuit. Deinde Carausius quidam genere infimus, sed consilio
,
et manu promptus, qui
seuere
serene
militie famam fuerat consecutus, cum ad obseruanda Oceani litora, que tunc Franci
,
et Saxo nes infestabant
positus
plus in perniciem
,
quam in profectu reipublice ageret, ereptam predonibus predam nulla ex parte restituendo dominis, sed sibi soli uendicando, accendit
suspicionem
suspitionem
, quia ipsos quoque hostes ad incursandos fines artifici
negligentia
neglegentia
permitteret: quamobrem a Maximiano iussus occidi, purpuram sumpsit, ac
Britannias
Britannos
occupauit. Igitur
per
omnes Romanorum fines subitarum turbationum strages concrepuerunt, Carausio in Britannia rebellante, Achilleo in
Egypto
Egipto
, cum et Africam Quinquegentiani infestarent
,
.
Narseus autem rex Persarum
Orientem
orientem
bello premeret. Hoc periculo
Diocletianus
Dioclitianus
permotus, Maximianum
Herculeum
Herculium
ex Cesare fecit Augustum, Constantium uero et Maximianum Galerium Cesares legit; quorum quidem Constantius nepos Claudii per filias esse traditur. Constantius
Herculei
Herculii
Maximiani priuignam, Theodoram nomine, accepit uxorem, ex qua sex filios fratres Constantini habuit
.
Galerius
Galarius
autem filiam
Diocletiani
Dioclitiani
, Ualeriam nomine, accepit uxorem. Carausius Brittannia sibi per septem annos fortissime uendicata, tandem fraude
Alecti
Allecti
socii sui interfectus est.
Alectus
Allectus
postea ereptam Carausio insulam per triennium tenuit; quem Asclepiodotus prefectus pretorii oppressit, Brittanniamque post decem annos recepit. Constantius uero Cesar in Gallia primo prelio ab
Alamannis
Alammannis
profligato exercitu suo, uix ipse subreptus est; secundo autem
secuta
secuto
est satis secunda uictoria; nam paucis horis sexaginta
millia
milia
Alamannorum
Alammannorum
cesa referuntur. At Maximianus Augustus Quinquegentianos in Africa domuit.
Diocletianus
Dioclitianus
autem Achilleum obsessum per octo menses, apud Alexandriam direptioni dedit,
Egyptum
Egiptum
totam proscriptionibus
,
cedibusque fedauit. Preterea Galerius Maximianus, cum duobus iam preliis aduersus Narseum conflixisset,
tertio
tertia
inter Gallinicum
,
et
Carras
Charras
congressus
,
et uictus,
amissis
ammissis
copiis ad
Diocletianum
Dioclitianum
refugit
;
:
a quo arrogantissime susceptus est, ita ut per
V
quattuor
milia passuum purpuratus ante uehiculum eius cucurrisse referatur. Uerum hac contumelia,
quasi cote
qua sicuti
ad uirtutem usus est, mox per
Illyricum
Illiricum
,
et
Mesiam
Moesiam
undique copias contraxit, Narseum magnis consiliis
,
uiribusque superauit. Extinctis Persarum copiis
,
ipsoque Narseo in fugam coacto, castra eius inuasit, uxores, sorores, liberosque cepit,
immensam
inmensam
uim gaze Persice diripuit, captiuos
,
quamplurimos Persarum nobilium abduxit; reuersus in Mesopotamiam ouans regressus a
Diocletiano
Dioclitiano
plurimo honore susceptus est
. Postea
; postea
per eosdem duces strenue aduersus Carpos
,
Basternasque pugnatum est. Sarmatas deinde uicerunt; quorum copiosissimam captiuam multitudinem per Romanorum finium
dispersere
disperse
presidia.
Diocletianus
Dioclitianus
quippe moderatus callide fuit, sagax
,
et admodum subtilis ingenii, et qui seueritate sua alienam inuidiam uellet explere; diligentissimus tamen
,
et
solertissimus
sollertissimus
princeps. In imperio Romano primus regie consuetudinis
formam
forma
magis
,
quam Romane libertatis
inuexerat
inheserat
inexerat
, et adorari se iussit, cum antea cuncti salutarentur. Ornamenta auri atque gemmarum uestibus
,
calciamentisque
calceamentisque
indidit, nam prius imperii insigne in clamide purpurea tantum fuerat, reliqua communia. Herculius autem propalam ferus, uir ad omnem asperitatem
,
seuitiamque
procliuis
procliuus
, inuidus, incommodus, ciuilitatis penitus expers, asperitatem suam uultus horrore significans
;
:
hic nature sue indulgens
,
Dioclitiano in omnibus
senioribus
seuioribus
consiliis obsecutus.
Decima persecutio in Ecclesia.
Interea
Diocletianus
Dioclitianus
in
Oriente
oriente
anno nonodecimo eius imperii et Maximianus in
Occidente
occidente
uastari ecclesias, affligi
,
interficique Christianos decimo post Neronem loco ceperunt, que persecutionibus fere omnibus anteactis diuturnior
,
atque immanior fuit; nam per decem annos incendiis ecclesia, libris quoque exustis, proscriptionibus innocentum,
cedibus
martyrum
cedibus
,
incessabiliter acta est. Hec persecutio tam crudelis
,
et crebra fuit, ut intra unum mensem decem et septem milia martyrum pro Christo passi inueniantur. Quo tempore Marcellinus papa territus simul ex quorumdam suasu
,
et propter acceptam pecuniam a Dioclitiano deceptus turificauit idolis;
quamobrem
quamabrem
conuenere episcopi Rome ex diuersis prouinciis, non penis, non exiliis, non ipso mortis discrimine pauefacti, numero centum quindecim, qui cum
lacrymis
lacrimis
et gemitu celebrantes Concilium
,
sciscitabant
siscitabant
cum reuerentia episcopum, si ita res se haberet, ut fama retulerat. Marcellinus uero rem omnem
seriatim
feriatim
,
confessus est, et se
peccasse et se
reum esse professus est, adiciens etiam se paratum obedire quicquid illi sibi uoluissent imponere. Ad hec illi:
Absit
absit
, ut summus pontifex ab aliquo iudicetur; negasti tu, negauit et Petrus magister tuus. Et quis Apostolorum ausus fuit eum exinde iudicare? Sed egressus foras fleuit amare. Tu igitur in sinu tuo collige causam tuam, tuo proprio ore te iudica. Audiens hec Marcellinus: ob scelus, inquit, et
idolatriam
Idolatriam
, quod infelix commisi, iudico me deponendum, anathematizo etiam quicumque corpus meum tradiderit se pulture; et accepto puluere flens posuit super caput suum, et dixit: heu me auarum, me corrupit aurum, et non possum in sacerdotio manere. Sicque pergens ad
Diocletianum
Dioclitianum
,
et grauissimis eum uerbis exasperans, ultro se professus christianum, cum Claudio et Quirino et Antonino capitalem accepit sententiam. Cuius corpus per trigintaquinque dies iacuit inhumatum; noctu uero apparuit apostolorum princeps in uisione Marcello sacerdoti, qui post eum episcopus effectus est, dicens: Marcelle
,
dormis?
At
at
ille:
Quis
quis
es
,
Domine?
Et
et
ille: Ego sum princeps apostolorum magister tuus, et adiecit: Marcelle
,
corpus meum, quod inhumatum est
,
quare non sepelis?
At
at
ille: Domine
,
corpus tuum digno cum honore sepultum est. Et
Petrus
ille
: Corpus Marcellini fratris mei, qui pro Christo sanguinem fudit
,
quare non sepelis? Non legisti in euangelio sententiam Domini dicentis: omnis, qui se humiliat, exaltabitur?
Multum
multum
se humiliauit, qui indignum sepultura se iudicauit. Uade ergo, et sepeli eum iuxta me, ut quos non separauit martyrium, quosque iustificauit Dei gratia, non diuidat sepultura. Sicque factum est et sepultus est secus pedes beati Petri.
Marcellus natione Romanus
,
ex patre Benedicto
,
post hunc leuatur episcopus. Hic fecit cimitera uia Salaria
,
et uiginti quinque titulos constituit in urbe Roma
,
et dioceses propter baptismum
,
et penitentiam multorum, qui conuertebantur ex paganis, et propter sepulturas martyrum. Huius temporibus uenerabilis matrona Lucina ecclesiam Christi rerum suarum fecit heredem. Quod audiens
Diocletianus
Dioclitianus
, dampnauit eam proscriptione, et iussit ut Marcellus episcopus dampnaretur in domo eiusdem matrone ad custodiendum animalia publica, et per quinque annos compedibus ligatus in eodem martyrio perdurans, per epistolas
parochias
parrochias
diuidebat. Postea uero christiana religione crescente, domus catabuli in
pulcherrimam
pulcerrimam
ecclesiam translata est, que usque hodie sancti
Marcelli
Marci
nomine titulatur. Passus est ea tempestate beatus
Mauritius
Mauricius
cum una Cristianorum legione apud
flumen
Rodanum; passus est Pamphilius Eusebii Cesariensis episcopi necessarius,
cuius
ciuis
uitam
ipse
ipsius
tribus libris comprehendit; passi sunt et duodecim fratres
,
ac beatus Marcus Ecane urbis episcopus, Sergius quoque
,
et Bacchus, Cosmas
,
et Damianus
,
et alii quamplures, innumerabilesque per innumera terrarum loca. Secundo persecutionis anno,
Diocletianus
Dioclitianus
ab inuito exegit Maximiano
,
ut simul purpuram, imperiumque deponerent, ac iunioribus in rempublicam substitutis, ipsi in priuato otio consenescerent. Itaque sub uno die
Diocletianus
Dioclitianus
Nicomedie, Maximianus Mediolani potestatem imperii simul
,
cultumque deposuerunt. Attamen cepta semel persecutio usque ad septimum Constantini
annum
anum
per decem annos feruere non cessat.
Diocletianus
Dioclitianus
priuatus in uilla, que
haud
aut
procul a Salona est, preclaro otio senuit, qui dum ab
Herculeo
Herculio
,
atque
a
Galerio ad recipiendum imperium rogaretur, tanquam pestem aliquam detestans, in hunc modum respondit: Utinam si Salone possetis uiuere, olera manibus uestris magis institui, quam istud
temtandum
temptandum
iudicaretis. Galerius itaque
,
Maximianus et Constantius Augusti, primi Romanum imperium in duas partes determinauerunt
,
;
ita ut Galerius
Illyricum
Illiricum
, Asiam
,
et
Orientem
orientem
; Constantius uero Italiam, Africam, Ispaniam
,
et Gallias optineret. Sed Constantius
,
uir tranquillissimus,
Gallia
tantum Ispaniaque contentus, Galerio ceteras partes concessit. Constantius quidem uir egregius
,
et summe mansuetudinis
,
ac prestantissime ciuilitatis, diuitiis prouincialium
,
ac priuatorum studens, fisci commoda non admodum affectans, dicensque melius esse publicas opes
a
ac
priuatis seruari, quam intra unum claustrum teneri. Qui adeo modici cultus sibi curam reseruabat, ut priua torum aliquando indumentum gereret, atque in amicorum uehiculis sederet. Aliquando etiam dum feriatis diebus cum amicis epulandum esset, priuatorum ei argento petito triclinia decorarentur. Hic omnino amabilis
,
ac uenerabilis Gallis fuit, precipue quod
Diocletiani
Dioclitiani
suspectam prudentiam
,
et Maximiani sanguinariam potestatem
,
imperio
,
eius euaserunt. Galerius autem uir prone moderationis
,
et egregius rei militaris, cum Italiam quoque, sinente Constantio, ad
administrationem
amministrationem
sibi accessisse sentiret
,
:
Cesares duos creauit,
Maximinum
Maximum
, quem orienti prefecit, et
Seuerum
Seuerus
,
cui Italiam dedit: ipse in
Illyrico
Illirico
commoratus. Constantius uero sextodecimo imperii sui anno in Britania
,
Eboraci diem obiit. Qui Constantinum filium ex obscuriore Helene concubine matrimonio sibi natum, ex uite sue tempore ad imperium tulit. Tertio itaque persecutionis anno, quo et Constantius obiit, Maximinus magis quam Seuerus maleficia et stupra Christianorum persecutionibus accumulat. Quo tempore Eusebius natione Grecus ex medico
,
post Marcellum Romanam rexit ecclesiam annis duobus mense uno. Huius temporibus inuenta est crux Domini nostri Ihesu Christi V nonas
madii
magii
:
et baptizatus est Iudas, qui et Quiriacus uocatur
,
.
Qui etiam
Eusebius
martyrio coronatur
,
et sepultus est cum fratribus suis.
Melciades natione Afer huic successit in episcopatu, seditque annis tribus mensibus septem. Hic constituit
,
ut nulla ratione die dominico
,
aut
quinta
V
feria ieiunium quis de fidelibus ageret. Et hic martyrio coronatus est, et appositus ad fratres suos. Passus est ea tempestate Petrus Alexandrinus episcopus, cum plurimis Egypti episcopis. Lucianus quoque uir moribus
,
et continentia
,
et eruditione precipuus,
Antiochenus
Antiocenus
presbiter
,
passus est et
Thimotheus
Timotheus
Rome, et quamplures alii per diuersa loca.
Anni Domini CCCVIII Constantinus Constantii ex obscuriore matrimonio Helene filius, et in loco patris
exoptatissimus
exoptissimus
ac
moderator
mederator
, in Britannia
creatus
effectus
imperator est, regnauitque annis XXX mensibus X. Ab anno autem persecutionis quarto, Maxentius Herculii Maximiani filius Rome Augustus appellatur. Licinius Dacia oriundus, Constantie sororis Constantini uir, Carmunti imperator
creatur
creatus
. Ita respublica tunc sub nouis quattuor principibus fuit: Constantino
,
et
Masentio
Maxentio
filiis Augustorum
,
Licinio autem
,
et Maximino hominibus nouis. Deinde quinto persecutionis anno, inter Constantinum
,
et Maxentium bellum ciuile exortum est. Maxentius sepe multis preliis fastigatus, ultime ad pontem Moluium uictus
,
et interfectus est. Maximinus persecutionis incentor
,
executorque infestissimus, apud Tharsum, dum ciuile bellum contra Licinium disponit, interit.
Ieronimus: Siluester natione Romanus ex patre Rufino
,
post Melciadem Romanam gubernauit ecclesiam, seditque annis XXIII mensibus IX. Hic persecutionem Constantini primo fugiens, exilio fuit in monte Sirapti
;
:
et postmodum rediens cum gloria, baptizauit eundem Constantinum Augustum. Sed quia de eius baptismo
uarie
uaria
scripture
pronunciant
pronuntiant
, dicendum mihi uidetur, quid diuerse scripture sentiant, et cui magis fides sit adhibenda. In decretali epistola Eusebii, sicut ipso narrante cognouimus, legimus
,
eundem principem post uictoriam
Scitharum
Sitharum
, qui transmeato Danubio Tracias
uastauerant
uastauerat
, uenisse Romam, et ab Eusebio episcopo Romano cathecizatum, quamuis in multis codicibus, uitio scriptorum
,
reperiatur
repperiatur
,
eundem a prefato pontifice baptizatum
,
:
quod falsum satis euidenter apparet. Quis enim, tanto principe baptizato, auderet christianis necem inferre
?
et
Et
ipsum Romanum pontificem
,
Melciadem nomine
,
iugulare? et cuius erat Tarquinius, nisi Romani imperatoris prefectus, qui Timotheum christianissimum uariis tormentis interemit, et Siluestrum eiusdem Timothei hospitem carcerali mancipauit custodia? et cuius persecutiones fugiens Siluester
episcopus
episcopum
in montem Sirapti latebram fouebat? Quia uero regius animus
uariis
implicitus curis per multa distenditur, a beato Eusebio cathecizatus distulit baptismum, quod postea, fauente gratia, reuelatione apostolorum commonitus, occasione recuperande salutis a beato susciperet Siluestro. Et ita hoc esse indubitanter catholica credit ecclesia. Illud uero, quod in
historia
hystoria
ecclesiastica
tripertita
tripartita
legitur
,
;
eumque usque ad mortem distulisse baptisma, et in Nicea ciuitate in Arriana fide baptizatum, mirabiliter
abhorret
aborret
a uero. Quis enim nisi mente captus crediderit
,
tantum uirum, sub quo
Nicena
Nicea
Sinodus trecentorum decem et octo patrum sanctorum, in qua fides nostra recitata est, et Arrius cum suis complicibus dampnatus, errori se uellet mancipari dampnato, maxime cum et Arrium sciret sanctorum patrum
,
et sua auctoritate dampnatum
,
et
Constantinopoli
Constantinopolim
,
Dei iudicio turpissima morte multatum? Beatus autem Siluester priuilegium meruit a Constantino Augusto, ut omnes episcopi sint subiecti Romano pontifici, ut iudices imperatori. Huius temporibus factum est Concilium cum eius precepto in Nicea
Bythinie
Bithinie
, et congregati sunt
trecentum decem
CCCX
et
octo
VIII
episcopi catholici, qui exposuerunt fidem integram catholicam immaculatam, et
damnauerunt
dampnauerunt
Arrium
,
et Fotinum
,
et Sabellium hereticos
,
uel eorum sequaces. In Urbe uero Roma congregauit ipse cum consilio Augusti
ducentos
CC
octoginta episcopos, et dampnauit iterum Calixtum, Arrium et Fotinum
,
ac Sabellium hereticos
,
constituit
chrisma
crisma
ab episcopo confici, et ut
episcopus baptizatum consignet propter hereticam suasionem. Constituit etiam ut
baptizatum statim et a fonte leuatum liniat presbyter crismate in uertice, propter occasionem transitus mortis. Hic constituit, ut Romanus presul a nullo iudicetur, et ut presbyter non
condemnaretur
condempnaretur
, nisi sub quadraginta testium certa comprobatione. Et ut minoris ordinis aliquis maiorem
se
non posset accusare. Et ut nullus laicus clerico crimen audeat inferre, et ut clericus ante laicos non iudicetur; et ut nullus clericus propter causam suam quamlibet in curiam introiret, nec
ante
contra
iudicem duceretur, nisi in ecclesia tantum. Hic con stituit ut diacones dalmaticis in ecclesia uterentur, et ut sacrificium altaris non in serico
,
neque in panno tincto celebretur, nisi tantum in lineo terreno procreato, sicut corpus domini nostri Ihesu Christi in
syndone
sindone
munda sepultum est. Constituit etiam
,
ut si quis
desideraret
desiderare
in ecclesia militare
,
aut proficere, ut esset lector
dies
die
XXX, exorcista dies
triginta
XXX
, acolitus annos V, subdiaconus annos V, diaconus annos VII, presbyter annos III, probatus ex omni parte, etiam et ab his, qui foris sunt, testimonium habere bonum, unius uxoris uirum, uxorem a sacerdote benedictam, et sic ad ordinem episcopatus accederet. Et ut nullus maioris
,
uel prioris ordinis locum inuaderet, sed ordinem temporum cum religionis pudore cognosceret. Constituit etiam
,
ut si quis reus mortis ad ecclesiam confugerit, iudiciu mortis euadat.
Beatus autem Siluester catholicus et confessor quieuit in pace, et sepultus est Rome iuxta palatium Octauiani, ad locum, qui dicitur Caput. Constantinus igitur post decem annos, quam a persecutoribus ecclesia uexabatur, de
persecutore
persecutione
christianus effectus pacem ecclesie indulsit. Iste uir ingens
,
et omnia perficere nitens que in animo preparasset, simul principatum totius orbis affectans Licinio bellum intulit; Licinius autem auaritie cupidine omnium pessimus
,
neque alienus a luxurio uenerio, asper admodum,
haud
aut
mediocriter impatiens, infestus
literis
litteris
, quas, per inscientiam, uirus ac pestem publicam nominauit, precipue forensem industriam diligebat, rusticanus, eo quod ab
eo
eodem
genere ortus alitusque erat, satis
inutilis
utilis
,
ac malitie custos. Hic itaque repentina rabie suscitatus, omnes christianos e palatio suo iussit expelli. Mox bellum inter Constantinum
,
et ipsum Licinium efferbuit
;
:
sed Constantinus Licinium in Pannonia primum uicit, deinde apud Kiala oppressit, uniuersaque Grecia potitus Licinium crebris bellis terra marique
assurgentem
astrinctum
et repressum, tandem ad
deditionem
dedicionem
coegit: priuatum iussit occidi anno dominationis sue fere quintodecimo. Quamuis omnibus iam ministris
nefarie
nefariis
persecutionis extinctis,
his diebus Arrius Alexandrie
Alexandrine
urbis presbyter a ueritate fidei catholice deuians, exitiabile plurimis dogma constituit. Qui simul ut primum Alexandrie uel notus, uel notatus inter confusos uulgo sectatores
,
insectatoresque factus est
,
ab Alexandro eiusdem tunc urbis episcopo pulsus ecclesia est. Cumque homines, quos
in errorem
merore
seduxerat etiam in
seditionem
sedicionem
excitaret, apud Niceam urbem Bithi nie conuentus trecentorum decem et octo episcoporum factus est, per quos Arrianum dogma exitiabile
,
et miserum esse euidentissime deprehensum, palam proditum ac reprobatum
est
. Sed inter hec
latent
latet
cause
causa
, cur uindicem gladium et destinatam in impios
punitionem
functionem
Constantinus imperator etiam in proprios egit effectus. Nam Crispum filium suum interfecit, et Licinium filium sororis, postquam Cesares sunt creati, occidi iussit. Preterea multas gentes diuersis preliis subegit, innumere in eo animi corporisque uirtutes claruerunt, militaris glorie appetentissimus, fortuna sibi in bellis prospera fuit, industria sagacissimus, ciuilibus artibus deditus, insectator iusti amoris, quem sibi et liberalitate, et docibilitate quesiuit: sicut in nonnullis amicis dubius, ita in reliquos egregius,
nulla
nullam
occasione pretermittens, quo opulentiores eos clarioresque prestaret. Multas leges abrogauit, quasdam bonas et equas, plerasque superfluas, nonnullas seueras. Urbem nominis sui, Romanorum regum uel primus
,
uel solus instituit, que sola
expers
espers
idolorum, ad hoc breuissimo tempore condita a Christiano imperatore prouecta est, ut sola Rome tot seculis miseriisque prouecte, forma et potentia merito possit equari. Tunc beatus Nicolaus Mirensis episcopus uirtutibus radiabat.
Constantinus uero imperator primum iuxto ordine et pia uice uertit edictum, siquidem statuit
,
extra ullam hominum cedem templa claudi
,
et Christianorum ecclesias aperiri. Mox Gothorum fortissimas
,
et copiosissimas gentes in ipso barbarici soli sinu, hoc est in Sarmatarum regione, deleuit. Quemdam Calocerum in
Cypro
Cipro
aspirantem nouis rebus oppressit
.
cum
Tricennalibus suis
Dalmatium
Dalmacium
Cesarem legit. Cumque bellum in Persas moliretur, in uilla publica iuxta Nicomediam,
dispositam
dispositamm
bene rempublicam filiis tradens, diem obiit anno imperii sui XXXI
,
etatis autem LXVII.
Constantinus
uero imperator primum iuxto ordine et pia uice uertit edictum, siquidem Constantinus
autem fecit
Rome
, ubi baptizatus est, basilicas istas, quas et ornauit
,
.
Basilicam Constantinianam, ubi posuit ista dona: fastigium argenteum battutile, quod habet in fronte Saluatorem sedentem in sella cum pedibus V ponderans libras CXX, et duodecim apostolos, qui pensant singuli in quinis pedibus libras XC cum coronis argenti purissimi. Item a tergo respicientem in absida Saluatorem sedentem in throno in pedibus V ex argento purissimo ponderans libras CXL, et angelos
IV
quattuor
ex argento in pedibus V ponderantes singuli libras CV cum gemmis ala bandenis in oculos tenentes
hastas
astas
; fastigium ipsum, ponderantes libras duo milia XXV. Fastigium ex auro purissimo cum delfinis L cum cathena, qui ponderant libras XXV. Coronam ex auro purissimo cum delfinis XX pensantes libras singule XV. Cameram basilice ex auro trimitam in longum
,
et in altum libras quingentas
. Altaria
: altaria
VII ex argento purissimo, ponderantia singula libras CC. Reliqua utensilia basilice, que constituit in opus ministerii, siue ex auro, siue ex argento, qui uult pleniter scire, inueniet in
gestis
gesta
pontificum Romanorum. Fontem sanctum, ubi baptizatus est Constantinus Augustus, ex lapide porfiretico
,
et omni parte coopertum intrinsecus
,
et foris
,
et desuper
,
et quantum aqua continet
,
ex argento purissimo
,
libras tria milia VIII. In medio fontis
columna
columpna
porfiretica, que portat
fialam
fiola
auream
aurea
, ubi candela est, que pensat auri purissimi libras LII, ubi ardet balsami libras ducentas. Nixum ex tippa amianti in
labro
labio
fontis agnum ex auro purissimo fundentem aquam, qui pensantes libras XXX; ad dexteram agni Saluatorem ex
argento
auro
purissimo in pedibus V qui pensantes libras DXX
;
in leua agni beatum Iohannem
Baptistam
Baptismam
ex argento in pedibus V tenentem titulum scriptum
qui hoc habet
:
Ecce agnus Dei,
ecce
Ecce
qui tollit pec cata mundi, qui
pensant
pensat
libras C. Ceruos ex argento purissimo V fundentes aquam, qui pensant singuli libras LXXX.
Timiamatherium
Timiamaterium
ex auro purissimo, quod pensat libras X
,
cum gemmis prassinis et
hiacyntinis
iacinthis
ex undique numero XLII. Reliqua dona, que
obtulit
optulit
Constantinus Augustus domui sancti Fontis, ac massas per singula loca, seu et alia plurima, inuenies in gestis Romanorum Pontificum.
Eodem tempore Constantinus Augustus fecit basilicam beato Petro apostolo in templo Apollinis, cuius locum corpus sancti Petri ita recondidit. Ipsum locum undique ex ere
Cypro
Cipro
conclusit, quod est immobile; ad caput pedes V; ad pedes pedes V, subter pedes
pedes
V, supra pedes V. Sic inclusit
eum
corpus beati Petri apostoli
,
et recondidit
,
et exornauit, supra columpnas porfireticas
,
et aliquas columpnas
uitineas
uiteneas
, quas de Grecia perduxit. Fecit autem cameram basilice ex auro fulgentem, et super corpus beati Petri, quod ere conclusit
,
fecit crucem auream purissimam, pensantem libras
LC
in mensura loci pensantem, ubi scriptum hoc:
Constantinus Augustus et Helena Augusta
hoc
. Hoc
donum regale simili fulgore corruscans aula circumdat.
Scriptum ex litteris nigellis.
Eodem tempore fecit basilicam beato Paulo apostolo ex suggestione Siluestri episcopi, cuius corpus sanctum ita recondidit in ere
,
et conclusit, sicut corpus beati Petri. Constantinus Augustus donum
obtulit
optulit
sub Tharso Cilicie insulam Cordianon, que prestat solidos DCCC. Nam omnia uasa sacrata aurea
,
uel argentea
,
aut erea composuit, sicut in basilica beati Petri apostoli, ita et beati Pauli apostoli ordinauit. Sed et crucem auream super locum beati Pauli
apostoli
posuit, pensantem libras CL. Donauitque eodem loco sub ciuitate
Tyria
Tiria
possessionem Comitum prestantem solidos DL. Eodem tempore fecit Constantinus Augustus basilicam in palatio
Sessoriano
Sossoriano
ubi de ligno sancte crucis domini nostri Iesu Christi posuit
,
et in auro et gemmis conclusit, ubi et nomen ecclesie dedicauit, que cognominatur usque hodie Ierhusalem; in quo loco constituit pretiosa dona ista: candelabra ante lignum sanctum lucentia argentea
quatuor
IV
, secundum numerum
quatuor
IV
euangeliorum ponderantia singula libras LXXX.
Eodem tempore fecit basilicam sancte Agnetis martyris, ex rogatu filie sue: et baptisterium in eodem loco, ubi et baptizata est soror eius Constantia, cum filia Augusti.
Eodem tempore Constantinus Augustus fecit basilicam beato Laurentio martiri uia Ti burtina in agro Uerano, supra arenario cripte
,
:
et usque ad corpus sancti Laurentii martyris fecit gradus ascensionis
,
et descensionis. In quo loco construxit absidam
,
et exornauit marmoribus porfireticis
,
et desuper loci inclusit de argento
,
et cancellis de argento purissimo ornauit, qui ponderant libras
mille
M
, et cetera dona
obtulit
optulit
copiosa.
Hisdem temporibus Constantinus Augustus fecit basilicam uia Lauicana inter duos lauros beato Petro
,
et Marcellino martyri
,
et
Mausoleum
Moysi leuitico
, ubi beatissimam Augustam matrem suam posuit in sarcophago porfiretico.
Eodem tempore fecit Constantinus Augustus basilicam in ciuitate Hostia, iuxta portum urbis Rome, beatorum apostolorum Petri
,
et Pauli
,
et Iohannis Baptiste.
Hisdem temporibus fecit Constantinus
Augustam
Augustus
basilicam in ciuitate Albanense sancti Iohannis Baptiste.
Fecit et Constantinus Augustus intra urbem Capuam basilicam apostolorum, que cognominauit Constantinianam, in qua plurima posuit dona. Fecit quoque basilicam in urbe Neapoli.
Marcus natione Romanus
,
ex patre Prisco
,
Siluestro successit in episcopatu, seditque annis II, mensibus VIII. Hic constituit
,
ut episcopus Hostie, cum ab eo episcopus urbis Romae consecratur, pallio uteretur. Et constituit in ecclesia
,
omnibus diebus dominicis
,
et in
natalitiis
nataliciis
apostolorum
,
post euangelium
,
symbolum ab omni clero
,
et populo alta uoce cantari. Et hic requieuit in pace, et sepultus est in ecclesia beati Petri apostoli, cuius fundamenta Constantinus imperator octauo die post
baptisma
baptismum
suum, terram ipsemet fodiens, primus imposuit, et
ad
ue
finem, ut est cernere, usque perduxit.
Iulius natione Romanus ex patre Rustico
,
post hunc papalem suscepit apicem, seditque annis XV
,
mensibus II. Huius precepto orientales episcopi thronos suscepere. Et constituit, ut omnia monumenta cartarum ecclesiasticarum rerum
,
per Romane ecclesie fierent
Primiscrinium
Primi-scrinium
. Et
, et
hic sepultus est in basilica beati Petri Apostoli.
Anno
Anni
Domini CCCXXXIX et anno ab urbe condita MXCII, Constantius tricesimus quintus ab Augusto, cum Constantino et Constante fratribus suis
,
imperium adeptus
,
XXIV annis tenuit. Fuit inter successores Constantini et
Dalmatius
Dalmacius
Cesar fratris filius
,
:
sed continuo militari factione fraude deceptus est. Interea maligna semper aduersus Deum uerum diaboli
insectatio
infectacio
, que ab
inicio
initio
mundi usque nunc a sincera fide
,
religionisque tramite, obfusis nebulis, lubrica hominum corda perturbat, postquam Christianis imperatoribus summam regie potestatis in meliora uertentibus, ecclesiam Christi zelo ido latrie persequi destitit, aliud machinamentum, quo per eosdem christianos imperatores Christi ecclesiam uexaret, inuenit. Fit igitur Arrio noui erroris auctori
,
ceterisque discipulis ipsius ad familiaritatem
Constancii
Constantii
imperatoris promptus aditus
,
et facilis uia. Suasere quippe Constantio ut quosdam in Deo gradus credat.
Anno itaque secundo Constantii imperii, ipso quidem precipiente, apud Laodiciam Syrie urbem coram Iudice, nomine
,
et opere Probo, turbis hinc
et
inde circumstantibus, maxima disputatio, omnium quidem catholicorum utillima, ac inter Athanasium
,
atque Arrium hereticum
,
ceterosque hereticos uentilata est. Peruerso igitur zelo potestas armatur illusa, et sub nomine potestatis ius persecucionis agitatur
,
:
dum impietas Arriana Constantii regis fulta presidio
,
exiliis
,
carceribus et uariis aflictionum modis, primum Athanasium, deinde omnes non
inperatorie
imperatorie
partis episcopos persecuta est. De noua quippe nominis electione
,
quod est
Homousio
Homousion
contenditur, ut Arrianorum pocius ecclesie, quam catholicorum sint.
Maximinus
Treuerorum
Treuentorum
episcopus tunc clarus habetur, a quo Athanasius Alexandrie episcopus
,
cum a Constantio quereretur ad penam, honorifice susceptus est.
Interea Rome
,
defuncto Iulio papa, Liberius natione Romanus, ex patre Augusto, post hunc suscepit episcopatum, seditque annis
VI
X
mensibus
III
VII
. Hic in initio sui episcopatus
,
exilio reportatur a Constantio, eo quod noluisset heresi Arriane consentire, et fecit in exilio annos tres. Tunc congregati sacerdotes cum eiusdem Liberii consilio, et ordinauerunt
in loco eius
Felicem presbyterum episcopum uenerabilem uirum. Et fecit Concilium Felix, et inuenit duos presbyteros consentientes Constantio Augusto, nomine Ursacium
,
et Ualentem, et
eiectis
eiecit
cum
eos
Concilio quadraginta et octo episcoporum, post paucos
(autem)
dies, zelo ducti Ursacius
,
et Ualens rogauerunt Constantium Augustum
,
ut reuocaret Liberium de exilio, ut una tantum comunione participaret, extra secundum baptismum. Liberius autem, ut preceptis Augusti assensum dedit, de exilio reuocatus est. Rediens autem Liberius de exilio, habitauit in cimiterio sancte Agne apud germanam Constantii Augusti. Tunc Constantius Augustus fecit concilium cum Arrianis hereticis, simul etiam cum Ursacio
,
et Ualente, et eiecit Felicem de episcopatu, qui erat catholicus, et reuocauit Liberium
, qui
. Qui
consentiens Constantio Augusto heretico
;
,
non tamen rebaptizatus est Liberius, sed consensum prebuit, et
potencialiter
potentialiter
tenuit basilicas Apostolorum Petri et Pauli, et basilicam Constantinianam annis septem, et fuit persecutio magna in urbe Roma, ita ut clerici
,
et sacerdotes, neque in ecclesia, neque in balnea haberent introitum, sed gladio necarentur, et martyrio coronarentur.
Felix autem episcopus natione Romanus
,
ex patre Anastasio, sedit anno uno, mensibus sex. Hic declarauit Constantium filium Constantini hereticum, et secundo baptizatum ab Eusebio Nicomediense
,
iuxta Nicomediam
;
,
et per hoc
declaratum
declararum
. Ab
ab
eodem Constantio depositus de episcopatu,
martirio
martyrio
coronatur
,
et capite truncatur IV kalendas augusti: dies itaque Felicis omnes sub Liberii papatu dinumerantur. Sequitur terremotus orribilis per plurimas
Orientis
orientis
urbes solo sternens.
Constantinus
Constantius
predictus imperator, dum Constantem fratrem bello infectatur, incauta petulantia se offerens, a ducibus eius occisus est. Constans aduersus Persas, quid Mesopotamiam uastauerant, nouem preliis parum prospere decertauit. Nouissime
seditione
sedictione
,
atque intemperantia militum, nocte adoriri
pugnam
pugna
coactus, patratam pene uictoriam insuper uictus amisit. Post, cum se intolerandis uitiis dedisset
,
ac penam prouincialium
,
fauore militum compararet,
Magnentii
Magnencii
dolis in oppido, cui
nomen
Helena
nomen
est, proximo Ispanie, interfectus est, anno imperii sui XVII
,
etatis XXX.
Magnentius
Magnencius
enim apud
Augustodunum
Augusti diuum
arripuit imperium, quod continuo per Galliam, Africam, Ita liamque porrexit. In Illirico autem
Uetranionem
Ueternonem
,
etate grandeuum, imperatorem sibi milites creauerunt, uirum natura simplicem, cunctisque
iucundum
iocundum
, sed qui
literas
litteras
non
didicisset. Itaque cum primas
literarum
litterarum
sillabas
syllaba
imperator senex interdum
inuitus
inuictus
meditaretur, a Constantio, qui tunc in
Magnentium
Magnencium
, ultione fratris accensus, bellum parabat, deponere iussus imperium, abiciens cum
literis
litteris
purpuras
purpuram
contentusque priuatis feriis, palacium simul
,
scolamque dimisit.
Nepotianus
Nepocianus
deinde Rome
,
Constantii sororis filius, gladiatorum manu fretus, inuasit imperium; qui cum improbus, ac per hoc inuisus cunctis esset, uicesimo
octauo
septimo
die eius imperii, a
Magnentianis
Magnencianis
ducibus oppressus est
;
:
cuius caput
,
sicut pila per urbem
circumlatum
circulatum
est. Sequitur bellum illud orribile inter Constantium, et Magnentium, apud Mursam urbem gestum, in quo multa
Romanarum
Romanorum
uirium profligatio etiam in posterum nocuit.
Magnentius
Magnencius
tamen uictus aufugit, ac non multo post apud Lugdunum
,
propria se manu interfecit. Decentius quoque
frater
fratrer
eius
eiusdem
quem Cesarem Gallis prefecerat, apud Senonam laqueo uitam finiuit. Anno imperii sui quarto, Constantium Gallum patrui filium Cesarem legit; quem rursus crudeliter ac tirannice agentem, paulo postquam creauerat occidit. Siluanum quoque per Gallias rebus nouis
inhiantem
iniantem
,
mature circumuentum
,
opprimendumque ante triginta dies curauit. Igitur Siluano interfecto Iulianum patruelem suum, Galli fratrem, Cesarem legit
,
et misit ad Gallias, tradita ei in matrimonium sorore. Itaque Iulianus
,
Cesar
,
euersas
,
oppressasque ab hostibus Gallias strenuissime in integrum restituit, paruis copiis Alamannorum multitudinem fudit,
Rheno
Reno
Germanos reuinxit. His elatus successibus, fastigium usurpauit Augusti, et mox Italiam
,
Illiricumque peruadens, Constantium
,
Parthicis preliis occupatum, regni parte priuauit. Constantius
,
Iuliani scelere comperto, dimissa
expeditione
expedicione
Parthorum, dum ad ciuile bellum reuertitur, in itinere inter Ciliciam
,
Capadociamque
Capaciamque
defunctus est
, anno
. Anno
imperii tricesimo octauo
,
etatis quadragesimo quinto. Ita ille, qui discissa pace
,
et unitate fidei catholice, christianos aduersus, christianos armans, ciuili, ut ita dicam, bello ecclesie membra dilacerauerat, totum
inquietum
inquieti
tempus imperii
,
molestissimumque spacium uite sue bellis ciuilibus etiam
per
propinquos
,
et consanguineos
,
excitatis exercuit, exegit, expendit.
Beda: Constantius
,
cum Constantino
,
et Constante fratribus, regnauit annis XXIV
,
mensibus V
.
Iacobus Nisibinus episcopus cognoscitur
,
:
ad cuius preces sepe urbs discrimine liberata est.
Antonius monachus centesimoquinto etatis sue anno in heremo moritur. Reliquie apostoli Timothei Constantinopolim inuecte. Constantio Romam ingresso, ossa Andree apostoli
,
et Luce Euangeliste a Constantinopolitanis miro fauore suscepta.
Hilarius
Hylarius
Pictauiensis episcopus, qui pulsus ab Arrianis in
Phrigia
Frigia
exulauerat, cum apud Constantinopolim librum pro se Constantio porrexisset, ad Gallias redit.
Anni Domini CCCLXIII Iulianus anno uno
,
et mensibus octo regnauit. Hic
,
ad idolorum cultum cuiusdam Iudei factione conuersus
,
christianos persequitur: qui etiam, dum in odium Christi templum in
Hierosolymis
Ierosolimis
reparari permisisset, atque ex omnibus prouinciis Iudei collecti noua templi fundamenta iacerent, subito nocte
oborto
aborto
terremotu, saxa ab imo fundamentorum excussa
,
longe lateque dispersa sunt; igneus quoque globus ab interiori ede templi egressus, plurimos eorum suo prostrauit incendio. Quo tempore reliqui
,
pauefacti
,
.
Christum confitebantur inuiti
. Et
; et
ne hoc casu crederent factum,
insequenti
in sequenti
nocte in uestimentis cunctorum signum apparuit Crucis. Pagani apud Sebasten Palestine urbem sepulchrum Iohannis Baptiste inuadunt, ossa dispergunt
. Eadem
; eadem
rursus collecta, et cremata, latius dispergunt. Sed Dei prouidentia
,
affuere quidam ex Ierosolimis monachi, qui mixtim colligentibus queque ipsi poterant, ablata ad patrem suum
Philippum
Philppum
pertulere. Ille uero confestim
,
ad Pontificem maximum tunc Athanasium per Iulianum diaconem
suum
mittit, que ille suscepta, paucis
arbitris
arbitriis
, sub cauato sacrarii pariete inclusa prophetico spiritu profutura generationi postere conseruauit. Cuius presagium sub Theodosio principe
,
per Theophilum eiusdem urbis episcopum completur, qui
,
destructo Serapis sepulchro, Sancti Ioannis ibidem consecrauit ecclesiam. Hec itaque Beda.
Orosius autem: Anno ab urbe condita MCXVI Iulianus dudum Cesar post
autem
XXXVI ab Augusto potitus est regno, anno uno et mensibus sex; imperii summam solum obtinuit christianam religionem arte potius
,
quam potestate infectatus
,
:
ut abnegaretur fides Christi
,
et idolorum cultus susciperetur, honoribus magis prouocare, quam tormentis cogere studuit; aperto tamen precepit edicto, ne quis christianus
docendorum
liberalium studiorum professor esset. Sed tamen, sicut a maioribus nostris compertum habemus, omnes ubique propemodum
precepti
precepta
conditiones
condiciones
amplexati, officium magis
,
quam fidem deserere maluerunt. Iulianus autem bellum aduersus Parthos parans, cum Romanas uires
contractas undique ad destinatam secum traheret perditionem, christianorum sanguinem Diis suis nouit, palam persecuturus ecclesiam, si uictoriam potuisset adipisci; nam et amphiteatrum Ierosolymis extrui iussit, in quo, reuersus a Parthis, episcopos, monachos, omnesque eius loci sanctos bestiis etiam arte seuioribus obiiceret, spectaretque laniandos. Itaque postquam a Ctesiphonte castra mouit, dolo cuiusdam transfuge in deserta perductus, cum ui sitis, et ardore solis, atque insuper labore arenarum confectus periret exercitus, imperator tanto periculo anxius, dum per uasta deserti incautus euagatur, ab uno quodam hostium equite incognito ictus interiit. Sic misericors Deus impia consilia impii morte dissoluit. Quidam uero dicunt, quia cum percussus diuino iudicio fuisset, manum de sanguine suo impleuit, sparsitque in celum, et dixit: uicisti, Galilee, uicisti.
Anno incarnationis dominice CCCLXV, et anno ab urbe condita MCXVII Iouianus natus patre Uarriano; a Pannonie prouincia, corpore insignis, letus ingenio, litterarum studiosus, ad obtinendum imperium in summo rerum discrimine ab exercitu creatus est imperator, commendatione patris militibus, quam sua notior. Qui iam turbatis rebus, exercituque inopia laborante, cum et locorum iniquitate circumseptus, nullam euadendi facultatem nancisceretur, fedus cum Sapore Persarum Rege, etsi ignobile, non tamen necessarium satis pepigit; quippe ut tutum, et incolumem Romanum exercitum non solum ab incursu hostium, uerum etiam a locorum periculo liberaret, Nisibin oppidum, et partem superioris Mesopotamie Persis concessit, inde dum ad Illiricum rediens per Galatiam iter agit, cum in cubiculum quoddam nouum sese cubitum recepisset, calore prunarum, et nidore parietum nuper calce illitorum aggrauatus, et suffocatus est: octauo demum mense, quam imperare ceperat, uitam finiuit. Sinodus Antiochie a Melito, et suis facta, in qua Homoousyon reiecto, medi inter hec Homoousyon, Macedonianum dogma uindicauerunt. Iouianus lapsu Constantii predecessoris admonitus, honorificis, et officiosissimis literis Athanasium requirit, ab ipso formam fidei, et ecclesiarum disponendarum suscepit modum; sed eius pia, letaque principia mors immatura corrupit.
Rome uero, mortuo Liberio Papa, Damasus natione Yspanus, ex patre Antonio, post hunc suscepit episcopatum, seditque annis XVIII menses duos. Ordinatus est autem sub contentione cum lirsinus, et facto concilio sacerdotum, constituerunt Damasum, quia maior populi pars eius, et plurima multitudo erat. Ursinum uero eiectum ab urbe constituerunt episcopum in Neapolim. Damasus itaque in Sinodali iudicio, uoce publica dampnauit Liberium, et annullauit omne quod fecit. Hic constituit, ut Psalmi Dauid in ecclesiis cum gloria distincte cantarentur per diei horas, et noctis uigilias. Hic precepit ut intra missarum sollempnia presbyter suam confessionem faciat, antequam ad altare accedat. Hic fecit basilicas duas, unam iuxta theatrum beati Laurentii, alteram ad catacumbas, ubi iacuerunt corpora sanctorum apostolorum Petri, et Pauli, in quo loco Platoniam ipsam uersibus adornauit. Hic inuidiose accusatur de adulterio, et facta Synodo, coram XLIV episcopis se expurgauit, et dampnauerunt Concordium, et Calixtum diacones, eius accusatores; qui etiam sepultus requiescit apud sanctum Petrum apostolum.
Anni Domini CCCLXXV et anno ab urbe condita MCXVIII Ualentinianus e Pannonia mediocri stirpi ortus, XXXVIII ab Augusto apud Niceam consensu militum imperator creatus est, mansitque in eo annis XI qui cum Christianus integra fide sacramentum militie gereret et sub Iuliano Augusto tribunus scutariorum, iussus ab imperatore sacrilego aut immolare ydolis aut militia excedere qui fideliter Deum metuens, sponte discessit. Ita parua interiecta mora Iuliano interfecto, ac mox Iouiano mortuo, qui pro nomine Christi amiserat Tribunatum, retribuente Christo, in locum persecutoris sui accepit imperium. Fratrem Ualentem Constantinopolim in communionem regni assumpsit, qui cum iam anno tertio imperii sui cum Ualente fratre ageret, Gratianum filium, necdum bene puberem, hortatu socrus, et uxoris creauit Augustum. Procopium autem, qui tyrannidem inuaserat, postea, pluresque satellites eius occidit. Tunc aput Constantinopolim grando mire magnitudinis decidens, nonnullos hominum extinxit. Terremotus per totum orbem factus, ita turbatum quoque pelagus excussit, ut per uicinas terrarum campestrium partes, refuso mari, plurime insularum urbs aliene circa mare existentes concusse et subrupte periisse referantur. Eodem anno apud Atrebatus uera lana de nubibus pluuie mixta defluxit. Ualens autem ab Eudoxio episcopo Arriani dogmatis assertore et baptizatus, et persuasus, in seuissimam heresim declinauit; set malignam infectacionem diu texit, nec uoluntati potestatem ammiscuit quoad uiuentis fratris auctoritate compressus est. Preterea Thanaricus rex Gothorum christianos in gente sua crudelissime persecutus, plurimos barbarorum ob fidem interfectos ad coronam martirii sublimauit. Ualentinianus Saxones, gentem in Oceani litoribus, et paludibus inuiis sitam, uirtute et agilitate terribilem oppressit: similiter Burgundiones. Anno autem XI imperii sui, Ualentinianus, cum Sarmate sese per Pannonias diffundissent, easque uastarent, bellum in eos parans, aput Brigitionem oppidum, subita effusione sanguinis, quod Grece apoplexis uocatur, suffocatus, et mortuus est. Fuit autem imperator egregius, solers ingenio, animo grauis, nobilis moribus, sermone luculentissimus, quamquam esset ad loquendum parcus, seuerus, uehemens, infestus uitiis, maximeque auaritie; seueritatem tamen nimiam, et parcitatem, quidam crudelitatem, et auaritiam interpretantur. Post quem Gratianus filius occidentis imperium tenuit, Ualente patruo in orientis imperio constituto. Ualentinianum etiam fratrem suum, paruum admodum, socium creauit imperii. Apollinaris Laodicenus episcopus multimoda nostre religionis scripta composuit, qui postea a fide deuians, heresim sui nominis instituit. Constantinopolim apostolorum martirum ecclesia dedicatur. Post Auxentii seram mortem, Ambrosius ex Pagano iudice, subito apud Mediolanum, diuino nutu, episcopus a cunctis electus, moxque catholico baptismate tinctus, presul est ordinatus: quo episcopo constituto omnis ad fidem rectam Italia conuertitur.
Anno dominice incarnationis CCCLXXVI et anno ab urbe condita MCXXVIII. Ualens cum Gratiano, et Ualentiniano, Ualentiniani fratris sui filius XXXIX loco ab Augusto, imperium quatuor tenuit annis. Ualens igitur impietatem, quam dudum meditatus fuerat, operibus explens, lege data, ut monachi, hoc est illi christiani, qui dimissa secularium rerum multimoda actione, ad unum fidei opus se redigunt ad militiam cogerentur, nolentes, per tribunos, et milites fustibus iussit interfici. Quorum innumera multitudo per uastas tunc Egypti solitudines effusa, martirii consecuti sunt palmam, ac per singulas ubique prouincias, aduersus catholicas ecclesias, et recte fidei populos diuersa sunt illata incommoda. Interea in Africe partibus Firmius sese, excitatis Maurorum gentibus, regem constituens, Africam, Mauritaniamque uastauit. Contra quem Theodosius Theodosii, qui post in imperio fuit, pater, a Ualentiniano missus, effusas Maurorum gentes multis preliis fregit, ipsum Firmium afflictum et oppressum ad mortem coegit; qui postquam experientissima prouidentia Africam composuisset, stimulante inuidia, iussus a Ualente interfeci, aput Cartaginem baptizari in remissionem peccatorum preoptauit: ac post quam sacramentum Christi consecutus est, percussori ultro iugulum prebens, gloriosa morte occubuit. Ea tempestate gens, Hunnorum diu in excelsis seclusa montibus, repentina rabie percita exarsit in Gothos, eosque sparsim conturbatos ab antiquis sedibus expulit. Gothi transito Danubio fugientes, a Ualente sine armorum depositione, ac sine ulla federis pactione suscepti sunt. Deinde propter intollerabilem auaritiam Maximi ducis, fame et iniurie adacti in arma surgentes, uicto Ualentis exercitu, per Traciam sese miscentes, simul omnia cedibus, incendiis, rapinisque fuderunt. Quibus cognitis Ualens Antiochia egressus, cum aduersus Gothos exercitum pararet, et ultima infelicis belli sorte traheretur, fera peccati penitencia ductus, episcopos, ceterosque sanctos reuocari de exilio imperauit. Denique lacrimabili cum Gothis bello commisso, primo statim impetu Gothorum perturbate Romanorum equitum turme nuda peditum deseruere presidia: mox legiones peditum undique equitatu hostium cincte ac primum nubibus sagittarum obrute, deinde cum amentes metu sparsim per deuia cogerentur, funditus cese gladiis contisque insequentium periere. Ipse imperator cum sagitta saucius, uersusque in fugam egre in cuiusdam uillule casa deportatus lateret, ab insequentibus hostibus deprehensus subiecto igne consumptus est. Hic denique petentibus Gothis, ut eis episcopos mitteret, a quibus regulam Christiane fidei susciperent. Ualens doctores ad eos Arriani dogmatis miserat: Gothi, siquidem prime fidei rudimenta, que accepere, tenuerunt. Iusto itaque Dei iudicio ab illis igne crematus est, quos ipse perfidie sue accederat igne.
Anni Domini CCCLXXX et ab urbe condita MCXXXII Gratianus cum fratre Ualentiniano XL ab Augusto, post mortem Ualentis, sex annis imperium tenuit, quamuis iandudum antea cum patruo Ualente, et cum Ualentiniano fratre regnaret. Gratianus itaque admodum iuuenis, cum inestimabilem multitudinem hostium Romanis infusam finibus cerneret, fretus Christi potentia, longe impari militum numero sese ostendit, et continuo apud Argentariam oppidum Galliarum formidolosissimum bellum incredibili felicitate confecit, nam plusquam XXX millia Alamannorum, nimio Romanorum detrimento in eo prelio interfecta narrantur. Hoc itaque Deus sue recte fidei cultori contribuit, cum usque ad id tempus Italia Arriane fidei morbo langueret. Hoc itaque tempore post Auxentii seram mortem cum Ambrosius Mediolanensis episcopus pro fide catholica libros Gratiano imperatori porrexisset, ac ueneratione, qua debuerat, susceptus esset, uniuersam statim ad rectam fidem Italiam reparauit. Eo tempore in Gallia Turonis multis beatissimus Martinus radiabat uirtutibus. Totoque orbi doctrinis et sciencia clarus apud Bethleem ciuitatem Palestine situs pollebat Hieronymus. Mediolani uero beatus Ambrosius episcopus. Pictauis quoque beatus Hilarius. Hyppone autem beatus Augustinus episcopus. Constantinopoli uero beatus Iohannes Chrysostomus: quorum preclaris opusculis hodie usque ecclesia floret. Rome etiam Paulus Orosius presbiter disertissimus temporum scriptor. Porro Gratianus cum afflictum ac pene collapsum, aduersantibus Gothis, republice statum uideret, eadem prouisione, qua Nerua quondam legerat Traianum uirum Hispanum, per quem Respublica reparata est, legit et ipse Theodosium eque Hispanum uirum, et restituende reipublice necessitate, fauentibus cunctis, apud Sirmium purpura induit, etatis annum trigesimum agentem, Orientisque, et Tracie simul prefecit imperio. Itaque Theodosius afflictam rempublicam ira Dei reparandam credidit misericordia ei, omnem fiduciam sui ad opem Christi conferens, maximas illas Scithicas gentes formidatas cunctis maioribus, Alexandro quoque, sicut Pompeius Corneliusque testati sunt, euitatas, nunc autem extincto Romano exercitu, Romanis equis armisque instructissimis, hoc est Alanos, Unnos, et Gothos incunctanter adgressus, magnis multisque preliis uicit, urbem Constantinopolim uictor intrauit; et ne paruam ipsam Romani exercitus manum assidue bellando deterreret, fedus cum Athanarico rege Gothorum coniunxit Athanaricus autem continuo ut Constantinopolim ad Theodosium mira affectione illum suscipientem uenit, nec mora, superueniente ualitudine diem obiit: cuius exequias imperator ipse precedens digne eum tradidit sepulture. At uniuerse gentes, rege defuncto, aspicientes uirtutem, benignitatemque Theodosii, Romano sese imperio dederunt. In hisdem etiam diebus Parthi, cetereque barbare nationes Romani prius nominis inimice, ultro Constantinopolim a Theodosium misere legatos, pacemque suplices poposcerunt, ictumque cum eis tunc fedus est. Cuius concordiam non ferentes Arriani, post quadraginta annos ecclesias, quas intrauerant, reliquerunt. Eodem tempore sexta Synodus centum quinquaginta patrum congregatur in urbe Augusta, sub Damaso Rome episcopo contra Macedonium Theodosium, quando Nestorius eidem urbi ordinaretur episcopus. Interea uero Theodosius in Oriente subactis barbarorum gentibus Traciam tandem necnon et Daciam ab hostibus reddidisset, et secundo anno Arcadium filium suum consortem fecisset imperii; Maximus, uir quidem strenuus et probus, Augusto dignus, nisi contra sacramentorum fidem per tyrannidem emersisset, in Britannia inuitus propemodum ab exercitu imperator creatus in Galliam transiit: ubi Gratianum Augustum subita incursione perterritum, atque in Italiam transire meditantem, dolis circumuentum apud Lugdunum interfecit, anno etatis XXIX fratremque eius Ualentinianum Augustum Italia expulit. Qui tamen iustissime cum matre sua Iustina penam luit exilii, que et ipsum Arriana polluit heresi, et eminentissimam fidei catholice arcem Ambrosium Archiepiscopum, perfida obsidione uexauit; nec priusquam prolatis beatorum Geruasii et Protasii martyrum, Deo reuelante, reliquiis incorruptis, nephanda coepta deseruit. Ualentinianus in Orientem refugiens, a Theodosio paterna pietate susceptus, mox etiam in imperio restitutus est. Fuit autem Gratianus litteris haud mediocriter instructus, carmen facere, ornate loqui, explicare controuersias Rhetorum more, die noctuque diuinitati deditus, parcus cibi somnique, ac libidinis uictor, cunctisque esset plenus bonis, si ad utilitatem reipublice diligenti cura (prout quemque decet probum Imperatorem) animum intulisset; a qua prope alienus non modo uoluntate, sed etiam exercitio fuit.
At uero Rome Damaso papa defuncto, Siricius natione Romanus, ex patre Tiburtio, post hunc cathedram in eius loco suscepit episcopalem, seditque annis XV. Hic constituit ut monachi fierent clerici utilitatis causa, uel necessitatis: et ut nullus presbyter missas celebraret, nisi in sacratis ab episcopo locis. Et hic dormiuit cum partibus fuis, et sepultus est ad sanctum Petrum.
Anno domini CCCLXXXVI et ab urbe condita MCXXXVIII Theodosius, patre Theodosio genitus, matre Thermantia XLI Imperator, interfecto per Maximum Gratiano, imperium Romani orbis solus obtinuit mansitque in eo annis XI cum iam in Orientis partibus sex annis, Gratiano uiuente, regnasset. Itaque iustis necessariisque causis ad bellum ciuile permotus, cum e duobus Augustis fratribus, unius interfecti ultionem, alterius restitutionem procuraret, sese aduersus Maximum tyrannum, sola fide maior, nam longe minor uniuersi apparatus bellici comparatione, proripuit. Aquileie tunc Maximus uictorie sue spectator insederat; Andragathius comes eius summam belli administrabat, qui cum largissimis militum copiis, astuto consilio, omnes Alpium ac fluminum aditus communisset, dum nauali expeditione incautum hostem preuenire et obruere parat, sponte eadem, que obstruxerat, claustra deseruit. Ita Theodosius, nemine sentiente, uacuas Alpes intrauit, atque Aquileiam improuisus adueniens, hostem illum manum, ac maximum, trucem et ab immanissimis quoque Germanorum gentibus tributa, ac stipendia solo terrore nominis exigentem, sine controuersia clausit, cepit, occidit. Hanc Maximi perditionem beatus Martinus ante predixit quoniam ipse Maximus Britaniam omni pene armata iuuentute copiisque militaribus spoliauerat, qui tyrannidis eius uestigia secuti in Gallias, numquam ultra domum rediere. Uidentes transmarine gentes seuissime Scothorum a Circio, Pictorum ab Aquilone, destitutam milite, ac defensore insulam, ueniunt et uastatam direptamque eam multos per annos opprimunt. Ualentinianus recepto Italie imperio potitus est. Andragatius comes cognita Maximi morte, precipitem sese e naui in undas dedit, ac suffocatus est. Theodosius incruentam uictoriam Deo procurante suscepit. Igitur Ualentinianus iunior restitutus in Galliam transiit. Mox quoque Uictorem Maximi filium, quem imperatorem pater Gallis reliquerat, occidit. Ipse uero Ualentinianus cum in Gallia tranquillam rempublicam in pace ageret, apud Uiennam dolo Arbogastis comitis sui strangulatus, atque, ut uoluntariam sibi consciuisse mortem putaretur, laqueo suspensus est. Mortuo Ualentiniano Augusto, Arbogastes Eugenium tyrannum mox creare ausus est; legitque hominem, cui titulum imperatoris imponeret, ipse acturus imperium. Uir barbarus, animo, consilio, manu, audacia, potenciaque nimius, contraxit undique innumeras, inuitasque copias, uel romanorum presidiis uel auxiliis barbarorum, aliis potestate, aliis cognationibus admixtus, denique extabat genere Francus, sed excultor sordidimus ydolorum. Eugenius igitur atque Arbogastes instructas acies campis expedierant: arta Alpium latera, atque ineuitabiles transitus munierant. At uero Theodosius, premissis suis ab Arbogaste, omnibus interfectis, ipse alpibus constitutus a somno expergiscitur, sciens quod destitutus suis, nesciens quod clausus alienis, dominum Christum solus solum, qui posset omnia, corpore humi fusus, mente celo fixus orabat. Deinc postquam insomnem noctem precum continuatione exegit, et testes propemodum, quas in pretium presidii celestis adpenderat, lacrimarum lacunas reliquit, fiducialiter arma corripuit solus, sciens se non solum esse; signo crucis signum prelio dedit, ac se in bellum, etiam si nemo sequeretur, uictor futurus immisit. Prima salutis uia extitit Arbitio hostilium partium comes; qui cum ignarum imperatorem circumpositis excepisset insidiis, conuersus ad reuerentiam presentis Augusti, non solum periculo liberauit eum, uerum etiam instruxit auxilio. At ubi ad contingua miscende pugne spatia peruentum est, continuo magnus ille et ineffabilis turbo uentorum in hora hostium ruit; ferebantur per aera spicula missa nostrorum, atque ultra mensuram humani iactus, per magnum in aera deportata, nusquam propemodum cadere, prius quam hostes infigerent, sinebantur. Porro autem turbo continuus hora pectoraque hostium nunc inlisis grauiter secutis euerberabat, nunc inpressis pertinaciter obstructa claudebat, nunc auulsis uiolenter destituta nudabas, nunc oppositis iugiter in terga trudebat. Tela etiam, que ipsi uehementer intorserant, excepta uenti impetu, ac retrorsum coacta, ipsos, infeliciter configebant. Prospexit sibi humane conscientie pauor; nam continuo parua suorum manu fusa uictori Theodosio hostilis se prostrauit exercitus. Eugenius captus atque interfectus est. Arbogastes sua se manu perculit, ita et hic duorum sanguine bellum ciuile restinctum est, absque illis decem milibus Gothorum, quos promissos a Theodosio Arbogastes delesse funditus fertur, quos utique perdidisse lucrum, et uinci uincere fuit. Ad cuius laudem ob insignem uictoriam, Poeta quidam eximius, sed infidelis inter cetera his uersiculis cecinit:
O nimium dilecte Deo! tibi militat ether Et coniurati ueniunt ad classica uenti.
Fuit autem Theodosius propagator reipublice, atque defensor eximius, moribus, et corpore eminenti, Traiano similis, a quo et originem traxit.
Clemens animo, misericors, communis omnibus, solo habitu differri se a ceteris putans; in omnes homines honorificus, uerum effusus in
bonos
bonis
, simplicia ingenia diligere, erudita mirari, sed innoxia, largiri magno ac diligenti animo magna, amare ciues, uel priuatos contubernio, eosque honoribus, pecunia
,
beneficiisque ceteris munerari, presertim quorum erga se
,
uel patrem aspero casu officia comprobasset.
Uinolentiam
Uiolentiam
,
et cupiditatem detestatus est. Bella non mouit, sed inuenit. Ministeria
lasciua
lasciuia
,
saltariasque
comessationes
comesationes
lege prohibuit, Consobrinarum
nupcias
nuptias
,
tanquam
sororum
fororum
interdixit
.
,
Litteris
literis
mediocriter doctus, sagax, multum diligens ad noscenda gesta maiorum. Execrabatur, cum legisset gesta dominantium, superba precipue, perfidos et ingratos. Irasci sane rebus indignis, sed subito flecti, unde quoque dilatione modica emolliebatur. Interdum seuera precepta habuit a nature munere magis, quam a
philosophie
philosophe
doctore, qui cum uidisset eum facile commoueri, ne asperum aliquid statueret, monuit, ut cum irasci cepisset, uiginti
quatuor
quattuor
Grecas
litheras
litteras
memoriter recenseret, ut illa concitatio, que momenti est, mente alio traducta, parui temporis
spacio
spatio
interiecto languesceret
;
,
mirum
haud
aut
dubie, et quod est rare uirtutis
.
!
post auctam iam
annis
armis
potentiam regalem, auri
,
argentique pondera sublata a
tyrannis
tirannis
multis ex suo restituit. Inerat ei cura pietatis eximie, ut quisquis coleret patruum
,
tamquam
tanquam
genitorem, fratris mortui
,
sororisque liberos habere pro suis, cognatos, affines
,
parentesque animo
completi
complecti
;
:
et ut blandus pater, concors esset maritus
;
elegans
,
letusque conuiuium dare, nec tamen nimis
sumptuosum
sumptuose
;
miscere grata colloquia pro personis
,
atque dignitatibus, sermones cum grauitate
iucundos
iocundos
, exercebatur; neque ad illecebram, neque ad
lassitudinem
lascitudinem
deambulabat
deambulantibus
, cum esset animus reficiendi; regebat ualitudinem continentia uescendi
;
,
et quanta in eo apud homines mansuetudo, qualisque apud deum deuotio extiterit, hoc monstratur exemplo
: nam
. Nam
cum apud Mediolanum missarum fruiturus
solemniis
sollemniis
uoluisset intrare ecclesiam, beatum Ambrosium pro quodam facinore introitum sibi prohibentem nisi publice peniteret, humiliter tulit, et satisfactionem non erubescens,
indictum
inductum
ab episcopo modum excepit. Huic sociata in coniugio
Flaccilla
Faccilla
fuit, ex qua Archadium et Honorium genuit. Qua defuncta Gallam Ualentiniani quoque iunioris sororem in matrimonium duxit, que ei Placidiam genuit, cui postea de matris nomine
,
Galle cognomentum accessit. Ita quinquagesimum Theodosius etatis sue annum, in pace apud Mediolanum rebus excessit humanis, anno undecimo eius imperii, utramque rempublicam compositam
,
ac tranquillatam utrisque filiis
Arcadio
Archadio
,
et Honorio relinquens. Corpus eius eodem anno Constantinopolim translatum
,
ac sepultum est.
His uero temporibus Siricio papa decedente, Anastasius natione Romanus ex patre Maximo ei in pontificatu successit, seditque annis tribus, mensibus decem. Hic constituit
,
ut quotiescumque
in ecclesia
euangelia recitantur, sacerdotes non sederent, sed curui starent
.
:
Constituit
constituit
etiam peregrinum
,
aut transmarinum clericum
,
nulla ratione in clericatu suscipi, nisi proprii episcopi cirographum designaret. Qui etiam sepultus est in
Cemeterio
Cimiterio
beati Petri.
Hieronimus
Ieronimus
sacre interpres
hystorie
ystorie
apud Bethleem librum, quem de illustribus uiris scripsit, usque ad
quartum decimum
quartodecimum
imperii Theodosii annum
perduxit
perducit
.
Anno
Anni
domini CCCXCVII et anno ab urbe condita MCXLIX
Arcadius
Archadius
Augustus in Oriente, et Honorius frater eius in
Occidente
occidente
quadragesimo
secundo loco, comune
ommune
imperium, diuisis tantum sedibus
,
tenere ceperunt, cum actenus sub uno imperatore commune
fuerit
fuerat
imperium: quorum pater curam uiris potentissimis mandarat habere, idest, Rufino I Constantinopolitane Orientalis aule,
Stiliconi
Stilicone
I
.
Romani Occidentalis imperii, eo quod filii eius paruuli erant, nec dum imperium regere nouerant. Uixitque
Arcadius
Archadius
post patris excessum annis duodecim, imperiique summam Theodosio filio paruo admodum moriens reliquit. Eo tempore corpora sanctorum
Abacuc
Abbacuc
,
et Michee prophetarum, diuina reuelatione produntur. Quo tempore Pelagius Britto Dei ecclesiam impugnat.
His quoque diebus Anastasio papa diem obeunte, Innocentius natione Albanensis ex patre Innocentio ei substituitur, seditque annis quindecim, mensibus duobus. Hic multos
Catafrygas
Catafrigas
inuenit, quos omnes exilio dampnauit, dampnauit quoque Pelagium
,
et Celestinum hereticos. Et constituit
,
ut quicumque natus fuerit de
christiana
chrtstiana
, etiam pregnante, denuo nascatur per baptismum, quod Pelagius dampnabat. Hic Innocentius inter missarum
solempnia
sollempnia
pacem dari precepit, et sabbato ieiunandum. Interea Gildo comes Africe, cognita Theodosii morte, arbitratus minimam in paruulis spem
fore
, Africam sibi ausus est usurpare. Huius frater Mascelzer germani perfidiam
perhorrescens
perorrescens
, relictis apud Africam in
militia
militiam
duobus filiis adolescentibus, Italiam rediit. Gildo
,
et
absentiam
abscentiam
fratris
,
et presentiam filiorum
eius
suspectam habens, adolescentes dolo circumuentos occidit.
Ad
At
hunc iam ut hostem bello insequendum Mascelzer frater eius missus est. Mascelzer iam a Theodosio sciens quantum in rebus desperatissimis oratio hominis per fidem Cristi
a clementia
clementiam
Dei impetrasset, Caprariam insulam adiit, inde secum sanctos uiros adducens; cum quibus orationibus ac ieiuniis dies aliquot continuauit et noctes. Ante triduum autem cum
hostis
hostes
contiguus fieret, cernit in
somnis
sompnis
beatum Ambrosium paulo ante defunctum, quo uel quando uictoriam caperet, diem sibi indicantem et locum.
Ac
A
tertio demum die post noctem orationibus hymnisque peruigilem, cum quinque solummodo milibus aduersus octoginta milia hostium pergens, Dei nutu, sine bello eos in
deditionem
dedicionem
accepit. Barbari quoque, quorum magnam multitudinem
Gildo
Gilbo
deduxerat, in diuersa fugerunt; Gildo et
ipse
ipsam
fugam arripiens
,
ascensa naui, cum in Africam redisset, post aliquot dies strangulatus interiit. Sane idem Mascelzer rerum secularium insolentia tumens, post habitum sanctorum confortium, qui antea Deo militans uicerat, postea etiam ecclesiam temerare ausus est, atque ex ea quosdam non dubitauit extrahere:
secuta
secata
secunda
est pena sacrilegum, nam post aliquantum temporis et ipse punitus est. Interea et ipse Rufinus, cui Orientalis aule a Theodosio
cura commissa est, malo perfidie deprauatus,
cum barbarorum solaciis regnum
temptaret
tentaret
inuadere, morte iustissima penas luit. Quo tempore omnium antiquorum
,
presentiumque hostium longe inmanissimus Radagaisus rex Gothorum inuasit Italiam. Hic supra incredibilem multitudinem, quam secum duxerat, indomitamque uirtutem, paganus erat, et
Scytha
Sitha
, qui ut
mos
mox
est
es
barbaris huiusmodi gentibus
,
omnem Romani generis sanguinem Diis suis propinare
,
deuouerat
,
:
qui non tantum gloriam
,
aut predam, quantum
inexaturabili crudelitate
ipsam
ipsa
cedem amaret in cede. Hoc igitur Romanis arcibus imminente, inuadit
ilico
illico
Romam pauor infinitus; fit omnium paganorum in urbe concursus: acclamatur a cunctis
se
seu
ideo perpeti, quod neglecta fuerant sacra deorum. Magnis querelis ubique agitur, et continuo de repetendis sacris
,
celebrandisque tractatur. Feruent tota urbe blasphemie, uulgo nomen Christi
,
tanquam lues aliqua presentium temporum
probris
probis
;
ingrauatur
ingrauabatur
sed non
sinit
finit
Deus rem potentie sue
,
uirtute hostium, maxime infidelium, superari. Conducuntur itaque a Romanis Huldin
,
et Sarus Hunorum
,
et Gothorum duces: hii adsunt in presidio Romanorum.
Conterritus
Conteritus
quippe diuinitus Radagaisus, eiusque totus exercitus in aspero Fesulani montis iugo,
urgente
urguente
undique timore, concluditur, qui cum fame
,
ac siti atque languore deficerent, rex
Radagaisus
Ragadaisus
solus spem fuge sumens, captus a Romanis uita priuatur. Tanta uero multitudo captiuorum Gothorum fuisse fertur, ut
uilissimorum
uilissimarum
pecudum modo, singulis aureis passim greges hominum uenderentur. Interea Alaricus Italiam cum Gothis ingressus est;
ac
at
uero Stilico Occidentalis tutor imperii, immemor collatorum beneficiorum, immemor etiam affinitatis, nam socer extabat Honorii
,
regnum Eucherio filio affectans, ingentia reipublice intulit mala; nam Alaricum
,
cunctamque Gothorum gentem pro pace optima
,
et quibuscumque sedibus
,
et
suppliciter orantem, occulto defendere fouens,
pubblice
publice
autem et belli
,
et pacis copia negata, ad terendam rempublicam reseruauit. Quos cum delere posset, fouit, sepe eos uicit, sepe conclusit, semperque dimisit. Cumque ab Honorio sedes, quo cum suo exercitu consistere posset, expeteret, Honorius deliberato consilio ei Gal lias concessit; qui cum ad Gallias pergens, ob recuperationem iumentorum apud Pollentiam resedisset, Stilico comes in perniciem reipublice Gothos pertemptans, dum eos insidiis aggredi cuperet, belli
summam
Summam
Sauli pagano duci commisit, qui ipso sacratissimo die
Pasche
Pasce
, Gothis nil tale suspicantibus, super eos irruit, magnamque eorum partem prostrauit. Gothi
,
uidentes irruptionem a Romanis fieri, primum perturbati, ac propter Pasche religionem cedentes, demum arma corripiunt, more solito
coarctantur
coartantur
, uictoremque uirtute potiori prosternunt exercitum. Hinc in rabiem furoris accensi, Romam contendunt petere, cuncta, per que ierant, igni
,
ferroque uastantes; nec mora, uenientes Urbem capiunt,
deuastat
diuastat
, incedunt.
Dato
Data
tamen prius precepto ab Alarico, ut si quis in loca sancta, precipueque
sanctorum apostolorum
Petri
,
et Pauli
sanctorum apostolorum
basilicas
,
confugisset, hos in primis inuiolatos
,
securosque esse sinerent, deinde in quantum
possent
possint
prede inhiantes a sanguine
temperarent
temptarent
. Capta itaque Roma est anno MCLXIV
conditionis
condicionis
sue.
Accedit
Accidit
quoque, quod magis illa Urbis irruptio indignatione Dei apta
,
quam hostis fortitudine probaretur, ut beatus Innocentius Romane ecclesie episcopus, occulta prouidentia Dei apud Rauennam tunc positus, peccatoris populi excidium non uideret, ubi dum moraretur, dedicauit basilicam Protasii et Geruasii martyrum ex deuotione cuiusdam illustris femine Uestine. Tertia die Barbari quam ingressi Urbem fuerant, sponte discedunt, facto quidem aliquantarum edium incendio, sed ne tantum quidem, quantum DCCCXVII conditionis eius anno Cesar effecerat. Deinde per Campaniam, Britiam
,
Lucaniamque simili strage
bacchantes
bachantes
, Regium peruenere. Post paucos itaque dies Alaricus apud Cosentiam, quam ipse destruxerat, subita morte defunctus est. Gothi
Barsentium
Basentum
amnem de alueo suo captiuorum
labore
dolore
deriuantes, corpus Alarici in medio eius alueo sepeliunt, amnemque proprio meatui reddentes, ne quis locum scire possit, captiuos, qui interfuerant, extinguunt. Regem deinceps
Athaulfum
Athahulfum
Alarici affinem Gothi constituentes Romam redeunt; si quid
residui
residuum
fuit, locustarum more eraderent, auferentes exinde
Gallam
Galliam
Placidiam Theodosii principis filiam, sororem Honorii, quam sibi
Athaulfus
Athahulfus
apud
Forum cornelii
Forum-cornelii
coniugio sociauit, que post reipublice multo commodo fuit. Nam mariti animum acerrimi ingenii
,
subtilibus blandimentis ad hoc inflexit, ut ultro
a
Romanis pacem expeteret
;
:
qui cum ad Gallias profi cisceretur, non multo post apud
Barcilonem
Barzilonem
fraude suorum occisus est.
Post quem
Postquam
Gensericus regnum capiens, dum pacem Romanis seruare disponit, et ipse a suis peremptus est; deinde in Uallia regni iura suscepit, ad hoc electus a Gothis, ut pacem infringeret, ad hoc a Deo ordinatus, ut confirmaret. Preterea comes Stilico
Wandalorum
Guandalorum
perfide ac dolose gentis genere editus,
parui pendens
paruipendens
quod sub adolescente imperatore imperabat, Eucherium filium eius, ut dictum est, iam christianorum persecutionem a puero priuatoque meditantem, ut in
imperio
imperium
quoquo modo
substitueret
subsisteret
, ante biennium Romane irruptionis sollicitauit Alanos, Sueuos,
Wandalos
Guandalos
,
atque Burgundiones
inuenire
marina
contra Romanos, ut sub hac necessitatis circumstantia extorquere imperium a genero posset in filium. Tandem ubi imperatori Honorio
,
et exercitui Romano hec tam ingentia dampna patefacta sunt, commoto iustissime exercitu, occisus est Stilico
;
,
occisus est et
Eucherius
filius eius.
Interea Innocentio rebus humanis excepto, Zosimus, natione Grecus, ex patre
Abrahamo
Abramio
, ei papa subsistitur; sedit anno uno, mensibus octo. Hic sabbato sancto cereum in omnibus titulis benedici precepit; et ut nullus clericus poculum in publico propinaret, nisi tantum
in cellis
celle
fidelium, maxime clericorum. Qui etiam sepultus est uia Tiburtina, iuxta corpus
beati
beatii
Laurenti
Laurentii
martyris.
Huic autem
successit
in episcopatu
successit
Bonifacius, natione Romanus, ex patre Iocundo presbytero, seditque annis tribus
,
mensibus septem. Hic sub intentione cum Eulalio ordinatur uno die; Eulalius quippe ordinatur in basilica Constantiniana
,
;
Bonifacius autem in basilica Iulii, et fuit magna
dissensio
discessio
in clero. Audiens hoc Placidia Augusta cum filio suo Ualentiniano, dum
sederent
sederet
Rauenne, retulit hoc Honorio Augusto Mediolani sedenti. Tunc ambo Augusti missa auctoritate preceperunt
,
ut ambo exirent de ciuitate. Qui cum
pulsi exirent
pulsiexissent
, tandem utrique Augusti miserunt
,
et reuocauerunt Bonifacium in urbe Roma, et constituerunt episcopum. Bonifacius autem presul Romanus constituit
,
ut nulla mulier
,
aut monacha uasa sacrata
,
uel pallam altaris contingeret, nec in ecclesia incensum poneret, nec seruum clericum fieri, nec obnoxium curie, uel cuiuslibet rei. Hic fecit oratorium in
cemeterio
cimiterio
sancte Felicitatis
,
et ornauit sepulchrum eius
,
et sancti Siluani. Preter hec apud Britannias Gratianus
tyrannus
tirannus
mox creatur occiditur. Huius in loco Constantinus ex infinita militia propter solam spem nominis sui, sine merito uirtutis eligitur; qui ad Gallias transiens, sepe a barbaris incerto federe illusus detrimento reipublice magis
fuit
quam augmento
fuit
. Tunc duo iuuenes locupletes Didimus
,
et Uiridianus, assumptis propriis seruulis ac uernaculis, sese patriamque a barbaris
,
et
tyranno
tiranno
defensare moliti sunt: aduersus hos Constantinus Constantem filium ex monacho Cesarem factum cum quibusdam federatis barbaris Hispaniam misit. Costans barbarorum fultus auxilio, eos primo prelio peremit. Igitur imperator Honorius dum uires reipublice cotidianis cerneret labefactari incommodis,
uirum
girum
strenuum
et
ac
bellicosum
Constantium
Constantinum
comitem ad
Gallias
Galliam
cum exercitu mittit. Is mox
ut
Gallias ingressus est, Constantinum tyrannum apud
Arelatem
Arelatum
extinxit. Constans uero filius eius a
Gerontio
Geroncio
suo comite apud Uiennam peremptus est. In cuius locum
Gerontius
Ieroncius
Maximum
quemdam
quendam
substituens, ipse a suis militibus iugulatus est. Maximus exinde purpura exutus, in Hispania exulans obiit. Exinde Iobinus apud Gallias mox ut assurrexit, cecidit. Sebastianus frater eius continuo creatus occisus est. Tertullus consul, qui se futurum principem in senatu gloriatus est, pari nichilominus exitu periit.
Attalus
Attabus
a Go this imperator effectus, postmodum captus a
Constancio
Constantino
, missusque Honorio, truncata manu uite relictus est. Heraclianus quoque cum Sabino genero cum tribus milibus ac septingentis nauibus ex Africa Romam tendens, occursu comitis Marini territus et in fugam uersus, arrepta naui solus
Carthaginem
Cartaginem
rediit, ibique peremptus est. Hos omnes Honorius optima religione
magnaque Constancii industria
superauit, merito sane in his diebus precipiente Honorio
,
fauente Constantio, sopitis apud Africam hereticis, pax catholicis reddita est, in qua fulgentissimus
tunc
apud Yponii regium, totiusque magister ecclesie florebat Augustinus. Tunc quoque Lucianus presbyter, cui reuelauit Deus, septimo Honorii principis anno, locum sepulchri
,
et reliquiarum beati protomartyris Stephani, ac Gamalielis
et
ac
Nicodemi
Nichodemi
, qui in euangelio
,
et in actibus
apostolorum
Apostolorum
leguntur scripsit ipsam reuelationem greco sermone ad omnium ecclesiarum personas; quam reuelationem Habitus presbyter, homo Hispanus genere in latinum uertit eloquium, et adiecta epistola sua per Orosium presbyterum occidentalibus dedit. Qui etiam Orosius ad loca sancta perueniens, quo eum Augustinus ad
Hieronymum
Ieronimum
pro discenda ab eo ratione
anime
anima
miserat, reliquias beati Stephani accepit, et reuersus est. Interea
Wallia
Uuallia
Go thorum rex, Dei iudicio territus,
Placidiam
Placidam
apud se honeste habitam
,
exigente Constantio, fratri Honorio reddidit, pacemque cum eo, datis lectissimis obsidibus, pepigit.
Wandali
Guandali
quoque, Alani
,
atque Sueui pacem cum eo pepigerunt. Eo tempore Britanni
,
.
Scotorum
Scothorum
,
Pictorumque
Pictorum, que
infestationem
intestationem
non serentes, Romam ob hostium mittunt, et sui subiectione promissa, contra hostes auxilia flagitant; quibus statim missa ab
eo
ea
legio, magnam barbarorum multitudinem sternit. Ceteros Britannie finibus pellit, ad domum reuersura precepit, ob arcendos hostes, murum trans insulam inter duo maria statuere; qui absque artifice magistro, magis cespite
,
quam lapide factus,
nihil
nil
operantibus profuit; nam mox ut discessere Romani, aduectus nauibus prior hostis, quasi maturam segetem
obuia
obuiam
sibi
queque
quoque
cedit, calcat, deuorat. Iterum petito auxilio, Romani aduolant, et cesum hostem trans maria fugant, coniunctisque sibi Britannis, murum non terra ut antea puluereum sed saxo solidum, inter ciuitates, que ibidem ob metum hostium fuerant
facte
factum
, a mari usque ad mare collocant. Sed in litore meridiano maris, quia et inde hostis timebatur, turres per interualla ad prospectum maris
statuunt
statu
; sic
ualedicunt
ualle dicunt
sociis
suis
, tanquam ultra non reuersuri. His ita sopitis, Honorius
Gallam
Galliam
Placidiam sororem suam
Constantio
comiti
Constantio
fide integerrimo et ingenii uiro in matrimonium sociauit, ex qua Constantius Ualentinianum filium habuit. Cernens itaque Honorius Constantii uirtutem et ingenium, eum in regni consortium asciuit, qui nec dum septem mensibus euolutis, ex hac luce
subtractus
subractus
est. His diebus apud Bethleem Palestine Ieronimus, expletis nonaginta uno annis,
uita
uite
migrauit ad Christum. Honorius uero postquam cum minore, de quo premissum est, Theodosio Archadii germani sui filio, annis quindecim imperasset, cum iam antea cum fratre annis
tredecim
tresdecim
,
ac sub patre ubique regnasset, rem publicam, cui preerat, pacatam relinquens, apud urbem Romam uita exemptus est. Fuit Honorius moribus
,
et religione patri Theodosio non ualde absimilis.
Bonifacio autem papa uita decedente, Celestinus, natione Romanus, ex patre Prisco, huic in pontificatu successit, seditque annis octo, mense uno. Hic constituit
,
ut Psalmi Dauid
CL
antiphonatim cantarentur ante canonem, quod antea non fiebat, sed tantum epistole beati Pauli et euangelia legebantur. Et hic sepultus est in
cemiterio
cimiterio
Priscille uia Salaria.
Anno dominice incarnationis CDXXIV, et anno ab Urbe condita
MCLXXVII
MCLXXXVII
Theodosius minor Archadii filius, quadragesimo tertio loco ab Augusto, Orientale regebat imperium. Qui comperto patrui Honorii funere, Ualentinianum filium amite sue Placidie Cesarem effectum, cum matre sua ad regendum Occidentis dirigit imperium. Ualentinianus igitur, consensu totius Italie
,
imperator efficitur, cuius mater Augusta nuncupatur; qui mira felicitate regni gubernacula apud Rauennam obripiunt, cunctos rebellione depopulantes. Interea effera gens
Wandalorum
Guandalorum
, Alamannorum
,
et Gothorum
,
cum Geiserico suo rege
,
ab
Hispanis
Ispanis
ad Africam transiens, cunctamque ferro
,
flamma ac rapinis simul crudelissime deuastans, catholicam insuper fidem Arriana impietate sedauit, nonnullos etiam propter hoc in exilium episcopos
relegauit
religauit
. Sub hoc turbine beatus Augustinus Ypponensis episcopus, et omnium doctor eximius
literarum
litterarum
, ne ciuitatis sue ruinam uideret, tertio eius obsidionis mense migrauit ad
Dominum
dominum
V kalendas
Septembris
septembris
, cum uixisset annos
LXVII
LXXVII
,
cum in clericatu, uel in episcopatu annos fere XL complesset. Sequenti uero anno
Wandali
Guandali
, capta Carthagine, Siciliam quoque
deleuerunt
delerunt
; cuius captiuitatis Paschasius
Lilybitanus
Libitanus
antistes, in epistola, quam de ratione Paschali pape Leoni scripsit, meminit. Ad
Scotos
Gothos
in Christum credentes
,
ordinatus a papa Celestino
,
Palladius primus episcopus mittitur, anno Theodosii octauo. Per idem tempus Brittanni, de quibus premissum est, cum rursus
Scottorum
Scothorum
et Pictorum incursibus premerentur,
irrupto
inrupto
muro, cesis, captis
,
fugatisque ab eis muri custodibus, mittunt ad Romane potestatis uirum
Etium
Etum
consulem,
uigesimo
uicesimo
tertio Theodosii principis anno, petentes auxilium, nec impetrant. Quibus dum Etius minime annuisset, eo quod contra uiciniores hostes occupatus existeret, quidam Brittannorum strenue resistentes, hostes abigunt, quidam uero coacti, hostes subiciuntur, denique subactam Picti extremam insule partem, eam sibi habitationem fecere, nec ultra exinde
hactenus
actenus
ualuerunt expelli. At uero residui
Britannorum
Brittannorum
,
dum continue Scothorum impetus formidarent, ultra iam de Romanorum presidio diffidentes, Anglorum
gentem
gente
cum rege suo Uertigerno ad defensionem sue patrie inuitauere, quos amicali societate
exceptos
excepta
,
uersa in contrarium uice, hostes pro adiutoribus impugnatoresque sensere. At uero Theodosius, dum absque uiginti et uno superioribus anni, quibus cum Honorio patruo regnauerat, septem et uiginti annis imperium gessisset, ex quibus cum Ualentiniano XXV transegit, apud Constantinopolim morbo consumptus obiit. Cuius imperii
tempore
tempora
tertia sinodus in Epheso congregata est CC patrum contra Nestorium Auguste urbis episcopum, presidente
Rome
Roma
papa Celestino. Eudoxia Theodosii principis uxor ab Ierosolimis remeauit, beatissimi Stephani primi
martiris
martyris
reliquias, que ostense sunt Luciano presbitero, secum deferens, que in basilica sancti Laurentii
posita
posite
uenerantur. Bleda et
Attila
Attilla
fratres
,
multarumque gentium reges tunc
Illyricum
Illiricum
,
Thraciamque depopulati sunt.
Defuncto papa Celestino,
Xystus
Xistus
natione Romanus ex patre
Xysto
Sixto
episcopali
cathedre
cathedra
Rome sublimatus est, seditque annis octo. Hic, congregata sinodo pro crimine sibi illato, coram
LVII
quadraginta et septem
episcopis canonice purgatur, et condempnatur
Bassus
Blassus
, qui hoc ei apud Augustum crimen intulerat, ita tamen, ut ultimo die uiaticum ei non negaretur, propter humanitatem pietatis ecclesie. Qui Bassus cum defunctus esset, corpus eius Xixtus episcopus cum aromatibus manibus suis tractans sepeliuit. Hic edificauit ecclesiam beate Dei genitricis Marie, que dicitur ad Presepe, et hodie ecclesia maior uocatur, in monte iuxta macellum Libie. Hic et in distribuendas pauperibus
eleemosinas
elemosinas
studuit, et multas auro argentoque basilicas decorauit. Qui etiam sepultus est in uia
Tyburtina
Tiburtina
in cripta, iuxta corpus beati Laurentii.
Leo natione Tuscus, ex patre Quintiano, huic successit in episcopatu, seditque annis uiginti uno et mense uno. Hic ecclesiam a Nestoriana et Eutichiana heresi
,
sua predicatione liberauit, et Dioscori superbiam calcauit. Denique misit hic ad Martianum Augustum
,
fidelem principem catholicum, ut eius
auctoritate
auctoritatem
concilium contra hereses conuocaretur. Huius itaque auctoritate principis factum est in ciuitate Calcedona concilium episcoporum DCCXXX cum cirographo sancti archiepiscopi Leonis, in qua fides ecclesie catholica exposita est et confirmata: confirmaueruntque fideliter
,
ac catholice in uno
Domino
domino
Iesu Christo duas naturas, ut unus idemque Christus ueraciter Deus et homo credatur. Tunc dampnauerunt Nestorium
,
et Eutichium nefandissimorum presulem Manicheorum.
Anno dominice Incarnationis CDLI et anno ab Urbe condita MCCIV
,
.
Marcianus quadragesimus quartus in numero Augustorum, defuncto Theodosio, Orientali aule preficitur imperator. Ceterum Ualentiniani tempora huius
,
uel superioris imperatoris curriculis
adscribuntur
ascribuntur
. Igitur Ualentinianus
Occidui
occidui
rector imperii, pacis ea tempestate federa cum Genserico
Wandalorum
Guandalorum
rege firmauit certisque spatiis Africa inter utrosque diuisa est. Interea rex Hunnorum Attila, dum cum fratre Bleda regnum intra Pannonias, Daciamque gereret, Macedoniam
,
Misiamque et Achaiam, utrasque etiam Tracias
,
inmanissima
immanissima
rabie deuastaret, Bledam germanum
,
regnique consortem peremit. Fultus itaque fortissimarum gentium, quas sibi subiugarat, presidio, ad
Occidentale
occidentale
demoliendum animum intendit imperium. Erant siquidem subiecti eius dominio rex ille Gepidarum
Adaricus
Ardarius
, Gualamir etiam Gothorum regnator, ipso tunc, cui seruiebat, rege nobilior, fortissimeque nichilominus gentes Marcomanni, Sueui,
Quadi
Squadi
, preterea Eruli,
Turcilingi
Turtilingi
,
siue Rugi
,
cum propriis regulis
,
alieque, preter hos, barbare nationes Aquilonis in finibus
commanentes
comanentes
. Cuius angustias
,
hostiumque preparationes, Etius Rome
consularis
consulari
solerti
sollerti
preuidentia agnoscens, legatos ad Theodericum, qui eo tempore Gothis
,
apud Tolosam regnabat, dirigit, ut cum eo pacis federa sociarent. Qui promittit se cum eo pariter contra Attilam pugnaturum. Fuerunt preterea Romanis auxilio Alani, Burgundiones, Franci
,
Saxones, Riparioli, Briones, Sarmate,
Armoriciani
Arinoritiani
, Liticiani, et pene totus populus
Occidentis
occidentis
. Conueniunt itaque hinc et hinc fortissime nationes in campis Catalaunicis, conseruntur acies, fit bellum acre nimis; accensi denique utriusque ardore prelii
,
nec quieuere, donec nox superueniens pugnandi finem daret. Eo siquidem prelio CLXXX milia hominum ex utraque parte cesa referuntur, quamuis neuter exercitus cessisset
.
Rex ibi Gothorum Theodericus pater Turismundi regis occubuit. Attila uero Pannonias repedauit, multumque potiorem exercitum coarceuans, Italiam furibundus intrauit, et primum Aquileiam ciuitatem in ipso Italie
principio
sitam
principio
expugnare aggressus est; quam continuo triennio obsedit, nec preualuit, resistentibus ei strenue ciuibus. Cum autem die quadam aspiceret
ciconias
Ciconias
uno impetu ex urbe migrare, fetusque suos sublatos rostris per rura forinsecus deportare: aspicite
,
(
inquit ad suos
,
),
aues futurorum prescias perituram relinquere ciuitatem; statim
,
adhibitis machinis, ciuitatem acriter expugnauit, ac sine mora
cepit
capit
. Diripiuntur opes, captiuantur
,
trucidanturque ciues, residuum
direptionibus
direptionis
igni supposito, flamma consumit. Exinde per
uniuersas
uniuersam
Uenetiarum
Ueneciarum
urbes, hoc est
,
Uicentiam, Ueronam,
Brixiam
Brexiam
,
Pergamum
Perganum
,
seu reliquas ciuitates, nullo resistente Hunni
bacchabantur
bachabantur
. Mediolanum
,
Ticinumque pari sorte diripiunt, ab igne tamen prohibentes
,
et ferro. Deinde Emilie ciuitatibus similiter expoliatis
,
;
maxime in eo loco quo Mincius fluuius in amnem defluit Padi
,
castra metati sunt. Ubi Attila con sistens, dum utrum adiret Romam
,
an desisteret
,
animo fluctuaret, non urbi, cui infestus erat
,
consulens, sed Alarici exemplum pauens, qui capta a se urbe
,
non diutium superuixit
;
:
dum ergo
has
animo tempestates reuolueret, repente illi legatio placidissima a Roma aduenit. Nam per se uir sanctissimus Leo papa ad eum accessit, qui dum ad regem barbarorum ingressus esset, cuncta, que optauerat, obtinens, non solum Rome, sed totius Italie salutem deportauit. Territus namque
Dei
nutu
Dei
Attila fuerat, nec aliud Christi sacerdoti loqui ualuit, nisi quod ipse preoptabat. Fertur itaque, post
discessum
dissessum
pontificis cum interrogatus esset Attila a suis, cur ultra solitum morem tantam reuerentiam Romano pape exhibuerit, quandoquidem pene ad omnia, que ille imperasset, obtemperaret
.
?
Quibus ille respondit: non illi hanc exhibui reuerentiam, sed alium iuxta illum uidi stantem, forma precelsum,
canitie
canicie
uenerandum, in habitu sacerdotis, magis fulgentem
,
in
manu
mane
euaginatum tenentem gladium, mihique mortem promittentem, atque dicentem: nisi huic sacerdoti concesseris omnem uoluntatem, mox meo gladio interibis. Igitur Attila tali modo a sua seuitia repressus, relicta Italia, Pannonias repetit, ibique effusione sanguinis, qui ei de naribus affluere solitus erat, quod maxime propter uini crapulam accidit, extinctus est. Dum hec agerentur, apud
Britanniam
Brittanniam
Pelagiane heresis assertores
,
Britannorum
Brittannorum
temptabant subuertere fidem; qui a Gallorum episcopis auxilium petentes, ad recte fidei defensionem sanctissimum uirum, Germanum nomine, multisque uirtutibus clarum
Altiodorensis
Alciorensis
ecclesie
episcopum
episcoporum
accipiunt, et Lupum Trecasenum presulem,
eque
atque
Apostolice gratie uirum. Qui non minus signorum miraculis, quam doctrine uerbis, omnes ad recte fidei confessionem deduxerunt. Ecce adhuc ibidem sanctis episcopis consistentibus ualida Saxonum
,
Pictorumque manus
Britanniam
Brittanniam
aggreditur
.
,
Mox
mox
Britones
Brittones
arma corripientes, hostibus
,
obuiam pergunt, cum quibus beatissimus Germanus sponte se offerens, una cum ipsis pergit ad prelium. Cumque ipse dux belli ante confertam aciem constitisset, iamque hostes conglobati propius aduentarent, non turbe clamoribus, non gladiis fidens, imperat solummodo sanctus Antistes, ut cum ipse prior inclamasset
,
Deus, uoce consona eundem
responderent
respondissent
sermonem
.
,
Moxque
moxque
eleuata uoce magna, Alleluia insonuit. Cumque omnis exercitus, sublato ad
sidera
sydera
clamore, Alleluia respondisset, cunctaque per circuitum loca resonassent, continuo tantus hostes pauor inuadit, ut dis soluta
acie
aciem
fugam arripientes, ac si singulorum ceruicibus gladius immineret, tremebundi ad propria fugerunt. Sed quia semper uirtus inuidiam parit, Ualentinianus imperator
,
prosperos Etii successus, ut premissum est, pertimescens, eum simulque
Boetium
Etium
senatorem gladio peremit. Ita uir bellicosissimus Etius, et quondam Attile regis
potentissimi
potentissimus
terror occubuit, cum quo pariter Occidentis imperium
,
salusque reipublice corruit, nec ultra
hactenus
actenus
ualuit releuari. Sed nequaquam Ualentiniano mors Etii impune cessit, nam et ipse anno sequenti a Transilla Etii milite, cum tricesimum annum imperii gessisset, confossus interiit, ex quibus cum Theodosio socero uiginti
quinque
, cum Marciano quinque imperauit. Mortuo Ualentiniano, regni iura Maximus apud Urbem inuadens, ne
dum
cum
duobus expletis mensibus
duos expleuisset menses
a Romanis peremptus est. Continuo aduectis ex Africa nauibus, adest Geisericus cum ualidissimo
sue gentis
exercitu, necnon fultus auxilio Maurorum, cum adhuc Romane glorie
ecclesie
beatissimus Leo ageret pontificatum. Percussis itaque Romanis tam terribili
nuncio
nuntio
, nobilibusque
,
ac popularibus ex Urbe fugientibus, urbem omni presidio uacuam Geisericus
obtinuit
optinuit
. Occurrente sibi
extra portam
sancto Leone episcopo
extra portam
, cuius supplica tio ita eum, Deo adiuuante, liniuit, ut cum omnia potestati eius essent tradita, ab igne tamen et cede
,
atque suppliciis abstineretur. Quartodecimo interim die
,
secura et libera scrutatione, omnibus opibus suis Roma uacuata est
;
,
multa milia captiuorum cum regina Eudoxia, que Geisericum regem ad hoc facinus inuitauerat, duabusque filiabus eius in
Carthaginem
Cartaginem
ducta sunt. Capta itaque a Geiserico Roma est, postquam eam primo Alaricus inuaserat, secunda iam uice, expletis ab eo tempore quadraginta quatuor annis, a conditione sua mille ducentis septem euolutis. Relicta itaque Roma, per Campaniam
Wandali
Guandali
,
Maurique sese infundentes, cuncta ferro
,
flammisque consumunt, quicquid superesse potest, diripiunt. Captam nobilissimamque ciuitatem Capuam, ad solum usque deiciunt. Dehinc hac
,
illacque
bacchantes
bachantes
, per adiacentia Neapolitane ciuitatis
,
atque Nolane, queque capere poterant, rebus hominibusque agris exinanitis, demoliti sunt. Quicumque autem gladio superfuerant, captiuitatis iugo subiciuntur. Geisericus autem Italie opibus ditatus, ad Africam regressus est. Inter has procellas uir piissimus Paulinus Nolane urbis episcopus, quicquid habere poterat, in captiuorum redemptionem expendit
;
,
nouissime
,
cum nichil ei aliud, nisi ipse sibi solummodo superesset, pro cuiusdam uidue filio, maternas non ualens piis ferre uisceribus lacrimas, ad eumdem regem
in
ad
Africam proficiscens, uice uicaria in seruitium traditur. Cuius sanctitas cum apud eamdem barbaram gentem, Dei nutu, cognita fuisset, demum cum suis ciuibus, qui in captiuitatem ducti fuerant, cum gaudio ad urbem propriam remeauit. Recedente igitur ab urbe Geiserico, Romani exinanite rei publice imperatorem
Auitum
Aiutum
preficiunt. Leo autem sanctissimus urbis episcopus, omnia uasa sacrata
,
et utensilia ecclesiarum, que a
Wandalis
Guandalis
erant erepta, plerasque basilicas reparauit
,
restituitque. Diuisi Gothi quoque circa hec tempora, cum rege suo Theoderico,
Theoderici
Theodorici
filio, transcensis
Pyrenei
Pirenei
iugis
,
Hispanias
Ispanias
inuadunt. Tunc etiam Iohannes Baptista caput suum duobus monachis orientalibus, qui ad orationem uenerant
Hierosolimam
Ierosolimam
, iuxta Herodis quondam
regis
habitaculum, reuelauit, quod deinceps emissum Fenicem urbem perlatum, et digno honore collocatum est. At uero Marcianus imperator cum apud Constantinopolim urbem septem annos regnum administrasset, facta suorum coniuratione peremptus est.
Interea Leo papa uita decessit, et successit ei
Hilarus
Ylarius
, natione Sardus, ex patre Crispino, seditque annis rex, mensibus tribus. Hic interdixit
,
ut pontifex successorem sibi non eligeret, qui non solum in
helemosinis
helenosinis
dandis pauperibus cotidie studuit, uerum etiam et plerasque basilicas auro
,
argentoque decorauit. Et hic sepultus est ad sanctum Laurentium in
crypta
cripta
iuxta corpus beati Xisti episcopi.
Anno dominice Incarnationis CDLVIII et anno ab urbis conditione MCCXI. Leo quintus ac quadragesimum Romanorum regnum apud urbem Constantinopolim Augustali potitus est dignitate. Qui Leonem filium suum consortem imperii fecit. Exempto quoque in Italia humanis rebus Auito, Maiorianus apud Rauennam inuasit imperium, quod cum prope IV annos
obtinuisset
optinuisset
,
haud
aut
procul a
Ueronense
Ueronense, Detornensi
ciuitate occisus est. Statimque Seuerus apud Rauennam imperator efficitur, qui cum IV annis imperasset, morte apud urbem occubuit. Dehinc cum consensu totius militie iura imperii Anthemus suscepit. Eodem tempore egresso inopinate igne, magna edium strage Constantinopolis cremata est. His quoque diebus inter Anthemum principem
,
eiusque generum
Ricimerem
Ricinerem
patricium, qui tunc Mediolani positus preerat Ligurie, discordia exorta est. Diuisa itaque Roma est
:
,
quidam fauebant Anthimo, quidam autem
Ricimeris
Ricineris
perfidiam sequebantur. Quarto autem anno imperii Anthimi,
Ricimer
Riciner
urbem inuadens,
eumdem
eundem
Anthimum
Anthemum
gladio trucidauit. Inter hec Olibrius ab Augusto Leone missus ad urbem, regiam adeptus est dignitatem. Interea
Ricimer
Riciner
post
III
menses excruciatus languoribus interiit. Olibrius quoque dum per
VII
septem
menses
mens
imperium gessisset, Rome defunctus est. Post quem Glicerius domesticus a Gundibaro Patricio, totius etiam uoluntate exercitus, apud Rauennam imperator efficitur. Anno deinde sequenti Gundibarus patricius cum exercitu ueniens, Glicerium ab imperiali exuit potestate, eumque apud Salonas Dalmatiarum urbem episcopum ordinauit. Ipso denique anno Augustulus apud Italiam cum exercitu ueniens, fugato Gundibaro, imperii regimen inuasit. Circa hec tempora Theodericus, cognomento Strabo
,
Triarii
Tricerii
filius
,
cum magna Ostrogothorum multitudine usque ad tertium urbis miliarium armatus aduenit, nulli tamen Romanorum noxius
;
,
continuo in
Illyricum
Illiricum
reuersus, mortuus est. Leo igitur Augustus postquam Orientale imperium decem et septem annos
,
rexisset
,
diem clausit extremum. Hic pro
tomo
thomo
Calcedonensi per uniuersum orbem singulis orthodoxorum episcopis, singulas
consonantesque
consonatesque
misit epistolas
,
;
quid de eodem
tomo
thomo
sentirent, rescribi sibi postulans
;
,
quorum adeo consonantia de uera Christi incarnatione suscepit omnium rescripta, ac si uno tempore
,
unoque dictante fuissent uniuersa conscripta
.
:
Theodoratus
Theodorus
episcopus ciuitatis, que
,
a
Cyro
Ciro
rege Persarum condita, Cyrie nomen habet,
scripsit
scribit
de uera incarnatione domini Saluatoris aduersus
Eutychen
Euticen
,
et Dioscorum Alexandrie episcopum, qui humanam in Christo carnem negant
. Scripsit
, scripsit
et
historiam
hystoriam
ecclesiasticam a fine librorum Eusebii
,
usque ad suum tempus, id est usque ad imperium Leonis huius, sub quo et mortuus est. Uictorius, iubente papa
Hilario
Ylario
, scripsit Paschalem circulum
quingentorum triginta duorum
DXXXII
annorum.
Hylario autem papa defuncto, Simplicius natione Tyburtinus, ex patre Castino
,
ei in pontificatu successit, seditque annis XV mensem I. Hic XXVII presbyteros Rome constituit, propter penitentes, et baptisma. Sub huius episcopatu uenit relatio de Grecia per cirographum ab
Acacio
Acatio
Constantinopolitano episcopo, simulque et a Thimotheo Catholico, et affirmauit Petrum Alexandrie urbis episcopum esse
euticianistum
Euthicianistum
hereticum, plurima de eo crimina affirmans. Quo audito Simplicius dampnauit Petrum, ita tamen, ut penitente seruaret tempus. Simplicius autem sepultus est in basilica beati Petri
apostoli
.
Anno
dominice
Dominice
incarnationis CDLXXV.
Mortuo Leone, Zeno continuo quadragesimus sextus ab Augusto, Augustalem adeptus est dignitatem. Leonem autem, de quo premissum est
,
quem pater Leo in regni sociauerat dignitate
,
mater Zenonis occulte clericum fecit. Interea Odouacer cum fortissima Herulorum multitudine, insuper Turcilinguorum, siue
Scyrorum
Scirorum
Italiam ab extremis Pannonie finibus properare contendit, qui ueniens postmodum, non solum totius Italie, insuper et
urbis
usus est
urbis
potestate. Cumque totam Italiam proprio iuri subderet, statim regiam arripuit dignitatem. Augustulus autem, qui imperii presumpserat potestatem, cernens uniuersam Italiam Odouacri iuribus subdi, metu perterritus, sponte miserabilis purpuram abiciens, cum uix undecim mensibus rem publicam
obtinuisset
optinuisset
, imperialem deposuit maiestatem. Ita Romanorum apud Romam imperium toto
terrarum
orbe uenerabile, et Agustalis illa sublimitas, que ab Augusto
quondam
Octauiano creata est, cum
hoc
Augustulo periit.
Interea Rome Simplicio papa decedente, Felix natione Romanus ex patre Felice presbytero, pontificalem suscepit
catedram
cathedram
. Sub huius episcopatu iterum relatio de Grecia uenit, Petrum Alexandrinum reuocatum ab Acatio episcopo Constantinopolitano. Tunc Felix uenerabilis archiepiscopus apostolice sedis Romane misit duos
episcopos
episcopus
,
Mesenum
,
et Uitalem, ut facta
synodo
sinodo
, si inuenirent Acatium complicem Petri, dampnarent utrosque. Qui uenientes, corrupti sunt pecunia data; et non fecerunt ut eis
fuerat
iussum
fuerat
et
;
reuersi sunt. Eo tempore uenerabilis papa Felix
sinodum
sinodus
fecit, et operata discussione inuenit iudices ambos episcopos Mesenum
,
et Uitalem reos et corruptos
pecunia
pecunie
, eosque a com munione deiecit una cum Acatio et Petro. Et hoc factum est tempore Odouacris regis. Hic autem sepultus est in basilica beati Pauli Apostoli.
Post cuius obitum Gelasius natione Afer ex patre Ualerio in
pontificatu
pontificato
Romano sublimatus est, seditque annos IV, menses VIII. Hic autem tempore Zenonis Augusti
,
et Theodorici regis Manicheos inuenit in urbe Roma, et exilio deportari iussit, quorum codices concremari fecit. Hic fuit amator cleri, et pauperum,
liberauitque
liberauit
a periculo, et fame ciuitatem Romam. Hic in perpetuum dampnauit Acatium
,
et Petrum, si non peniterent. Hic Gelasianum librum composuit, fecitque tractatus, et ymnos, sicut beatus Ambrosius
et
declarauit, qui libri recipi in ecclesia debeant, et qui contempni, et quo tempore ordinationes sacerdotum ceterorumque ordinum fieri debeant, fecitque et libros aduersus
Euthychen
Euticen
, et Nestorium. Sub hoc quoque presule
,
et tempore Zenonis Augusti, oraculum beatissimi
Michahelis
Archangeli
Michelis
inuentum est in monte Gargano. Interea mortuo
Theoderico
Theodorico
Triarii filio, alius
Theodoricus
Theodericus
cognomento
Walamer
Uualamer
, cuiusdam Theodori filius, Gothorum suscepit regnum, qui utramque Macedoniam, Thessaliamque depopulatus est; et plurima regie ciuitatis loca igne succendit.
Anno
dominice
Dominice
incarnationis CDLXXVI
,
anno ab urbis conditione MCCIX
,
.
A Gaio autem Cesare, qui primo singularem arripuit imperii dignitatem, anno quingentesimo septimo decimo, ab incarnatione
autem
domini nostri Iesu Christi eterni, et in perpetuum regnatoris
,
anno CDLXXV
,
deiecto ab Augustali dignitate Augustulo, urbem Odouacer ingressus, totius Italie adeptus est regnum. Quod dum per annos quattuordecim nullo
inquietante
inquietate
tenuisset, ab Orientis tunc partibus Theodoricus adueniens
Astrogothorum
Gothorum
rex
Theodoricus
Italiam possessurus intrauit. Cui Odouacer rex cum grandi suorum exercitu, totisque Italie uiribus occurrit, et multotiens cum eo conflixit, ac sepe uictus ab eo,
nouissimeque
nouisismeque
in fidem ab eodem Theoderico susceptus, Odouacer truculente occisus est. Theodericus igitur totius Italie adeptus est dignitatem
.
,
dehinc Romam profectus, rex a Romanis cum gaudio susceptus est. Interea
Theodoricus
Theodericus
, ut sui regni uires constabiliret, Honoricus rex
Wandalorum
Guandalorum
Arrianus
,
in Africa
,
exulatis diffugatisque plusquam CCCXXXIV episcopis catholicis, ecclesias eorum clausit, plebem uariis
affecit
affectam
suppliciis, et quidem
innumeris
inmumeris
manus abscidens, linguas
eorum
precidit, nec tamen loquelam catholice confessionis eripere potuit. Eo tempore corpus Barnabe apostoli, et
euangelium
euagenlium
Matthei
Mathei
eius
stylo
stilo
scriptum, ipso reuelante, reperitur.
His autem diebus
,
Gelasio papa defuncto, Anastasius natione Romanus, ex patre Petro, post hunc suscepit episcopatum, seditque anno I, mensibus XI. Hic Anastasium Constantinopolitanum excommunicauit imperatorem. Eo tempore multi clerici
,
et presbyteri se a communione ipsius eduxerunt, eo quod sine consilio episcoporum
presbyterorum
presbyterorumque
comunicasset
communicasset
V
. Fotino Diacono Thesalonicensi, qui communis erat Acatio, et quia Acatium occulte reuocare uoluit, et non potuit, diuino nutu percussus est. Qui etiam sepultus est in ecclesia beati Petri. Zeno itaque Augustus cum per annos XVII rei publice prefuisset, apud urbem Constantinopolim uite terminum accepit.
Cessante iam Romane urbis imperio utilius aptiusque
mihi
uidetur ab annis dominice incarnationis, supputationis lineam ducere,
qui
quo
facilius quid quo
tempore actum sit euidenter possit
cognosci
agnosci
.
Anno dominice incarnationis CDXCII post Zenonis excessum Anastasius purpuram induit, qui XLVII in imperii numero extitit. Hic Romani decus imperii
,
Euthychiana
Euthiciana
hereseos
hereos
illuuione maculauit.
Quo tempore Anastasio papa rebus humanis exempto,
Symmachus
Simmachus
natione Sardus ex patre Fortunato pontificali cathedra sublimatus est, seditque annis XV, mensibus VII. Huius temporibus tanta propter Simmachi
,
et Laurentii
,
electionem Rome dissensio fuit, ut senatores
ex partibus
Laurentii
partibus
fauentes, aduersus ceteros, qui Simmacho pontifici
aderebant
adherebant
, bellum inferrent, multasque cedes
,
et
homicidia
omicidia
in medio urbis facientes, plerosque
sacerdotum
sacerdotes
, multos etiam clericorum
,
ciuiumque Romanorum extinguerent. Denique ordinati sunt uno die ambo. Simmachus quidem
in
basilica Constantiniana, Laurentius uero in ecclesia sancte Marie. Sed cum neutra pars alteri cederet, constituerunt, ut lis accepta iudicio regis Theoderici finiretur. Qui Rauenne positus dum legatos utriusque partis audisset, decreuit ut qui prior ordinatus esset, aut quem
maior
maiori
pars cleri simul
,
et populi elegisset, ipse in
apostolica
sede
apostolica
resideret. Unde
Symmachus
Simmachus
pontifex factus, constituit Laurentium in
Nuceria
Nucerie
ciuitate episcopum, intuitu misericordie. In hac
discessione
discensione
sanctissimus Paschasius ecclesie Romane diaconus partibus fauebat Laurentii. Eo tempore Trasamundus, qui fratri Henrico apud Africam in
Wandalorum
Guandalorum
regnum successerat fratris, uel patris
Geiserici
Gesserici
secutus perfidiam, clausis catholicorum ecclesiis, CCXX episcopos in Sardiniam
exilio
religauit; quibus beatus papa Simmachus cotidiana subsidia
,
et uestes ministrare non destitit. Hic etiam inter multa ecclesiarum opera, que uel a fundamentis creauit, uel prisca renouabit ac decorauit, ad bea tum Petrum et beatum Paulum
,
et beatum Laurentium
,
pauperibus habitacula construxit, quibus cotidie necessaria subministrabat, et per singulos annos episcopis
,
et ceteris clericis, qui in exilio erant per Africam
,
uel Sardiniam, pecunias
,
et uestes ministrabat. Hic constituit omnibus dominicis diebus
,
et in nataliciis apostolorum
,
et martyrum ymnum angelicum ante canonem decantari. Inter has tempestates Fulgentius in confessione fidei
,
et scientia floruit. His ipsis apud Africam diebus, dum Arrianus quidam Olimpius nomine, corpus aquis balnearibus abluens, indigna quedam
,
et
blasphema
blasphemia
de sancte trinitatis fide uerba
emoueret
euomerat
, ueniente subito ignito celitus iaculo, uisibiliter combustus est. Barbas quoque Arrianus episcopus, de nostre fidei regula,
minorem
minore
scilicet
Patri
patri
Filium
filium
,
Sanctumque Spiritum
sanctumque spiritum
asserere cupiens, cum
baptizaturus
baptizaturo
dixisset: Baptizo te
Barbas
in nomine
Patris
patris
filium
et Filii
in
Spiritu Sancto
spiritu sancto
, statim aqua, que baptizandum allata fuerat, nusquam comparuit. Quod aspiciens qui baptizandus erat, confestim ad ecclesiam catholicam fugiens, iuxta morem fidei baptismum
suscepit
Christi
suscepit
. Theodericus uero dum pacifice apud Italiam regnaret, per singula queque
celebriora
loca regia sibi habitacula construxit.
Interea Simmacho papa uita decedente, successit ei Hormisda natione Campanus, ex patre Iusto, seditque annis
VIII
VII
. Anastasius autem imperator dum in heresi, qua delapsus fuerat, perseueraret, duasque in Christo naturas, deitatis uidelicet
,
et humanitatis
,
Euthychium
Euthichianam
heresiarcem sequens, denegaret, Hormisda papa direxit Enodium
Ticinensem
Ticiniensem
,
episcopum
,
aliosque cum eo in Constantinopolim legatos, cum catholice fidei scriptis,
quatenus
quatinus
Anastasium
,
si
resipisceret
respiceret
, atque
Acatium
Acacium
cum complicibus suis, ad ecclesie reducerent gremium. Is non solum etiam salubria eorum monita spreuit
:
,
sed
insuper etiam a suis conspectibus non sine
graui
contumelia
eos
expulit, nauique fragili impositos, mandat ne uspiam per totam Greciam ad aliquam ciuitatem accederent. Quam eius impiam temeritatem diuina continuo ultio subsecuta est. Nam cum iam septem et uiginti imperii ageret annos, ui fulminis percussus interiit. Hormisda uero inter multa basilicarum ornamenta, que fecerat cum helemosinas pauperibus studiose
,
ac sine intermissione distribueret, fecit apud sanctum Petrum trabem ex argento
ML
MXL
librarum
decoratam
decoratum
. Qui etiam sepultus est in basilica beati Petri.
Anno dominice incarnationis DXVIII. Punito Anastasio heretico, Iustinus catholicus Augustali potitus est solio; ad hunc ob causam
redintegrande
reintegrande
fidei, directus ab Hormisda pontifice uir sanctitate precipuus
Germanus
Capuane sedis
episcopus
episcopis
digne susceptus est, multorumque dubiam religionem solidauit. Eo tempore apud Africam defuncto Trasamundo
Wandalorum
Guandalorum
rege
Arriane perfidie
Ildericus eius filius ex captiua Ualentiniani principis filia ortus,
Wandalorum
Guandalorum
adeptus est regnum, qui non patrem hereticum, sed matris catholice monita
sequens
frequens
, recte fidei cultor enituit. Hunc pater Trasamundus ad mortem ueniens sacramenti nodis astringere curauit, ne
umquam
unquam
in regno suo catholicis consuleret; qui mox ut suus genitor uita
decessit
caruit
,
priusquam
prius
regni iura
susciperet
assumeret
, omnes episcopos, quos Trasamundus in exilium miserat, regredi fecit, eosque
ecclesias
ecclesiis
reformare precepit, post septuaginta quattuor annos, quam in exilium fuerant destinati.
Quo tempore Hormisda rebus humanis exempto
,
Iohannes, natione Tuscus, ex patre Constantio
,
ei in pontificatu successit, seditque annis duobus. At uero in Orientis partibus dum adhuc heresis Arriana uigeret, Iustinus ardore orthodoxe fidei, ut hereticorum nomen extingueret, statuit
ubique
ibique
ecclesias catholica religione consecrari. Quod dum in Italia rex Theodericus audisset, Iohannem papam, qui Hormisde successerat, simulque cum eo Theodorum
,
atque Agapitum consulares uiros
,
aliumque Agapitum patricium Constantinopolim ad Iustinum principem dirigit; mandat per eos interminans, ut, nisi quantocius hereticis suas ecclesias redderet, ipse omnes Italie catholicas ecclesias destrueret. Qui uenientes ad Augustum, cum ab eo digne, ut
conpetebat
competebat
, suscepti essent, magnis eum de sua
,
suorumque
suarumque
salute solliciti fletibus postulant, ut sue legationis seriem, quamquam esset iniusta, libenter exciperet, Italieque periture subueniret. Quorum fletibus Iustinus permotus, eis quod petebant
concessit
concesit
, Arrianosque suo iuri reliquit. Dum
hi
hii
in itinere demorantur, Theodericus rabie sue iniquitatis stimulatus,
Simmachum
Simachum
consulem
,
et
ac
patricium, et eius generum Boetium senatorem, et consulem catholicos uiros
,
post carceris custodiam
,
gladio trucidauit. Iohannes uero pontifex dum Constantinopolim uenisset, ad portam, que uocatur aurea, populorum turbis ei occurrentibus, in conspectu omnium, roganti ceco lumen reddidit. Qui dum cum sociis rediens Rauennam ad Theodericum uenisset, Theodericus inuidie malitia ductus, quod catholice pietatis defensor Iustinus illos honorifice suscepisset, eum cum comitibus
,
carceris afflictione
peremit
peregit
. Sed hanc immanissimam crudelita tem animaduersio diuina secuta est, nam nonagesimo
octauo
die post hoc factum, subita morte defunctus est, cuius animam solitarius quidam apud Liparum insulam, uir magne uirtutis, aspexit inter Iohannem papam et
Symmachum
Simachum
patricium deduci, et in Uulcani ollam demergi. Gothi igitur
Athanaricum
Attanaricum
filium eius in regnum preficiunt.
Rome uero post Iohannem
,
Felix, natione Samnis, ex patre Castorio in ordine pontificali constituitur, seditque annis tribus. Hic patriarcham Constantinopolitanum
excommunicauit
excomunicauit
. Tunc etiam beatissimus abbas Benedictus uirtutum gloria claruit, cuius gesta beatus
papa
Gregorius
papa
in libro
dialogorum
dialagorum
scripsit. At uero Iustinus cum Augustalem dignitatem annos duodecim
administrasset
amministrasset
, apud Constantinopolim in pace quieuit. His ipsis diebus Audoin
Langobardorum
Longobardorum
rex
,
Guaconis
Guacconis
regis filius,
Langobardos
Longobardos
in Pannoniam deduxit. Tunc quoque in Gallia Theodericus Francorum rex habebatur, qui
Theodeberto
Theoderico
filio suo despondit uxorem, uocabulo
Guisegardam
Guisecardam
, filiam Guaconis regis Longobardorum. Habuit quoque idem
Guaco
Guacco
et alteram filiam, nomine Gualderadam, quam Theobaldus Francorum rex Theodeberti filius sibi in matrimonium sociauit.
Historia Langobardorum et Francorum
Hic
admonet
ammonet
locus, ut et de
Langobardorum
Longobardorum
historiis
ystoriis
,
Francorumque gestis,
prout
pro ut
tempus exigit, summatim aliquid interponatur. Tempore igitur Constantini Magni imperatoris, Guinili, qui et Longobardi, ab insula Germanie, que Scandinauia
:
dicitur, egressi, Ybor
,
et Aione ducibus, regionem
,
que Scoringa dicitur, quasi habitaturi sunt ingressi, eamque per aliquot annos
obtinuere
optinuere
. Quo tempore
Cymbri
Cimbri
et Assi
Wandalorum
Guandalorum
duces uicinas quasque prouincias bello premebant. Guinili igitur, qui et Longobardi, commisso prelio cum
Wandalis
Guandalis
, acriterque dimicantes, uictoriam capiunt. De qua regione Longobardi, transacto non modico tempore, propter famis penuriam exientes, transierunt in Mauringam, unde progressi habitauerunt in Golandam. Mortuis autem ducibus, regem sibi Agelmundum, filium Aionis ducis
,
statuerunt, qui per triginta tribus annorum curricula illis prefuit, qui quodam
,
flumine transmeato in finibus Uulgarorum, ter cum eis
dimicauit
dimicarunt
. Longobardi
eorum
igitur duobus preliis terga dantes, tertio prelio uictoriam capientes, contritis Uulgaribus, magna de illis sunt preda potiti. Defuncto Lamissone, Lethus rex successit, qui cum quadraginta annis regnasset,
reliquit
reliquid
successorem filium suum Ildeoch. Hoc quoque defuncto, quintus rex
Guidehoc
Guideoc
regnum suscepit.
Tunc in Noricorum finibus beatus Seuerinus mire abstinentie sanctitate preditus, pollebat uirtutibus. Interea
,
mortuo
Guidehoc
Guideoc
, successit filius eius Claffo. Quo defuncto Tato
filio
filius
eius septimus ascendit in regnum. Egressi Longobardi de Rugilant, uenerunt in campis patentibus, qui sermone barbarico felt
appellantur
appellatur
. Quo in loco dum tribus annis commorarentur, Radulfus rex Herulorum fedus, quod cum Tatone pepigerat, inrumpens, eo quod compererat, fratrem suum a filia Tatonis peremptum, bellum ei intulit. Sed
cum
ipse
cum suis
et suos
a Longobardis superatus atque occisus est, et eius exercitus consternatus
,
.
Tatone
a filio
consilio
fratris sui interfecto
,
scilicet Guaccone, regnum ipse octauus super Longobardos optinuit. Qui super Sueuos irruens suo dominio subiugauit. Mortuo uero Guaccone, Gualtari filius eius, cum per septem annos regnasset, mortuus est. Post quem nonus rex Audoin adeptus est regnum.
At uero tempore Ualentiniani imperatoris, Franci a Meotidis paludibus uenientes, ripas Rheni occupauerunt. Duces sibi Marcomirum, Sunnonem
,
et Genebaudum eligentes, plurima Germanorum oppida peruaserunt. Qui
tempore
Theodosii imperatoris Treuerorum Gallie urbem inuaserunt, mortuisque ducibus, primo regem sibi statuunt Faramundum, Marcomiri filium. Quo defuncto successit ei filius eius Clodio Crinitus, qui post eum regnauit annis XX. Eo tempore Francorum reges Criniti habebantur. Clodioni uero successit
Meroueus
Meroneus
. Qua tempestate Hunni
Rhenum
Remnum
transeuntes,
Metis
Mectis
ciuitatem concremant. Treueris diripiunt, Tungri deuastant, Aurelianensem quoque adeuntes urbem, obsidione claudunt. Erat tunc temporis eiusdem ciuitatis presul uirtute
admirabilis
ammirabilis
Anianus, cuius meritis
,
et orationibus
,
non solum urbs liberata est, sed etiam hostes hac
,
illacque profugi
,
atque protriti sunt. Post mortem quoque
Merouei
Meronei
, regnauit Childericus filius eius. Ea tempestate Anthemio gubernante imperium Romanorum
,
et Leone Constantinopolitanum, apud Tholosam Gallie urbem e medio eius tota die sanguis largissimos profluxit riuos. Apud Noricorum etiam fines, beatus Seuerinus pollebat uirtutibus.
Eo tempore defuncto Anastasio papa,
Symmachus
Simachus
ordinatur, sed cum magna dissentione. Childericus autem Francorum rex
annis
regnauit
annis
XXIV. Post cuius mortem regnauit Clodoueus filius eius, qui fuit uir in rebus bellicis strenuus
,
et uirtute egregius. His autem diebus beatus Remigius Remensem episcopatum regebat
.
Clodoueus autem duxit uxorem Christianam nomine Chrotildem, per quam ipse rex ad catholicam christiane religionis fidem uenit, quem beatus Remigius episcopus baptizauit. Hic construi fecit basilicam in honore beati Petri apostolorum principis in ciuitate Parisiaca, in qua sedes eius erat. Anastasio imperatore defuncto, successit ei Iustinus senior. His etiam diebus apud Uiennam Gallie urbem, multorum domus, simul et ecclesie
terremotu
terremotus
concusse ceciderunt. In Paschali uero festiuitate beato Mamerto eiusdem urbis episcopo missarum
solemnia
sollemnia
celebrante, palatium regale, quod in eadem erat ciuitate, celesti concrematum est igne. Lupi quoque uel ursi
siluis profugi
eidem
ciuitati
ciuitate
nimium ceperunt esse infesti, adeo ut multorum lacerantes corpora, propria eos cogerent deserere habitacula. Unde memoratus sacerdos, adueniente dominice ascensionis die festo, conuocato populo premonuit agere triduanum ieiunium, ac omnipotentis Dei exposcere suffragium. Appropinquante ergo die statuto, conuenit omnis populus ad ecclesiam cum gaudio, letanias peragens cum triduano ieiunio. Exinde
uniuerse
uniuersa
ecclesie
ecclesia
mos inoleuit, ut a cunctis fidelibus hee letanie peragantur. Regnauit autem Clodoueus annis XXX
.
obiit uero anno dominice incarnationis quingentesimo. A transitu sancti Martini usque ad transitum ipsius Clodouei regis computantur
anni
annis
CXII. Post quem quattuor filii eius, idest Theodericus filius eius
,
et
Clodomirius
Chodomirus
, Childebertus
,
atque Clotharius regnum inter se equa lance diuidunt. Et Theodericus quidem sedem regni sortitus est
meatis
;
Clodomirius
Chodomirus
Aurelanis, Clotharius Suessonis, Childebertus Parisius, quo et pater eorum; quo tempore Iohannes
qui
papa Hormisde
successerat
succeserat
,
.
Constantinopolim ad imperatorem Iustinum a Theoderico
rege
Gothorum
rege
est missus.
Prefatus
Prephatus
autem
Clodomirus
Chodomirus
oratu matris Sigismundum regem Burgundionum orthodoxum, benignum, ecclesie Dei cultorem pium, positis insidiis, cepit, eumque cum filiis capite cesum in puteum
proiici
proici
iussit, quem sanctorum collegio Christum dominum connumerasse ideo non ambiguum habetur, quod febricitantes quique, si pro remedio anime ipsius salutare fideliter
offerre
fecerint
offerre
sacrificium, continuo ab infirmitatis sue liberantur incommodo. Sed non multo post, idem Clodomirus a Burgundionibus est in bello occisus. Cuius regni
sortem
fortem
Clotharius frater eius accepit, eius quoque
filios
filio
gladio
necauit
negauit
. Theodericus igitur Francorum rex, quem supra meminimus, cum iam XXIV annis regnum
tenuisset
, Theodeberto filio suo
sedem regni
moriens reliquit. Qui
,
mansuetus cunctis
,
atque modestus, iustitie quoque fuit egregius moderator
,
et cultor, eloquioque affabilis. Theodebertus autem defunctus est anno regni sui quartodecimo. Succeditque ei Theodebaldus filius eius, uir quidem Deo deditus
,
et seruos eius unice diligens, sed in suos crudelis.
Cuius tempore Stella ex aduerso ueniens, in lunam ingressa est. Tunc quoque uue in arbore, que sambucus dicitur, nate sunt. Theodebaldus autem defunctus
est
anno octauo regni sui, principatum gentis, quam regebat, cum thesauris Clothario dereliquit habendum. Childebertus autem defunctus est anno quadragesimo nono, postquam regnare ceperat, cuius regnum
et
uel
thesauri ad Clotharium redierunt. Clothario itaque Francorum regente principatum, Longobardorum genti preerat
Audoynus
Audoyn
rex, qui non multo post tempore Longobardos in Pannoniam deduxit; qui cum famosissimum
,
et uirtutibus clarum ubique nomen haberet, ipse Clotharius rex Clothsiundam filiam suam ei in
matrimonio
matrimonium
sociauit.
Audoin
Audoyn
rex
quippe bellum cum
Hunnis
Unnis
egit, nobiliterque eos deuicit. Cum Gepidis quoque bellum gessit, eosque deuictos omnino sibi subegit, Cunimundo eorum Rege interfecto ab eo. Eo tempore Gothi cum Totila rege eorum Italiam incolebant; quo tempore beatus Medardus Uermadensis episcopus plenus uirtutibus migrauit ad Christum
.
Clotharius autem, postquam in Galliam per quadraginta et unum regnauerat annos, diem clausit extremum, regnumque filiis suis Chereberto, et Guthranno, Chilperico
,
atque Sigiberto reliquit. Regnum itaque ii quattuor fratres ex
equo sortiuntur, et
Chereberto quidem, qui et Aribertus est dictus, Parisiorum urbs quondam Childeberti forte peruenit
;
:
Guthranno Aurelianis, regnum uidelicet
Chlodomiri
Clodomiri
;
:
Chilperico Suessonis assignatur ciuitas, caput et ipsa regni paterni
;
:
Sigeberto autem medio
matricum
matricumque
, que et
Metis
Mettis
, cessit, Theoderici patrui quondam subiecta dominatui, urbs formosa
,
et
inclyta
inclita
. Fuerat preterea Clothario filius alius, nomine
Gunthrannus
Guthrannus
, corpore quidem elegans, mente leuis, dolis nulli uersutorum secundus; huic animus inquietus, prompta
audacia
audatia
, effera uis animi, qui tirannica adactus crudelitate, res aliorum rapinis diripiebat, quem cum pater eius modesta increpatione redargueret, ille mandata patris uilipendens, dum ei insidias parat, igne concrematus est.
Childebertus
Chelbertus
itaque, qui et
Charibertus
Aribertus
,
rex Parisiorum
,
ancillas suas diligens, uxorem propriam abiciens, non post multum temporis sine filiorum posteritate, finem uite sortitus est. Guthrannus autem fuit pacis et equitatis amator sed lenociniis meretricum deditus, licitum refutauit matrimonium; hic quodam die
uenatum
uenatu
in
sylua
silua
profectus
,
sociis,
prout
pro ut
res exposcebat, huc illucque dispersis, ipse cum uno suorum fidissimo fidelium
,
sub arbore quieturus resedit, positoque in ipsius
capite
gremio
capite
, oculos cupiens furari labori, obdormiuit: et ecce ex ore quiescentis regis
paruum animal
in modum reptilis egressum,
oram
ora
preter labentis riuuli percursare, ac in ulteriorem ripam transire
,
satagere cepit; quod cernens ille, super cuius genua rex caput inclinauerat, gladium uagina nudatum fluuio superposuit, et sic animal illud ad aliam transmeauit partem, atque sub radice cuiusdam montis ingressum, post
aliquod
aliquot
rediit horarum spatium, et eodem ponte usum in os Guthranni regis ingressum
est
.
Exsurgens
Et surgens
rex et familiari narrans somnium
mirabile
se uidisse: Conspexi, inquit, fluuium per maximum pontem ferreum constratum, per
quem
quam
transuectus, et speluncam cuiusdam montis radice constitutam ingressus, inibi
et
inestimabiles thesauros repperi absconditos
.
:
refert alter de eo quid et ipse intuitus sit, consonaque sibi apparuerunt sompnii uerba, ac uisio manifesta. Quid plura? conuenientibus sociis, effossus est locus,
maximusque
enormeque
auri ac argenti inuentus
est
thesaurus ueterum patrum, de quo Guthrannus ciborium mire magnitudinis simul et pulchritudinis compactum, sepulcrum Sancti Marcelli in Basilica, que Cabillonensi adiacet ciuitati
,
;
apud Condensem poni iussit. Chilperico autem Francorum regi erant filii Theodebertus, Meroueus
,
et Clodoueus; Theodebertus
,
autem a
Sigeberto
Sigiberto
fratre suo est interemptus. Chilpericus uero interemit Sigibertum, qui regnauit annis
quatuordecim
quattuordecim
.
Preterea Rome post Felicem papam Bonifacius natione Romanus, ex patre Sigibuldo
,
ordinatur in episcopatu, cum quo sub intentione Dioscorus ordinatur, fuitque dissensio magna in clero
,
et populo, sed, Dei iudicio, defuncto Dioscoro, Bonifacius in sede constituitur. Hic constituit
,
ut electio Romani pontificis non fieret, nisi post tertium diem depositionis eius, et ut nullus episcopus successorem sibi ordinaret. Et hic sepultus est in ecclesia beati Petri.
Cui successit Iohannes, qui et Mercurius, natione Romanus, ex patre Proiecto, seditque annis
II
duobus
, menses IV
dies VI
.
Anno Domini
DXXVIII
DXVIII
Iustinianus Iustini nepos ex sorore Romanorum
quadragesimus
quadragesimum
nonus
nonum
Augustalem adeptus est principatum. Hic et bella prospere per duces suos, maxime per
Belisarium
Bellisarium
, gessit, et in causis ciuilibus componendisque legibus
mirabilis
mirificus
extitit; nam per
Belisarium
Bellisarium
patricium Persas fortiter deuicit. Qui postea in Africam ab eodem Iustiniano missus,
Wandalorum
Guandalorum
gentem usque ad internicionem deleuit, capto Gelismero eorum rege, et Constantinopolim ad imperatorem misso.
Carthaginem
Cartaginem
quoque
,
ac totam Africam Romano restituit imperio post annos nonaginta sex excissionis sue.
At uero Rome Iohanne papa defuncto, Agapitus natione Romanus ex patre Gordiano presbytero ecclesie
sanctorum
sancti
Iohannis et Pauli, cathedram pontificalem suscepit, seditque mensibus XI.
Interea Theodatus Gothorum rex sentiens se infestum habere Iustinianum principem, pro eo quod matrem Athanarici regis strangulare preceperat, et quod multum Italiam premeret, beatum papam Agapitum Constantinopolim dirigit,
quatenus
quatinus
ei
apud
Iustinianum facti impunitatem impetraret. Qui sanctus pontifex, dum Iustinianum principem
adisset
adiisset
, facta cum eo de integritate fidei conlocutione, repperit eum in
Euthychetis
Euticetis
heresim corruisse, a quo primitus graues minas antistes perpessus est. Ad hoc siquidem usque uerbis progressum est, ut talia princeps a presule audiret: Ego Iustinianum imperatorem christianissimum uidere desideraui, sed Dioclitianum inueni
.
;
tandem ex uoluntate Dei
;
monitis eius acquiescens ad catholice fidei confessionem cum multis pariter, qui similiter desipiebant, regressus est.
Anthimum
Anthemum
quoque eiusdem regie ciuitatis episcopum,
prefate
prephate
hereseos defensorem,
conuictum
conuinctum
publice
a
communione priuauit ac persuaso principe in exilium direxit. Beatissimus quoque Agapitus, ex rogatu ipsius principis
,
catholici
,
consecrauit in loco Anthimi episcopum catholicum, nomine Mennam, nec
multos
multo
post
dies
diem
pontifex apud
eamdem
eandem
urbem obiit, cuius corpus
Romam
Rome
translatum sepultum est in ecclesia beati Petri.
Huic successit in pontificatu Siluerius, natione Romanus, ex patre Hormisda episcopo, seditque anno uno, mensibus V. Hic primus post beati Siluestri tempora, sine imperiali
assensu
ascensu
, Gothorum manu est ordinatus episcopus; Theodatus siquidem Gothorum rex Italie
,
talem indixit in clero timorem, ut qui non consentiret, gladio puniretur. Iustinianus autem
Belisarium
Bellisarium
patricium multis iam preliis gloriosum aduersus Theodatum dirigit, ut etiam Italiam a Gothorum
seruitio
seuitio
liberaret. Interea mortuo Theodato, in loco eius Guittingis Gothorum rex successit. Bellisarius itaque per Siciliam iter faciens in Campaniam ad Neapolim uenit, quem Neapolitani ciues excipere noluerunt
.
,
quibus indignatus ad eiusdem urbis expugnationem totis se uiribus erexit, aliquantisque fortiter impugnatam diebus,
tamdem
tandem
ciuitatem per uim capiens, ingressus est
. Tanta
, tanta
non solum in Gothis, qui ibi morabantur, sed etiam in ciues ira deseuit, ut non etati, non sexui, postremo non sanctimonialibus, uel ipsis sacerdotibus etiam parceret; uiros in conspectu coniugum miserabiliter perimens, superstites matres
,
ac liberos captiuitatis iugo abduxit; cuncta rapinis diripiens, ecclesias etiam expoliauit. Dehinc Romam properauit, quo ciuitatem ingresso, Gothi, qui in urbe morabantur, noctu egressi Rauennam confugiunt.
Guittingis
Guttingis
autem mox aduersus
Belisarium
Bellisarium
Romam cum ingenti Gothorum exercitu uenit.
Belisarius
Bellisarius
non aptum tempus sibi
bellandi
blandi
uidens, intra urbis se menia clausit. Cumque per unum annum Gothi Romam obsedissent, demum territi Rauennam redierunt.
Belisarius
Bellisarius
uero Neapolim proficiscens, eamque, prout competebat, ordinans
,
reconciliauit, ordinatamque relinquens, Romam ingressus est.
Interea Siluerius papa fraude Uigilii archidiaconi sui, qui Constantinopolim tunc eius apocrisarius erat, ex precepto Theodore Auguste per eiusdem Uigilii suggestionem, exilio
apud
ad
Pontianam insulam deportatus est; ibique pane tribulationis et aqua angustie Confessor mortuus est, eo quod reuocare noluisset Anthimum Constantinopolitanum a predecessore suo
excommunicatum
excomunicatum
.
Huic itaque Uigilius, natione Romanus
,
ex patre consule Iohanne, successit in pontificatus honore, seditque annis
decem et septem
XVII
, mensibus sex; cuius temporibus apud Constantinopolim quinta
synodus
sinodus
congregata est sub Iustiniano principe contra Theodorum et omnes hereticos, qui beatissimam Mariam solum hominem
,
non Deum et hominem
,
genuisse affirmabant. In qua synodo catholice statutum est ut beata Maria semper uirgo Theodocos diceretur, quia sicut catholica fides habet: non
hominem
solum
hominem
, sed uere Deum et hominem genuit. Uigilius autem licet fraudolenter accepisset episcopatum, quia tamen resipiscens facti penituit, firmus et perseuerans imperialibus noluit obedire preceptis, et ideo Auguste precepto exilio ductus apud Constantinopolim uitam finiuit. Cuius corpus in locello positum Rome translatum est.
Pelagius natione Romanus ex patre Iohanne uicario huic successit in pontificatum, seditque annis XI mensibus
X
decem
. Hic precepit ut scismatici episcopi per seculares potestates comprimerentur et hic sepultus est in basilica beati Petri.
Preterea Guittingis Gothorum rex, coacto in unum iterum magno Gothorum exercitu, cum
Belisario
Bellisario
conflixit factaque suorum maxima strage in fugam conuersus est, qui fugientem comprehendit secumque Constantinopolim detulit. Mauros quoque post hec Africam infestantes mirabili uirtute
pertriuit
potriuit
. Gothi igitur capto Guittingi trans padum Eldebatum sibi regem constituunt, qui eodem anno
perimitur
punitur
. Cui succedit Erarius
,
et ipse
,
nec dum anno expleto
,
iugulatur. Dehinc sibi
Baduilam
Badualam
, qui et Totila dicitur, in regnum preficiunt. Moxque allecto undique exercitu, Gothi cum Totila rursus Italiam inuadunt. Exinde per Campaniam ad uiri Dei Benedicti patris
cenobium
conobium
iter facientes, perque
Britiorum
ac Lucanie
Brutiorum
,
fines
Rhegium
Regium
proficiscuntur, ultra Siculum transgressi fretum, Siciliam inuadunt, cuncta ferro atque rapinis deuastantes. Indeque reuertentes per Apuliam
,
atque Sampnium Romam petunt, eamque obsidionibus circumcludunt. Que
tantam
tantum
tunc famis penuriam perpessa est, ut pre magnitudine inopie natorum suorum carnes comederent. Fessis igitur
nimium
Romanis nec ualentibus menia tueri, Totila a porta
Ostiensi
Hostiensi
urbem ingressus est. Qui parcere Romanis cupiens per totam noctem clangere bucinas iubet,
quatenus
quatinus
ab incendiis et rapina Gothos cohiberet. Quod ut Iustinianus comperit, statim Narsim eunuchum suum cubicularium cum ualida manu dirigit. Hic autem Narsis prius quidem
Carthularius
Cartularius
fuit, deinde propter uirtutum merita Patriciatus honorem meruit. Erat enim uir piissimus, in religione catholicus, in pauperes munificus, in
reparandis
recuperandis
sanctorum basilicis satis studiosus, uigiliis
,
et orationibus in tantum studens, ut plus supplicationibus ad Deum profusis, quam armis bellicis uictoriam obtineret. Hac tempestate
Langobardorum
Longobardorum
gens apud Pannoniam degebat, quibus preerat rex
Alboyn
Alboin
. Narsis igitur ad Italiam ueniens, cum iam
Langobardos
Longobardos
amicitia federatos haberet, legatos ad
Alboyn
Alboin
dirigit,
quatenus
quatinus
ei cum Gothis pugnaturo ipse cum suis auxilium ministraret. Tunc Alboyn electam e suis manum direxit, qui suffragium Narsi aduersus
Gothos
Getas
conferrent. Qui maris Adriatici sinum transuecti, sociati Romanis magno cum Gothis certamine conflixere. Quibus deuictis et usque ad
internecionem
internicionem
pariter
deletis pene
cum Totila
rege
eorum
rege
pene deletis
, honorati multis muneribus Longobardi uictores ad propria
remearunt
remeare
,
et omni tempore, quo Langobardi Pannoniam possederunt, Romane reipublice aduersus emulos adiutores fuerunt. Sicque Narsis uniuersam Italiam ad reipublice iura reduxit. Totila interfecto, qui iam ultra decem annos in ea regnauerat
, pari
. Pari
etiam modo Iustinianus et alias gentes, non solum per
Belisarium
Bellisarium
Patricium
,
uerum etiam et per alios suos duces
,
belli iure compressit. Quam ob causam propter horum omnium uictorias ut Alamannicus, Gothicus,
Francicus
Franciscus
, Germanicus, Alticus, Alanicus
,
Africanusque diceretur, habere hec nomina meruit. Leges quoque Romanorum, quarum prolixitas nimia erat, inutilisque dissonantia mirabili breuitate correxit. Nam omnes constitutiones principum, que utique multis in uoluminibus habebantur, intra duodecim libros coartauit, ipsumque uolumen codicem appellari precepit.
Rursumque
Rursum
singulorum magistratuum siue iudicum leges, que usque ad duo
millia
milia
pene libros erant
extense
extente
, intra quinquaginta librorum numerum redegit eumque Codicem Digestorum
,
siue Pandectarum uocabulo nuncupauit. Quattuor etiam institutionum libros, in quibus breuiter uniuersarum legum textus comprehenditur, nouiter composuit. Nouas quoque leges quas ipse statuerat in unum uolumen redactas, eumdem Codicem
Nouellarum
Nouellam
nuncupari
nuncupare
sanciuit. Construxit quoque idem princeps intra urbem Constantinopolim sanctum Dei patris templum, quod greco uocabulo Agian Sophian
,
idest Sanctam Sapientiam
,
nominauit. Cuius opus adeo cuncta edificia excellit, ut in totis terrarum spatiis huic simile non possit inueniri. Erat enim hic princeps fide catholicus, in operibus rectus, pietate insignis, in iudiciis iustus, equitatis cultor egregius, ideoque omnia ei occurrebant in bonum.
His autem temporibus beatissimus pater Benedictus apud
Cassinum
Casinum
radiabat uirtutibus, qui nocte illa que sanctum precedebat diem sabbati, quo uigilia resurrectionis Christi colitur, scilicet duodecimo kalendas aprelis Deo spiritum reddidit. Huius temporibus
Cassiodorus
Cassiodorum
apud urbem Romam tam seculari, quam diuina scientia claruit. Hic primitus consul, deinde senator, ad postremum uero monachus fuit. Hoc etiam tempore
Dionysius
Dionisius
abbas in urbe Roma constitutus paschalem calculum
miranda
mira
argumentatione composuit, incipiens ab anno dominice incarnationis DXXXII
,
qui est annus
Diocletiani
Dioclitiani
CCXLIX
.
Uictor quoque Capuanus episcopus librum de
Pascha
pascha
scribens, Uictorii arguit errores. Tunc quoque apud Constantinopolim Priscianus Cesariensis grammatice artis profunda rimatus est. Arator etiam Romane ecclesie subdiaconus apostolorum actus uersibus exarauit. Quo tempore beatus Germanus
Parisiace
Parisiane
urbis episcopus in sanctitate clarebat. Tunc etiam corpus sancti Antonii, diuina reuelatione repertum, Alexandriam refertur. Iustinianus igitur eo in tempore, postquam XXXVIII annis imperium felici forte rexit, regni sceptrum cum corona Iustino reliquit minori, deficientibus in eo Romanorum
historiis
ystoriis
.
Interea Rome defuncto Pelagio, Iohannes natione Romanus de patre Anastasio illustri uiro, pontificali cathedra sublimatus est, seditque annis XII mensibus
IX
XI
.
Anno Domini DLXIV. Iustinus apud Constantinopolim suscepit imperium, uir in omni auaritia deditus, improbus moribus, exemptor pauperum, senatorum expoliator, opumque tenacissimus, cui tanta fuit cupiditatis rabies ut arcas ferreas fieri iuberet in quibus ea que rapiebat auri argentique talenta congereret. Is cum a diuinis mandatis aurem cordis auerteret, iusto Dei iudicio amens effectus est. Hic Tiberium Cesarem asciuit, qui eius imperium gubernaret, hominem iustum, utilem, strenuum, sapientem, elemosinarium, largum, in iudiciis equum, in uictoriis clarum, et quod his supereminet, uerissimum christianum. Interea Narses, cuius ad omnia studium uigilabat, a quibusdam Romanis emulis apud imperatorem Iustinum et eius coniugem Sophiam accusatur, quorum uerbis in tantum aures accomodarunt ut Cesar ira exardescens successorem Narseti Longinum direxerit prefectum. Augusta uero inter alias minas atque iniuriosa uerba que de Narsete dixerat, quia eunuchus erat, dixit eum non consulatum debere Romanum sed in gyneceo seminarum pensa diuidere lanarum. Ad hec Narses: talem se, inquit,
orditurum
ordinaturum
telam
ei
, qualem ipsa
cum
dum uiueret, deponere non posset. Nec promissa moratus, ad Alboyn regem Langobardorum legatos mittit, qui Pannonie pauperima rura deserere et ad Italiam solo uberem hortarentur transire. Narses autem urbe Roma relicta apud Neapolim post aliquarum temporis defunctus est. Continuo apud Italiam ignee acies in celo apparuerunt. Langobardi igitur cum uxoribus et filiis, de Pannonia egressi, postquam habitauerunt ibi XLII. annis, et commodantes terram, quasi propriam hereditatem, uicinis suis ingressi sunt Italiam, cum iam ab incarnatione domini DLXVIII. anni essent euoluti, et preerat Langobardis rex Alboyn. Alboyn itaque Italiam ingrediens pro indictione tertia cepit Aquileiam, Uenetiam, Forum Iulii, Ueronam et Mantuam ac Mediolanum omnesque Ligurie ciuitates, Ticinum quoque, ubi sedem regni statuerat, et alias usque Tusciam ciuitates; Roma quoque tantis malis a Langobardis adacta est, sicut beatus testatur Gregorius, ut eis postea tributaria fuerit, ita ut ciues quintam partem frugum suarum pactione tributi Langobardis persoluerent. Interea rex Alboyn postquam in Italia annis tribus et mensibus VI regnauerat, insidiis coniugiis sue interfectus est. Fuit autem Alboyn bellicosissimus, summeque audacie uir, bello famosissimus, statura procerus, strenuus et ad bella peragenda toto corpore coaptarus. Tandem Langobardi preficiunt in regnum Cleph nobilissimum uirum; quo uita decedente postquam uno anno et mensibus sex tenuit principatum; duces in Langobardorum gente decennio sunt creati, et unusquisque ducum suam regebat ciuitatem. Per hos duces Italia ex magna parte capta et Langobardis subiugata est, nonnullis ciuitatibus subrutis, expoliatis ecclesiis populisque interfectis. E quibus ducibus aliquanti Gallias predandi cupiditate petentes irruerunt, preda et incendiis cuncta uastantes. Quibus ad dimicandum cum exercitu Gunthrannus apud Prouinciam cum Amato patricio occurrit, et bello conflicto patricium ipsum interemerunt, regem uero Gunthrannum fugauerunt, tantamque tunc stragem Langobardi uictores de Burgundionibus fecerunt, ut uix possit colligi numerus occisorum, et diuites facti de ingenti captiuorum grege ac de inestimabili preda ad Italiam sunt reuersi. Non multo post tempore tres Langobardorum duces Gallias irruperunt: quorum unus quidem nomine Amo Ebredunensem carpens uiam; usque Machouillam accessit ibique tentoria fixit. Alius autem dux, nomine Zaban, per Deinsem descendens usque ad Ualentiam uenit. Tertius uero dux, nomine Rodanus, Gratianopolim ciuitatem aggressus est. Et Amo quidem Arelatensem debellauit prouinciam cum urbibus, que circum site sunt, et usque ad ipsum lapideum campum qui adiacet urbi Massiliensi accedens, uniuersa que inuenire poterat depopulatus est. Rodanus quoque et Zaban pari modo incendiis et rapinis loca ad que accesserunt demoliti sunt. Que cum Mummulo patricio perlata fuisset; cum ualida manu ueniens, primum cum Rodano conflixit, et multos de eius exercitu peremit, ipsumque Rodanum lancea uulneratum ad montium excelsa fugere compulit. Qui exinde cum quingentis uiris qui ei remanserant per deuia siluarum prorumpens, ad Zaban, qui tunc urbem Ualentiam obsidebat, peruenit eique omnia que acta fuerant nuntiauit. Qui pariter dum ad Ebredunensem omnia depredantes uenissent, ibi eis Mummulus cum innumero exercitu
Francorum
occurrit, et commisso prelio eosdem deuicit. Tunc Zaban et Rodanus sine ullius lucri conquisitione Italiam remearunt. His auditis Amo, ut erat animo fortis, intrepidus Mummulo occurrit et acriter cum eo preliando ipsum fugauit, et eius exercitum strauit. Quo superato cum omni preda collecta Italiam profectus est. Eo siquidem tempore Langobardi comam capitis tondebant, nam ceruicem usque ad occipitium radentes nudabant, capillos a facie usque ad hos dimissos habentes, uestimenta uero erant laxa et maxime linea qualia Saxones habere solent, ornata institis latioribus uario colore contextis. Tibialiis cum fasciolis eorum crura stringebantur: calige uero eis erant usque ad summum policem pene aperte, et alternatim laqueis corrigiarum retente. Postea uero ceperunt sibi osis uti more Romanorum super quas equitantes birreos imitabantur.
Anni Domini DLXXV mortuo Iustino cum duodecim annis regnasset, Tiberius Constantinus Romanorum regum quinqua gesimus sumpsit imperium. Hic sub Iustino adhuc Cesar cum rem publicam regeret, et multas egenis elemosynas erogaret, magnam ei dominus auri copiam subministrauit. Nam deambulans per palatium uidit in pauimento domus tabulam marmoream dominice crucis uexillo insignitam, et ait: Crucem domini qua pectus frontemque munire debumus indignis quid pedibus
conculcamus
calcamus
? Et simul cum uerbo iussit eandem tabulam auferri a pauimento, qua amota, reperiunt et aliam simili signaculo expressam; post hanc quoque reperiunt et tertiam, quibus ablatis, inuenit magnum thesaurum habentem supra mille auri centenaria, sublatumque aurum pauperibus abundantius quam consueuerat largitur. Narsetis quoque thesaurum in quadam Italie urbe, terra defossum, quodam decrepito sene indicante, inuenit, et in simile opus distribuit. Ad hunc Chilpertus rex Francorum suos dirigens legatos, multa ab eo ornamenta, aureos etiam quinquaginta singularum accepit librarum,
habentes
abentes
ex una parte
effigiem
efficiem
imperatoris et in circulo scriptum: Tiberii Constantini perpetui Augusti, ab alia uero, quadrigam et ascensorem continentesque scriptum: gloria Romanorum. Huius exercitus ab eo missus Persas potentissime debellauit uictorque regrediens, tantam prede molem cum uiginti pariter elephantis abduxit ut humane crederetur posse sufficere cupiditati.
Preterea Rome Iohanne defuncto, Benedictus natione Romanus, de patre Bonifacio, ei in pontificatu successit, seditque annis quatuor, mense uno. Quo tempore gens Langobardorum omnem inuasit Italiam, comitante fame et mortalitate. His autem laboribus et afflictionibus idem Benedictus papa mortuus est et sepultus in basilica beati Petri.
Huic itaque successit Pelagius, natione Romanus ex patre Unigildo, seditque annis decem mensibus II. Hic absque iussione principis est ordinatus, eo quod Langobardi obsiderent Romam nec posset quisquam a Roma progredi. Hic autem nouem prefationes tradidit ecclesie ante canonem decantandas, et hic sepultus est ad sanctum Petrum. His autem diebus beatus Gregorius diaconus, cum esset apocrisarius in eadem urbe regia, morales libros in Iob composuit, et Euthychium eiusdem urbis episcopum in conspectu Augusti superauit, ita ut ipse Augustus librum illius, quem de resurrectione scripsit, suis catholicis assertionibus destruens deliberaret flammis cremari. Docebat enim idem Euthychius corpus nostrum in illa resurrectionis gloria
inpalpabile
, et uenti aerisque subtilius esse futurum, contra illud dominicum: Palpate, et uidete quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere. Tiberius uero Constantinus postquam imperium septem rexerat annis, sentiens sibi diem mortis imminere, Mauricium, genere Cappadocem, uirum strenuum, tradita sibi in matrimonio filia sua, ad imperium elegit. Sic ad eternam patriam migrauit, maximum luctum populis de sua morte relinquens. Fuit autem summe bonitatis, eleemosynis promptus, in iudiciis iustus, in iudicando cautissimus, nullum despiciens, sed omnes in sua bona uoluntate complectens, omnes diligens, ipse quoque a cunctis est dilectus.
Anni Domini DLXXXII. Mauricius indutus purpura, redimitus diademate ad circum processit, ecclamatisque sibi laudibus, largitis per populos muneribus primus ex Grecorum genere in imperio confirmatus est. At uero Langobardi cum per annos decem sub potestate ducum fuissent, tandem communi consilio Authari filium Clephonis supra memorati principis regem sibi statuerunt. Quem etiam propter dignitatem Flauium appellauerunt, quo prenomine omnes, qui postea fuerunt Langobardorum reges usi sunt, ut Flauii dicerentur : Cui ob restaurationem regni duces, qui tunc erant, mediam totius substantie tribuerunt. Guthrannus autem rex Francorum propriis orbatus filiis, anno regni Chliperici quinto decimo Chilbertum nepotem suum adoptauit in filium, eumque regem constituit. Eo tempore Mauricius imperator; Childeberto regi Francorum quinquaginta millia solidos per legatos suos direxit, ut cum exercitu super Langobardos irrueret eosque Italia propelleret. Qui collecta multitudine hoc agere temptauit, sed minime potuit. Interea Childebertus rex Francorum bellum aduersus Gothos agens, eos acie superauit. Rursus uero Mauricius imperator legatos ad Childebertum Francorum regem misit, orans ut exercitum contra Langobardos mitteret; Childebertus itaque legatis Mauricii acquiescens, iterum Francorum exercitum atque
Alamannorum
ad Italiam
contra Longobardos
direxit. Uerum Langobardis aciem producere atque aduersariis ire obuiam meditantibus, Franci ac Alamanni dissensionem inter se habentes, sine ullius lucri conquisitione ad patriam remearunt. Sed non multo post Childebertus legationem ad Mauricium imperatorem direxit, mandans ei ut quod prius non fecerat, nunc contra Langobardorum gentem susciperet bellum, eos ab Italia remoueret. Qui nihil moratus exercitum suum ad Langobardorum debellationem direxit in Italiam. Cum quo Authari rex et Langobardorum acies non signiter confligunt. In ea pugna Langobardi uictoriam capiunt, Franci uehementer cesi, nonnulli
uero
capti, plurimi etiam per fugam elapsi, uix ad patriam reuertuntur. Interea Autari rex accepit uxorem
Theodelindam
Theodolindam
filiam regis Baioariorum.
Authari
Autari
uero per Spoletum Beneuentum peruenit et easdem regiones accepit. Dehinc usque Regium ambulauit, cuncta sibi componens, et quia apud Regium intra undas maris columna quedam posita esse dicitur, usque ad eam equo sedens accessit, et eandem haste sue cuspide tetigit dicens: huc usque erunt fines Langobardorum. Anno XIX Guthranni atque Chilperici, Burdigalensis ciuitas terre motu concussa est et de
Pyrineis
Pireneis
montibus immensi lapides sunt euulsi, quibus immensa hominum pecorumque multitudo interiit, ipsaque ciuitas in proximo incendio concremata est. Aurelianensis urbs incendio simili uastata est. Apud Carnotinum pagum de
effracto
exfacto
pane sanguis effluxit. Celum quoque ardere uisum est. Anno septimo Childeberti regis, qui fuit XXI. Chilperici regis atque Guthranni, stella cometes uisa est in die sancto pasche. Apud Suessonam ciuitatem celum ardere uisum est. In Parisiaco pago sanguis de nube fluens uestimenta multorum hominum cruentauit. Inualitudines uarie ac mortalitas magna eo anno Francorum attriuere gentem. Per idem tempus Chilpericus Francorum rex in Sabellianam heresim lapsus est; qui non multo post tempore reuertens de uenatione ut ei mos erat fraude Fedegundis coniugis sue interfectus est a Landrico, qui cum ea stupri consuetudinem habere consueuerat. Iste quidem inuisus suis fuit, nec amabilis extrancis. Regnauit autem annis XXIII. Eo tempore fuit aque diluuium in finibus Uenetiarum et Ligurie, seu ceteris regionibus Italie, quale
non fuisse
post Noe tempora creditur
non fuisse
. In hac ualida aquarum procella tantum Athesis fluuius excreuit ut circa basilicam beati Zenonis martyris, que extra Ueronensis ciuitatis muros sita est, usque ad fenestras superiores aqua pertingeret, licet in eadem ecclesia aquam minime introierit, muris eiusdem ciuitatis maxima ex parte subrutis. Apud urbem uero Romam in tantum Tyberis fluuius excreuit, ut aque super muros Urbis influerent et maximas in ea regiones occuparent. Tunc per alueum fluminis eiusde m cum multitudine serpentium draco etiam mire magnitudinis per Urbem transiens usque ad mare descendit; subsecuta statim est hanc inundationem grauissima pestilentia, quam inguinariam uocant, que tanta strage populum deuastauit, ut de inestimabili multitudinem uix pauci remanerent, primumque Pelagium papam perculit et sine mora extinxit. Dehinc in populo se extendit.
Dum igitur tanta tribulatio miseram quateret Romam, beatus Gregorius, qui tunc monachos et leuita erat a cunctis generaliter papa electus est, anno regni Guthranni Francorum regis uicesimo quarto, indictione VII. In cuius ordinatione cum nihil aliud, quam iussio principis deesset, non enim decebat tunc quemlibet ad pontificatum Romanum promoueri absque iussione principis Constantinopolitani, uir domini Gregorius legatum eum literis ad Mauricium direxit imperatorem, obsecrans ne populo in sui electione preberet assensum. Cuius literas prefectus Urbis interceptas disrupit et consensum populi imperatori transmisit. Qui ualde gauisus est, quod locum aptum largiendi honoris diacono olim sibi amicitie familiaritate karissimo reperisset, nam filium eius de sacro fonte suscepit, eum sine dilatione ordinari precepit. Ordinatus autem tam cautum tamque humilem se in omni sua prebuit actione, ut sicut ex gestis siue scriptis eius dignosci potest, uix nullus in successoribus eius illi similis possit inueniri in flore eloquentie ac puritate doctrine, uel etiam in sanctitate uite. Liber quippe sacramentorum ab eo editus est et antiphonarius tam diurnus quam nocturnus, et tractatus in Ezechielem, et quadraginta euangelia, et in Iob moraliter et allegorice, et ad historiam compendiose digestus, et dialogorum liber; et pastoralis cura Iohanni Rauennati directa, et registrum ad regendam ecclesiam satis utiliter. Hic instituit ut antiphona cantaretur que uocatur introitus ad mulcendum audientium animos, deinde Kirie eleison nouies decantari et post epistolam graduale et alleluia, excepto a septuagesima usque in pascha, in quibus diebus tractus instituit decantandos; post euangelium uero dum oblationes offeruntur, offertorium decantari, et post fractionem eucharistie, postquam communicatum fuerit, post communionem. Hic idem addidit in canone: diesque nostros in tua pace dispone, et ut alta uoce oratio dominica super eucharistiam decantaretur. Hic letaniam maiorem instituit, instituitque stationes fieri ad sanctum Petrum in natale Domini, in epiphania, in dominica de passione, in maiori scrutiniorum, in pascha, et in albis pasche, in ascensione, in pentecosten, in natale apostolorum, in tertia dominica de aduentu, et in dedicatione ecclesie eiusdem que est in octaua sancti Martini, in sancti Andree, in cathedra sancti Petri, in letania maiore, et in omni sabbato quatuor temporum; similiter instituit omnibus diebus quadragesime stationes fieri per diuersas ecclesias, et in albis paschalibus; et ut a septuagesima usque in pascha non caneretur alleluia; et ut in matutinali synaxi, in festiua octo tantum canerentur responsoria, et quotidiana tantum duo, et ut a presbytero diceretur: Deus in adiutorium meum intende. Hic doctor eximius anno Mauricii imperii XIV, indictione XIII, synodum episcoporum XXIV ad corpus beati Petri XXIV apostoli congregans, de necessariis ecclesie decernit. Idem missis in Britanniam Augustino, Melito et Iohanne, et aliis pluribus cum eis monachis timentibus Deum, Anglos ad Christum conuertit. Beatus autem Gregorius direxit Theodelinde regine Langobardorum librum qui dialogus nominatur, eo quod religiosa erat, et ferocem uiri sui animum sepissime piis suggestionibus aduersus ecclesiam mitigabat. Siquidem regina hec basilicam beati Iohannis Baptiste in
Modicia
Modicina
construxit, qui locus supra Mediolanum duodecim millibus abest, multisque ornamentis auri argentique decorauit. Hac tempestate Autharis Langobardorum rex exercitum ad Istriam misit, qui post predas et incendia facta pace uim magnam pecunie regi Autari detulerunt, Comacinam quoque insulam obtinuerunt. Quo tempore Herminigildus Leuigildi Gothorum filius regis ob fidei catholice confessionem a patre Arriano priuatus regno et in carceris uincula proiectus, ad extremum in capite percussus est. Anno XXX regis Guthranni, tunica domini nostri Iesu Christi, que uni militum forte euenit, inuenta est in ciuitate Zaphat, in
archa
arca
marmorea facta posita, tempore Thome Hierosolymitani episcopi et Iohannis Constantinopolitani et Gregorii Antiocheni. Anno XXXI. Guthranni regis Authari rex Langobardorum obiit anno dominice incarnationis DXC cui successit Agilulfus in regnum. Guthrannus itaque Francorum rex moritur anno regni sui XXXIII. Fuit autem Guthrannus in bonitate precipuus, in eroganda pauperibus elemosyna largifluus Christi sacerdotibus se humilem prebens subditis suis benignus, gentibus externis placatus, atque pacificus, et in omni bonitate cospicuus. Cui successit Childebertus eius nepos, filius Sigelberti; huic autem successerunt duo filii sui adhuc pueryli sub tutela regine Brunichildis constituti, et Theodeberto quidem regnum Austrasiorum, siue Burgundionum, quod pater Childebertus a genitore suo Sigeberto sibi relictum acceperat. Theoderico autem regnum Guthranni, quod Childebertus iure adoptionis tenuerat, sorte obuenit. Qui etiam sibi in his locis quibus et priores constituere sedes. His diebus Audoaldus super Langobardos leuatus est rex ab Agilulfo rege patre suo, astantibus legatis Theodeberti regis Francorum et desponsata est eidem regi puero filia regis Theodeberti, et firmata est pax perpetua cum Francis. Eodem tempore Francis cum Saxonibus pugnantibus, magna strages ab utrisque partibus facta est. Interea Childebertus rex Francorum ui ueneni extinguitur; rex autem Theodericus sanctum Desiderium Uiennensem episcopum prius exilio relegari, nouissime uero lapidari precepit. Obiit itaque Theodericus anno regni sui septimodecimo cui successit in regnum Clotharius Chilperici filius. Extinctis igitur, uel uaria sorte obeuntibus tot Francorum regibus, a quibus per
XL
quadraginta
ferme et unum regnatum est annos, solus legitime successionis heres Clotharius Chilperico patre genitus ex regia stirpe uidebatur relictus, in quo regnandi ius potissimum transfundi oporteret. Interea Mauricius Augustus, postquam XXI. annis Constantinopolitanum
rexit
rex
imperium, cum filiis suis Theodosio, Tiberio et Constantino occiditur a Foca tunc tribuno, qui fuerat prisci patricii strator. Fuit autem Mauricius utilis reipublice, denique contra hostes sepe dimicans uictoriam obtinuit. Hunni quoque, qui et Auares appellantur, eius uirtute deuicti sunt. Hic in medio sui tempore dum diuine legi contrarius esset et a beato Gregorio frequenter admonitus corrigi nollet, immo eidem uiro Dei, quia factis non poterat, uerbis iniurias irrogare non desisteret, tali meruit a domino redargui iudicio. Denique nocte quadam uidit in somnis assistere se imagini Saluatoris, et uox ex ipsa imagine audita est, dicens: date Mauricium, qui cum presentatus ab ignotis ministris fuisset, uox iterum sonuit, interrogans illum: quid magis eligeret, utrum in isto seculo que nequiter egerat recipere, an futuro examini reseruari, cui Mauricius: O Iesu bone, iube me potius in isto seculo male com missa luere, et uenturi iudicii diem non formidare, et Electorum tuorum participem fac esse. Tunc qui loquebatur: tradatur, ait, Mauricius Foce militi cum uxore et filiis, quod postea euenit.
Anno dominice incarnationis DCIV. Focas, ut premissum est, Romanorum regnum inuadens per octo annorum curricula tenuit. Erat autem hic formidolosus et sanguinarius, cuius secundo anno imperii, indictione VIII. Gregorius papa migrauit ad Christum; sepultusque est in ecclesia beati Petri ante Secretarium. Eo siquidem
anno
temp Teudepertus
Theudepertus
Teudepertus
, et Theudericus reges Francorum aduersus Chlotharium patruum suum dimicauerunt, in quo certamine ex utraque parte multa milia hominum ceciderunt.
Interea Sabinianus, natione Tuscus de patre Bono, successit Gregorio in pontificatus honorem. seditque anno uno, mensibus V. Hic autem tempore famis iussit aperiri orrea ecclesie, et uenundari frumenta per unum solidum tritici modios XXX. Hic in ecclesia beati Petri luminaria addidit, et sepultus est in ecclesia eiusdem beati Petri apostoli.
Bonifacius natione Romanus ex parte Catadioce huic successit in pontificatu, seditque mensibus nouem. Hic obtinuit a Foca Cesare priuilegium ut Romane ecclesie Constantinopolitana subiceretur, et ut ro mana ecclesia caput esset omnium ecclesiarum. Hic in
synodo
sinodo
constituit ut nullus in
episcopatu
episcopatus
eligatur, nisi
post
prius
tertium diem obitus episcopi predecessoris; et ut ipsa electio a clero communiter et populo fiat, et sic subsequatur assensus principis eiusdem ciuitatis. Quo uita decedente alter Bonifacius natione Marsorum, ex patre Iohanne, ei successit in pontificatu, seditque anno
uno
VI
mensibus
VIII
octo
. Hic a Foca Cesare obtinuit dari sibi templum, quod ab antiquis uocabatur
Pantheon
Pantheum
, quod ipse ablatis idolatrie sordibus consecrauit in honorem sancte Dei genitricis Marie et omnium sanctorum. Et hic sepultus est ad beatum Petrum apostolum.
Quo tempore Perse aduersus rempublicam grauissima bella gerentes multas Romanorum prouincias et ipsam Hierosolymam auferunt, et destruentes ecclesias, sancta quoque prophanantes inter ornamenta
locorum
locurum
uel
atque
sanctorum, que diripuerunt, etiam dominice crucis lignum de
Hierosolyma
Ierosolima
abducunt
adducunt
. Interea Foca imperator ab uniuerso senatu deseritur, qui peruersa insaniens mente, opes imperii in mare proiciebat; contra hunc Heraclius prefectus, qui tunc Africam regebat cum exercitu ueniens eum regno uitaque priuauit. Eo quoque tempore Agilulfus Langobardorum rex qui et Aio est appellatus, postquam XXV regna uerat annos diem clausit extremum, cui Adoaldus filius eius una cum matre in regnum successit. Sub his autem ecclesie restaurate sunt et multe donationes per loca uenerabilia largite. Sed dum
Adoaldus
Audoaldus
accepta potione a quodam imperatoris Legato aduersa mente insaniret, postquam cum matre decem regnauerat annis, de regno eiectus est et a Langobardis in loco eius Arioaldus est substitutus. Circa hec tempora beatus Columbanus, genere Scothus, postquam in Gallia in loco qui Luxouium dicitur monasterium construxerat, in Italiam ueniens, monasterium quod Bobium dicitur in Alpibus Cottiis edificauit. Clotharius uero Francorum rex anno regni sui XLIX Dagobertum filium suum regni fecit consortem. Anno autem XVI. suscepte monarchie, paterni autem regni XLIV, Clotharius rex moritur, qui aui sui simile nomen iunior appellatus est: fuit autem uir patiens, litteris eruditus, timoris, Dei plenus, pauperibus uictus necessaria tribuens, ecclesiarum Dei, atque sacerdotum consulens; cui Dagobertus filius successit, ex cuius aduentu fiducia bonis maximeque pauperibus orta, seditiosos uero atque rapine intentos formido grauis inuaserat, ac quedam mentiu m consternatio. Hic beato Arnulfo Metensium ciuitatis episcopo ad erudiendam litteram traditus fuerat, consilio cuius postea bene ac preclare plura faciebat. Dagobertus quippe cunctam Austriam cum Burgundia, cunctamque Neustriam cum Guasconum terra dominio suo subegit; post discessum uero beati Arnulfi idem Dagobertus rex consilio Pipini qui erat Maiordomus utebatur.
Anno dominice incarnationis DCXII Heraclius Heracliani filius, occiso Foca, ei in imperium substituitur; hic Heraclius multas prouincias a Persis peruasas reipublice restituit, monamachiam pugnam cum ductore exercitus Persarum, proposita lege, ipse Heraclius elegit eumque percussum equo deiecit mortuum, Chosroe quoque regem Persarum gladio suo interfecit: filium uero eius baptizatum de sacro fonte leuauit eumque regem in regno constituit, peruagatusque uniuersam Persidem, argentum turris in qua Chosroe sedem constituerat, exercitui suo tribuit. Aurum uero restauratione deputans ecclesiarum, quas Chosroe destruxerat, ipse Heraclius cum multimoda preda ac septem elephantis multis opibus oneratis, assumpta etiam Saluatoris cruce, Hierosolymam remeauit ipsamque crucem in loco suo reposuit, captiuos in propria restituit ac deinde Constantinopolim rediit. Fuit autem Heraclius uultu decorus, uisu hilaris, statura mediocris, egregi eque fortitudinis, qui sepe leones in arena plures interfecerit: cumque literis abunde esset instructus, ad ultimum astrologus eflicitur. Hic sociata sibi iure connubii sororis sue filia in Euthychis delapsus est sectam. Quo tempore Anastasius Persa monachus nobile pro Christo
martyrium
martirium
patitur. Qui natus in Perside magicas a patre puer artes discebat: sed ubi a captiuis christianis Christi nomen acceperat, in eum mox animo toto conuersus, relicta Perside, Hierosolymam petiit; ubi accepta baptismatis gratia monasterium intrauit ibique VII annis regulariter uixit. Tandem captus a Persis, et multa diu uerbera inter carceres et uincula perpessus, mittitur ad Chosroe regem Persarum, a quo tertio per interualla temporis uerberatus ad extremum una manu per tres horas diei suspensus, sic decollatus cum aliis LXX martyrium compleuit. Mox
tunica
tunicam
eius indutus quidam demoniacus curatus est. Interea superueniens cum exercitu Heraclius princeps, superatis Persis, christianos, qui erant captiui, reduxit gaudentes. Reliquie beati martyris Anastasii primo in monasterium suum, deinde Romam aduecte uenerantur in monasterio beati Pauli apostoli ad aquas Saluias.
Preterea Rome defuncto Bonifacio, Deusdedit, natione Romanus, ex patre Stephano subdiacono, ei in pontificatu substituitur, seditque annos III mense I. Hic constituit sub interminatione separationis ut nulla mulier filium suum de fonte susciperet similiter et in confirmationibus; et hic sepultus est ad sanctum Petrum.
Huic successit Bonifatius, natione Campanus, ex patre Iohanne, seditque annis quinque: hic autem beatissimus papa Bonifatius paterna pietate clericos aluit, pauperes fouit, cunctos honorans, fuit mitissimus in diebus suis super omnes homines et misericors, unde et ipse ab omnibus amabatur. Hic constituit ut nullus de ecclesia trahatur et ut nullus aliquid de ecclesia rapere audeat, et hic sepultus est ad beatum Petrum apostolum.
Successit autem huic Honorius, natione Campanus, ex patre Petronio consule, seditque annis XII, mensibus XI. Hic autem pie clerum erudiuit, et inter eleemosynas, quas quotidie clementer pauperibus distribuebat, multas ecclesias auro, argentoque et ere decorauit: et decreuit omni sabbato a sancto Apolinare usque ad sanctum Petrum procedere cum letaniis.
Seuerinus natione Romanus, ex patre Abieno, tempore Heraclii post Honorium suscepit episcopatum, seditque mensibus II. Hic autem sanctus atque benignus fuit, amator cleri, et pauperum, largus, atque mitissimus: hic dilexit clerum et omnibus dona augumentauit, et hic sepultus est ad beatum Petrum.
Huic autem successit Iohannes natione Dalmata, ex patre Uenantio scolastico, seditque anno I mensibus VIII. Hic distractis thesauris ecclesie, multa milia hominum per Istriam et Dalmatiam a seruitute redemit, et hic sepultus est ad beatum Petrum apostolum. Interea Arioaldus, postquam super Langobardos uiginti annis regnum tenuerat, ab hac luce subtractus est. Langobardorum regnum Rothari suscepit. Fuit autem uiribus fortis, et iustitie tramitem sequens, Arriana tamen perfidia maculatus. Quo tempore pene per omnes ciuitates regni eius duo episcopi erant, unus catholicus et alter Arrianus. Hic autem Rothari rex Langobardorum leges, que sola memoria et usu retinebantur, scriptorum serie composuit, codicemque ipsum edictum appellari precepit. Erat autem, ex quo Langobardi in Italiam uenerant, annus LXXVII. Rothari uero Romanorum ciuitates ab urbe Tuscia, et uniuersas que in litore maris site sunt usque ad Francorum fines sibi parere coegit; qui postquam annis sex mensibus III regnum tenuerat, uita decedens, Langobardorum regnum Radoaldo filio suo reliquit. Hic cum iuxta basilicam beati Iohannis Baptiste fuisset humatus, quidam iniqua cupiditate succensus, eius sepulchrum noctu aperuit, et quidquid in ornamentis eius corporis repperit, abstulit: cui beatus Iohannes per uisionem apparens, cum uehementer conterruit, eique dixit: cur ausus es corpus istius contingere? fuerit licet non recte credens, tamen mihi se commendauit. Quia igitur hoc facere presumpsisti nunquam in meam basilicam deinceps ingressum habebis. Quod ita factum est. Quotiescumque enim uoluisset oraculum beati Iohannis ingredi, statim a ualidissimo uelut pugillo guttura eius feriretur, sic subito retro ruebat inpulsus. Rodoaldus igitur post mortem patris Langobardorum suscipiens regnum, Gundibergam filiam Theodelinde regine in matrimonio sibi sociauit. Hec Gundiberga regina, sicut mater eius in Modicia, sic et ista intra Ticinensem ciuitatem basilicam in honorem beati Iohannis Baptiste construxit, quam mire ex auro et argento, peplisque decorauit rebusque singulis optime ditauit. Rodoaldus rex, ut fertur, dum uxorem cuiusdam Langobardi stuprasset, ab eodem est interfectus, postquam septem diebus et quinque regnauerat annis. Huic in regimine successit Ari pertus filius Gundoaldi, qui fuerat germanus Theodelinde regine. Hic condidit apud Ticinum extra portam oraculum domini Saluatoris, quod et ornamentis uariis decorauit, et substantiis sufficienter ditauit.
Interea Rome Iohanne defuncto, Theodorus natione Grecus, ex patre Theodoro episcopo in pontificatu Romano ei successit, seditque annis VI mensibus V. Hic librum penitentialem composuit, Heraclius anno XXVI suscepte potestatis diem ultimum clausit.
Anno ab incarnatione domini DCXXXIX defuncto Heraclio, Heraclonas frater eius cum matre sua. Martina Constantinopolitana iura suscepit, rexitque imperium annis duobus et mensibus VI. Huius tempore Cyrus Alexandrie, Sergius et Pyrrhus regie urbis episcopi, Acephalorum heresim instaurantes, unam operationem in Christo humanitatis, et diuinitatis, unamque uoluntatem dogmatizabant. E quibus Pyrrhus sub papa Theodoro Romam ueniens ex Africa, ficta ut post apparuit, penitentia, obtulit eidem pape, presente clero et populo libellum cum sua scriptione, in quo condemnarentur omnia que a se uel a predecessoribus suis scripta uel acta sunt aduersus catholicam fidem. Unde et benigne susceptus est ab eo, quasi regi pontifex ciuitatis. Sed quia reuersus domum repetiit errorem domesticum, memoratus papa, aduocatis cunctis sacerdotibus et clero in ecclesia beati Petri apostolorum princi pis condempnauit eum sub uinculo anathematis. Fuit autem papa Theodorus amator pauperem, largus et multum misericors, qui sepultus est ad sanctum Petrum apostolum.
Anno incarnationis dominice DCXL mortuo Eraclona, surrexit germanus eius, Constantinus nomine, qui regnauit mensibus sex. Huius temporibus Paulus Pyrrhi successor, non tantum sana doctrina, sicut decessor eius, sed aperta persecutione catholicos cruciat, apccrisarios quoque sancte Romane ecclesie qui ad eius correptionem missi ad Constantinopolim uenerant, partim carceribus, partim exiliis, partim uerberibus affecit. Unde et ipse, sicut predecessores illius, ab Apostolica sede iusta depositionis ultione damnatus est.
Interea Rome defuncto Theodoro papa, Martinus natione Tuscus in loco eius constituitur, seditque annis VI, mense I. Hic dum missarum solemnia ad altare Dei genitricis Marie, quod dicitur ad Presepe, celebraret, spatarius Olympii ducis missus ut eum interficeret, diuina benignitate percussus cecitate, eum uidere non potuit.
Anno ab incarnatione Domini DCXLII defuncto Constantino, Constantinus filius eius, qui et Constans est appellatus, accepit imperium qui regnauit annis XXVIII. Hic deceptus est a Paulo, sicut Heraclius auus eius a Sergio eiusdem ciuitatis episcopo; exposuit typum aduersus catholicam fidem, nec unam nec duas uoluntates aut operationes in Christo definiens esse confitendas, quasi nihil uelle uel operari credendus sit Christus. Unde Martinus papa congregata Rome synodo episcoporum CV. damnauit sub anathemate
prephatos
hereticos
, Cyrum Alexandrinum, Sergium, Pyrrhum et Paulum
Constantinopolitanos Patriarchas
. Et post hec missus ab imperatore Theodorus exarchus tulit Martinum papam de ecclesia Constantiniana et Constantinopolim perduxit; qui post hec exilio relegatus Chersonam, ibidem uitam finiuit. Facta est autem hec synodus anno nono Constantini, indictione IX.
Huic autem successit Eugenius natione Romanus, ex patre Rufiniano, seditque annis II. mensibus
VII
VI
. Qui fuit benignus, mitis, mansuetus, in omnibus affabilis, canonum quoque scientia eruditus, et sanctitate preclarus, et hic sepultus est ad sanctum Petrum.
Cui successit Uitalianus natione Signensis, ex prouincia Campanie, de patre Anastasio, seditque annis XIII mensibus VI. Hic composuit cantum, quo hodie Romani utuntur.
Circa hec tempora regis Persarum coniux, nomine Cesara, de
Perside
Persida
exiens cum paucis fidelibus christianis propter christianum fidei amorem, Constantinopolim uenit, que ab imperatore honorifice suscepta, post aliquot dies baptismum ut desiderabat accepit et ab augusta de sacro fonte leuata est. Quod uir eius rex Persarum audiens legatos Constantinopolim ad imperatorem direxit, quatenus ei suam redderet uxorem. Imperator hoc audiens respondit eis dicens: rem, quam queritis, omnino ignoro; est tamen hic quedam mulier christianissima, quam nescio uestram esse reginam. Legati responderunt, dicentes: Si placet, cupimus hanc uidere mulierem. Que cum iussu imperatoris uenisset, mox legati ut eam conspiciunt, ad eius uestigia prouoluuntur eique uenerabiliter, quia eam uir suus requireret suggerunt quibus illa: Ite, inquit, et renunciate Domino uestro, quia sicut ego iam credidi, ita et ipse nisi in Deum crediderit, me iam ultra consortem thori habere non poterit. Quid multa? Legati reuersi ad patriam, uniuersa que audierant regi suo nunciante. Rex itaque nihil moratus cum LX milibus uiris, Costantinopolim pacifice ad imperatorem uenit, a quo gratanter et satis digne susceptus est. Qui cum suis uniuersis in Christum dominum credens pariterque sacri baptismatis unda perfusus et ab augusto de fonte leuatus, catholica fide confirmatus est; multisque muneribus ab augusto muneratus, accepta sua coniuge, letus et gaudens cum suis ad propria remeauit.
Preterea Aripertus Langobardorum rex, postquam per annos nouem regnauerat, diem claudens extremum, regnum duobus filiis adhuc adolescentibus, Perthari et Godeberto regendum reliquit, et Godebertus quidem Ticini sedem habuit, Perthari uero in ciuitate Mediolanensi. Grimoaldus autem Beneuentanorum dux hoc audiens suggestione Garipaldi Taurinatium mox animum omnium ad regnum Langobardorum obtinendum erexit, ordinauitque apud Beneuentum Romualdum filium suum ducem. Ipse cum electa manu Ticinum properans, per omnes ciuitates per quas uiam habuit sibi amicos atque adiutores ad regnum percipiendum asciuit. Cumque Placentiam uenisset, premisit ante se predictum Garipaldum totius mali incentorem ad Godebertum nuncians quod Grimoaldus cum ualida manu in eius obsequium ueniret. Garipaldus autem, postquam Godeberto domino suo consiliatus fuerat, ut intra palatium Ticini Grimoaldum hospitio reciperet, persuasit domino suo Godeberto ut non aliter quam lorica sub ueste indutus, cum Grimoaldo locuturus adueniret, asserens quia eum Grimoaldus occidere uellet. Rursus idem fallendi artifex ad Grimoaldum ueniens dixit, quod nisi se fortiter prepararet, eum Godebertus suo gladio perimeret, asseuerans Godebertum, quando cum eo ad loquendum ueniret loricam sub ueste gestaret. Quid plura? ad colloquendum die crastina cum uenissent et Godebertum Grimoaldus post salutationem amplexatus esset statim sensit quod loricam sub ueste gestaret; nec mora, euaginato gladio eum uita priuauit, regnumque eius et omnem potestatem inuadens sue subdidit dicioni. Quo audito Perthari, qui apud Mediolanum regnabat, quanta potuit uelocitate fugam arripuit atque Scythiam ad Cacanum regem Auarum peruenit. Erat autem quidam paruulus homunculus de propria familia Godeberti; is cum Garibaldum ducem in ipso sacratissimo die paschali ad ecclesiam uenturum sciret, super sacrum baptisterii fontem conscendens, leuaque manu se ad columellam tugurii tenens, unde Garipaldus uenerat, toto annisu eum in ceruice percussit et protinus caput eius amputauit, qui licet ab his qui cum Garipaldo uenerant interfectus fuerit domini sui mortem ultus est.
Eo tempore, quo Grimoaldus regnum Langobardorum arripuerat, Dagobertus Francorum rex anno regni eius XIV, circumpositis gentibus nationibusque sibi subiugatis ac per circuitum pace facta, ad pietatem intendit et ut se gratum Deo ostenderet uniuersas pene Gallie ecclesias patrimonii sui heredes instituit. Erat autem in regno eius Pipinus de potentissimis Austrasiorum, familiaritati eius inherens, qui odebat improbos nec se miscebat flagitiosis. Hunc quidam malignantium Dagoberto adorsi sunt facere odiosum. Sed domini protectus clementia, cuius in obseruanda iustitia sectabatur precepta, et insidias paratas euasit et regi utilia suadendo fidelissimus apparuit. His diebus Donus Romane ecclesie episcopus locum qui Paradisus dicitur ante basilicam beati Petri apostoli candidis et magnis marmoribus strauit. Hac tempestate Francorum exercitus de Prouincia egrediens in Italiam introiuit. Contra quos Grimoaldus cum Langobardis progressus hac arte eos decepit. Fugere quippe eorum impetu simulans, castra
sua
simul cum tentoriis et diuersis pariter bonis, precipueque uini optimi copia, hominibus autem uacua reliquit. Quo cum Francorum acies aduenissent, estimantes Grimoaldum cum Langobardis pauore deterritos castra integra reliquisse, mox leti effecti, certatim cuncta inuadunt et cenam affluentissimam instruunt. Qui dum diuersis epulis multoque degrauati uino et somno quieuissent, Grimoaldus super eos noctis medio irruens tanta eos cede prostrauit ut uix pauci ex eis elapsi ad patriam ualuerint repedare. Qui locus ubi hoc gestum est usque hodie riuus Francorum appellatur. Non post multum uero temporis Dagobertus Francorum rex cum rege Grimoaldo firmissime pacis fedus iniit suosque filios Sigibertum quidem Austrasiis, Clodoueum, uero pari dignitate Neustrie prefecit. His diebus Constantinus augustus, qui et Constans est appellatus, Italiam a Langobardorum manu eripere cupiens, Constantinopolim egressus Tarentum applicuit. Hic Italie fines inuasit, omnesque per quas uenerat Langobardorum ciuitates cepit. Ortonam autem atque Luceriam et Ecanam aliasque Apulie ciuitates inuadens, expugnauit, diruit et ad solum usque destruxit. Acerentiam uero propter munitissimam loci positionem capere minime potuit. Deinde cum omni suo exercitu Beneuentum circumdedit et uehementer eam expugnare cepit. At Romoaldus filius Grimoaldi regis, statim ut imperatoris aduentum cognouit, ad patrem suum direxit obsecrans ut quantocius ueniret, et suo figlio ac Beneuentanis potenter succurreret. Quod Grimoaldus rex audiens, statim cum exercitu Beneuentum properare coepit. Erat autem tunc Beneuentanorum episcopus beatus Barbatus.
Metuens igitur imperator subitum Grimoaldi regis aduentum, dimissa Beneuenti obsidione, Neapolim proficiscitur. Postquam uero imperator Neapolim peruenit, unus ex eius comitibus cui nomen Saburrus erat cum uiginti millibus militum direxit, ut cum Grimoaldo pugnaret. Grimoaldus qui iam Beneuentum aduenerat, hoc audiens uoluit contra eos proficisci. Cuius filius Romoaldus: non opus est, inquit sed tantum partem nobis de uestro exercitu tribuite et ego, Deo fauente, cum illis pugnabo et cum uicero maior gloria uobis ascribetur: factumque est. Cumque utreque partes forti contentione pugnarent, tunc unus de Langobardorum exercitu, qui regium comtum ferre solitus erat, quendam Greculum eodem comto utrisque manibus fortiter percutiens, sella super quam equitabat sustulit eumque in aera super caput suum leuauit. Quod cernens Grecorum exercitus, mox immenso pauore perterritus, in fugam conuertitur magnaque pernicie cesus, fugiens mortem, Langobardis uictoriam peperit. Ita Saburrus dux exercitus Grecorum cum paucis remeans ignominiam deportauit. Romoaldus uero patrata uictoria, Beneuentum ad patrem gaudens cum triumpho remeauit. Imperator itaque iracundiam corde conceptam in suos, hoc est in Romanos, conuertit. Moxque Romam pertendit et a Uitaliano papa honorifice susceptus, primo quidem die optulit beato Petro pallium auro textum, in crastinum uero per duodecim continuos dies, quos ibi resedit, ommia que fuerant antiquitus in ornamentum ciuitatis ex ere instituta deponi iussit, in tantum ut etiam basilicam beate Marie Pantheon antiquitus uocatam discooperiret tegulasque ex ere factas exinde auferret, easque cum aliis ornamentis Constantinopolim inde transmitteret. Qui tamen ubi Siciliam attigit, meritum pretium tantarum iniquitatum luit. Nam eiusdem insule incolas Calabrieque ac Sardinie atque Africe afflictionibus tam grauissimis attriuit, ut uxores a maritis et filii a parentibus separati duram cogerentur perpeti seruitutem, mansitque in Sicilia ab indictione VII usque in XII. Igitur Imperator suis, quam hostibus infestior, a militibus eius seuitiam execrantibus in balneo interficitur, nec longo post tempore Uitalianus papa diem obiit.
Cui successit Adeodatus natione Romanus, ex monacho de patre Iobiniano, seditque annis IV, mensibus II. Hic autem mitissimus erat ac benignissimus et cunctos homines libenter excipiebat ad se uenientes a maiore usque ad minorem. Peregrinis pie compassionem exhibebat, et quod ab eo unusquisque postulabat sine dubio impetrabat. Huius quoque diebus tante pluuie extiterunt ut denuo legumina nascerentur et ad maturitatem peruenirent. Et hic sepultus est ad beatum Petrum.
Huic uero successit Donus natione Romanus ex patre Mauricio, seditque
annis
annos
V
mensibus V. Huius temporibus mense augusto apparuit stella splendidissima a parte orientis, a galli cantu usque mane, mensibus III, cuius radii celos penetrabant. Et hic sepultus est ad sanctum Petrum.
Successit autem ei Agatho natione Siculus, seditque annis II, mensibus VI. Hic autem benignus fuit ac mansuetus et omnibus hylaris atque iucundus. Cuius temporibus indictione octaua, mense iulio, luna pertulit eclypsim statimque mortalitas grauissima subsecuta est. Hic autem Agatho dum Constantinopolim causa componende pacis inter Langobardos et imperatorem ueniret, obuium habuit in porta ciuitatis leprosum, cui cum osculum dedisset, statim a lepra mundatus est. At uero Grimoaldus
Langobardorum
Longobardorum
rex, nono die post fleuotomum brachii, accepto arcu columbam sagittare nisus, eius brachii uena dirupta est. Cui, ut fertur, medicis uenenata medicamina superponentibus, ipse mortuus est. Hic in edicto, quod Rothari rex composuerat, aliqua capitula legis que
ei
utilia sunt, adiecit. Fuit autem corpore ualidus, audacia primus, caluo capite, barba prominenti, non minus consilio, quam uiribus decoratus. Cuius corpus sepultum est in basilica beati Ambrosii confessoris, quam dudum ipse intra Ticinensem ciuitatem construxit. Hic post mortem Ariperti regis expleto iam uno anno et mensibus tribus, Langobardorum regnum inuasit, regnauitque annis nouem. Igitur Pertari filius Ariperti regis, de quo supra diximus, qui prius in
Scythia
Sithia
exulauerat, postea uero in Gallia cum de Gallia nauem ascenderet ut in insulam Britannie et ad regem Saxonum transmearet,
haud
aut
longe a litore uox au dita est. Uos, qui in naui estis, dicite Perthari, ut reuertatur in patriam suam, quia tertia dies est hodie qua Grimoaldus ab hac luce subtractus est. Quo audito Perthari, quamuis neminem uideret, statim tamen reuersus est et exinde ad patriam tendens, mense tertio post mortem Grimoaldi in regnum leuatus est. Erat autem Perthari rex uir pius, fide catholicus, iustitie tenax pauperumque largissimus nutritor. Qui statim Beneuentum misit et Rodelandam suam coniugem et Cunipertum filium eius reuocauit. Qui ut regni iura suscepit, in loco unde olim fugerat, iuxta Ticinum construxit monasterium in honorem sancte uirginis et martyris Agathe, in quo multas uirgines congregauit rebusque pariter ac ornamentis didauit. Regina uero eius uxor basilicam sancta Dei genitricis et uirginis Marie que ad Perticas appellatur, miro opere condidit ornamentisque decorauit.
Interea Dagobertus Francorum rex, profluuio uentris laborans, circa fluuium Sequanam haud procul a Parisiis diem clausit extremum. Cuius corpus in ecclesia sancti Dionysii Martyris sepultum est. Fuit autem Dagobertus rex admodum cautus, ingenio astutus, circa beneuolos et sibi fideles mansuetus, rebellibus autem ac perfidis ualde terribilis; exercitis corporis maximeque uenationi deditus, atque in omni agilitate corporea strenuus; periti a quoque atque uirtute in bello preualidus. At eo tempore quo ipse defunctus est, eadem hora cuidam solitario in quadam insula Sicilie degenti, qui Iohannes dicebatur Eremita, cum se sopori dedisset, haud procul in pelago deformes truculente facie demones uinctum regem Dagobertum per spatia maris agitantes inflictisque insuper uerberibus ad Uulcania loca trahentes. Qui distentus cruciatibus, inter agitationes et ueruera, quorumdam sanctorum audiebatur postulare suffragia. Cum repente aperto celo, inter fulmina in fluctus cum fragore ruentia, uisi sunt descendisse uiri decore nitentes mirabili. Requirere solitarius cepit ab eis qui essent. Qui dixerunt se esse illos quos Dagobertus ad suum uocauerat solatium; Dionysium uidelicet ac Mauricium martyres nec non et Martinum confessorem. Hi ereptam demonibus animam, secum ad aethera leuauerunt canentes hunc Psalmum: Beatus quem elegisti et assumpsisti, Domine, habitauit in
atriis
atrinis
tuis. Hec uir ille uenerabilis Iohannes Ansoardo defensori Pictauensis ecclesie, qui tunc euectu nauali partes peragrabat Sicilie retuli se uidisse. Qui sine mora in Gallias reuersus, hec sancto Audoeno narrauit.
Anno dominice incarnationis DCLVIII. Constantinus filius Constantis superioris regis, post mortem patris habenas imperii accepit. Huius quidem anno XVII Sarraceni Siciliam inuadunt et preda nimia secum ablata mox Alexandriam redeunt. Eodem anno Agatho papa ex rogatu imperatoris ipsius misit legatos suos Constantinopolim, in quibus erat Iohannes Romane ecclesie tunc diaconus, non longe post episcopus, pro adunatione facienda sanctarum Dei ecclesiarum. Qui benignissime suscepti a Constantino catholico, iusti sunt remissis disputationibus philosophicis, pacifico colloquio de fide uera perquirere, datis eis de bibliotheca Constantinopolitana cunctis antiquorum Patrum quos petebant libellis. Adfuere autem episcopi CL, presente Georgio patriarcha regie urbis, nec non et Antiochie Machario. Hi autem unam uoluntatem et operationem astruebant in Christo, falsantes Patrum catholicorum dicta perplurima. Finito autem conflictu Georgius conuictus est. Macharius uero cum suis sequacibus simul et predecessoribus Cyro, Sergio, Honorio, Petro, Paulo et Pyrrho anathematizatis, et in locum eius Theophanius abbas de Sicilia Antiochie episcopus factus; tantaque gloria legatos catholice pacis comitata est ut Iohannes Portuensis episcopus, qui erat unus ex ipsis, dominica octaua pasche missam publicam in ecclesia sancte Sophie coram principe et Patriarcha
latine
celebraret. Hec est sexta Synodus uniuersalis Constantinopoli celebrata et greco sermone conscripta, temporibus pape Aga thonis, exequente ac residente principe Constantino intra palatium suum, simulque legatis apostolice sedis et episcopis CL residentibus. Prima enim uniuersalis Synodus in Nicea congregata est contra Arrium CCCXVIII patrum, temporibus Iulii pape sub Constantino principe. Secunda in Constantinopoli CL patrum contra Macedonium, et Eudoxium, temporibus Damasi pape et Gratiani principis quando Nectarius eiusdem urbis est ordinatus episcopus. Tertia in Epheso CC patrum contra Nestorium Auguste urbis episcopum sub Theodosio magno principe et papa Celestino. Quarta in Chalcedone DCXXX patrum sub Leone papa, temporibus Marciani principis,
contra Eutychen nefandissimorum presulem monachorum. Quinta item contra
Theodorum et omnes hereticos, qui beatissimam Mariam solum hominem non Deum et hominem genuisse affirmabant. In qua Synodo catholice est constitutum ut beata Maria semper uirgo Theotocos diceretur, quia uere Deum et hominem genuit. Sexta hec de qua in presenti diximus. Quo tempore sancta et perpetua uirgo Christi Ethrida, filia Anne regis Anglorum primo Ecfrido regi coniux data, postquam XII annos thorum incorrupta seruauit maritalem, post reginam, sumpto uelamine sacro. uirgo sanctimonialis efficitur: nec mora etiam uirginum mater et nutrix pia sanctorum, accepto ad instruendum monasterium loco quem Elege uo cant. Cuius merita uiuacia testatur etiam mortua caro, que post XVII annos in sepultura cum ueste qua inuoluta est, incorrupta reperitur.
Constantinus imperator, postquam XVIII annos imperium rexerat, apud Constantinopolim moritur. Cui successit Iustinianus filius eius minor. Interea predictus Agatho Romane ecclesie pontifex diem obiit.
Cui successit Leo, qui dictus est iunior, natione Siculus, de patre Paulo, seditque mensibus X. Uir omnium uirtutum meritis decoratus. Erat enim eloquentissimus in diuinis scripturis sufficienter instructus, greca latinaque lingua eruditus atque scolasticus. Cantilena ac psalmodia precipuus, et in corum sensibus subtilissima exercitatione limatus. Bonorum omnium exortator operum, solertissime scientiam plebi florentissimam ingerebat, paupertatis amator, erga inopum prouisionem non solum mentis pietate sed et studii labore sollicitus. Hic et sextam suscepit Synodum condemnans ea que eadem Synodus condemnauerat. Hic constitutum fecit ut qui ordinatus fuerit archiepiscopus nullam consuetudinem pro usu pallii aut diuersis officiis ecclesie persoluere debeat, aut alius pro hoc accipere qui etiam sepultus est ad beatum Petrum
apostolum
.
Huic autem successit Benedictus, cognomento iunior, natione Romanus de patre Iohanne, seditque mensibus X. Hic ab ineunte etate sue ecclesie militauit atque sic se in diuinis scripturis et cantilena a puerili etate, et in presbyterii dignitate nomine pariter et operibus exhibuit, ut digne ad pontificatus honorem perueniret; paupertatis namque fuit amator, humilis, mansuetus et omnibus compatientiam habens manumque largissima. Hic instituit ut ad tumulandum Romanum pontificem, omnes eiusdem ecclesie clerici concurrerent, similiter et ipse in eorum faceret obsequiis. Huius temporibus apparuit stella iuxta
uigilias
uirgilias
per aliquot dies et noctes, celo sereno inter natalem Domini et epiphaniam omnimodo obumbrata ueluti luna sub nube. Post hec eodem anno, mense martio, mons Uesuuius qui est in Campania eructuauit incendium et omnia circumquaque adiacentia pre cinere ipsius exterminata sunt. Non post multos uero dies idem papa defunctus est et sepultus ad sanctum Petrum apostolum.
Successit autem ei Iohannes, natione Syrus, de prouincia Antiochie ex patre Cyriaco, seditque anno I. Uir ualde strenuus atque scientia preditus et omnimodo moderatus. Hic autem iuxta pristinam consuetudinem in ecclesia Saluatoris, que appellatur Constantiniana, electus est temporibus Iustiniani augusti atque in eodem episcopio consecratus a tribus episcopis, uidelicet Hostiense, Portuense et Belliternense, sicut predecessor eius Leo papa. Hic etiam librum de Pallii digni tate composuit. Qui sepultus est ad sanctum Petrum.
Post hunc itaque Conon Thracia oriundus, educatus apud Siciliam, postmodum apud Romanam ecclesiam militans, presbyter effectus, pontificatus honore sublimatus est seditque mensibus XI. In cuius electione dum ad episcopatum quereretur non minima contentio facta est, eo quod clerus in Petrum archipresbyterum intendebat; exercitus autem in
sequentem eius
Theodorum presbyterum. Et dum diutius utreque partes sibi non acquiescerent, tandem consilio ducti sacerdotes et clerus unanimiter ingredientes in episcopium Lateranense una cum episcopis, qui tunc ibi aderant, nominatis his tribus personis nutu Dei elegerunt Cononem omnium morum honestate preclarum: in quo uere aspectus erat angelicus, ueneranda canities, fermo uerus, prouecta etas, simplex animus, quieti mores, religiose uite, qui se numquam aliquando in causis actuque seculari commiscuerat; et e uestigio itaque omnes iudices una cum primatibus exercitus pariter ad eius salutationem uenientes in eius laude omnes simul acclamauerunt. Cuius electionem Iustinianus imperator filius Constantini gratuita confirmauit assensione. Conon itaque longa infirmitate detentus diem obiit sepultusque est ad beatum Petrum apostolum.
Cui successit Sergius, natione Syrus, Antiochie regionis ortus ex patre Tiberio in Panormo Sicilie seditque annis XIII mensibus VIII. Hic Romam ueniens sub Adeodato pontifice inter clerum Romane ecclesie connumeratus est. Et quia studiosus erat in officium cantilene, acolitus factus est, qui per ordinem ascendens a Leone pontifice in titulo sancte Susanne presbyter ordinatus est. Hic inpigre per cemiteria diuersa missarum solemnia celebrabat. Defuncto uero Conone apostolice sedis presule, ut fieri assolet, populus Romane urbis in duas partes diuisus est, et una quidem pars elegit Theodorum archipresbyterum, alia uero Paschalem
archidiaconum
archediaconem
. Et quia Theodorus archipresbyter cum populo qui ei fauebat preueniens interiorem partem patriarchii tenuit; Paschalis uero exteriorem partem ab oratorio sancti Siluestri, et basilicam domus Iulie que super campum respicit occupauit. Cumque unus alio locum non cederet, sed utrique immaniter permanerent, ut unus alium superaret inito consilio primati iudicum exercitusque Romane militie, uel cleri plurima pars et presertim sacerdotum atque ciuium multitudo ad sacrum palatium perrexerunt. Et diu pertractantes quis fieri deberet, qualiterue duorum altercantium electorum sopiretur intentio, Deo annuente, in personam denominati Sergii uenerabilis tunc presbyteri concordantes, se contulerunt, eumque de medio populi tollentes in Lateranense episcopium cum laude deduxerunt et sine mo ra elegerunt. Sicque in sede beati Petri pontifex ordinatus est tempore Iustiniani imperatoris. Sergius autem papa basilicam Lateranensem reparauit, et ut Agnus Dei intra missarum solemnia decantaretur instituit.
Preterea Perthari Langobardorum rex cum solus per septem annos regnasset, octauo iam anno filium suum nomine Cunipertum in regno consortem asciuit, cum quo pariter per decem annos regnauit. Qui cum XVII annos primum solus et post cum filio regnum tenuisset, ab hac luce subtractus est corpusque illius iuxta basilicam domini Saluatoris, quam Aripertus pater eius construxerat, sepultum est. Fuit autem statura decens, corpore pleno, mitis per omnia, et suauis. Huic itaque filius eius Cunipertus in regno successit. Hic cum die quadam in ciuitate Ticini cum stratore suo consilium iniret, quomodo Aldonem, et Grausonem, qui mortem eius consiliati fuerant, uita priuare deberet, repente in fenestra qua consistebant, una de maiusculis musca consedit, quam Cunipertus cultello, quem in manu tenebat ut eam extingueret percutere uolens, eius tantum pedem abscidit. Aldo uero et Grauso dum ad palatium regis consilium nescientes uenirent, cum basilice beati Romani martyris que prope palatium sita est propinquassent, repente eis obuius quidam claudus uno pede truncato ueniens, dixit; quod eos Cunipertus si ad eum pergerent occisurus esset. Qui hec audientes, magno timore correpti, post altarium eiusdem basilice confugerunt. Quod dum Cuniperto regi nuntiatum esset, stratorem suum arguere cepit ut quid consilium eius prodere uoluisset; nemo enim alius huic intererat consilio. Cui strator suus ita respondit: Domine mi rex, tu scis quia postquam hoc consiliati sumus ego a tuo conspectu non exiui: et quomodo hoc alicui dicere potui? Tunc da Aldonem et Grausonem misit, interrogans eos ut quid in locum sanctum confugium fecissent? qui respondentes dixerunt: quia nobis nuntiatum est, quod nos dominus rex occidere uellet. Iterato rex misit interrogans quis fuerit ille qui eis nunciauerit, mandans eis ut nisi ei nuntiatorum proderent, eius gratiam inuenire non possent. Tunc illi, sicut factum fuerat, dicunt: claudum hominem se habuisse obuium, qui unum pedem truncatum habebat et genu tenus crure ligne utebatur, et hunc fuisse interitus sui nuncium. Tunc intellexerunt muscam illam, cui pedem truncauerat, malignum fuisse spiritum et ipsum sua secreta eis prodidis, maxime quidem ut et ipse strator a rege interficeretur. Ipse autem rex statim Aldonem et Grausonem in sua fide ab eadem basilica suscipiens, eisdem culpam pepercit, et in reliquum eos in loco fidelium ipsumque stratorem charum habuit.
Quo tempore Romualdus dux Beneuentanorum congregata exercitus multitudine Tarentum expugnauit et cepit, parique modo Brundisium, et omnem illam que in circuitu est
latissimam
regionem sue dicioni subiugauit. Coniux quoque Theuderada foras muros ciuitatis Beneuentane basilicam in honorem beati Petri apostoli construxit; quo in loco multarum ancillarum Dei monasterium statuit. Ipse autem Romualdus postquam XVI annis ducatum gessisset obiit. Post eum uero Grimoaldus filius eius tribus annis populos Samnitum rexit. Defuncto quoque Grimoaldo Gisulphus germanus eius ductor effectus est, prefuitque Beneuento annis XVII. Circa hec tempora cum in castro Cassino, uenientes de Cenomannicorum uel Aurelianensium regione Franci, atque uenerabilis patris Benedicti, pariterque eius germane uenerande Scholastice ossa auferentes, in suam patriam deportarunt, ubi sigillatim duo monasteria in honorem eorum constructa sunt.
Tunc quoque temporis Sarracenorum gens ex Egypto in Africam cum multitudine pergens, obsessam Carthaginem cepit, captamque crudeliter depopulata est et ad solum usque prostrauit. Iustinianus igitur imperator, de quo supra diximus, postquam Romanorum regnum suscepit eius per decem annos gubernacula tenuit. Hic Africam a Sarracenis abstulit et cum eisdem pacem terra marique fecit. Hic etiam Sergium Romanee cclesie pontificem iussit exilio relegari, quod diuina clementia peragere nequiuit. Obiit autem papa Sergius indictione XIV et sepultus est apud beatum Petrum apostolum.
Cui successit Iohannes, natione Grecus, seditque annis III, mensibus II. Interea Iustinianus Constantinopolitanus imperator propter culpam perfidie, gloria regni priuatus, exul in Ponto secedit. At Leo augustalem dignitatem arripiens, eum regno priuauit, regnumque romanorum tribus annis regens, Iustinianum exulem in Ponto reseruauit. Rursum Tiberius contra hunc Leonem insurgens, regnum eius inuasit et eum toto quo ipse regnauit tempore in custodia tenuit per VII uidelicet annos. Quo tempore Gisulphus dux Beneuenti cum Langobardis in Campaniam uenit deuastans eam et incendens multasque depredationes faciens, quamplures cepit captiuos. Iohannes uero iam dictus pontifex missis sacerdotibus cum apostolicis donariis uniuersos captiuos redemit et hostes ad propria repedare fecit, qui etiam sepultus est ad sanctum Petrum.
Iohanni uero successit alius Iohannes, natione Grecus de patre Platone. Hic fecit oratorium sancte Dei genitricis opere pulcherrimo in ecclesia beati Petri apostoli, et hic sepultus est ad sanctum Petrum.
Post hunc Sisinnius, natione Syrus, ex patre Iohanne sedit dies XX qui repentina morte defunctus sepultus est ad sanctum Petrum. Hic constituit ut quinta feria misse decantarentur.
Huic autem successit Constantinus, natione Syrus, ex patre Iohanne, seditque annis XI. Inter hec Cunipertus cunctis amabilis princeps, postquam XII annos Langobar dorum regnum post patrem solus obtinuit, ab hac luce subtractus est. Hic in campo, qui Coronate dicitur ubi bellum contra Alays gessit, construxit monasterium in honorem beati Georgii martyris. Fuit autem uir elegans et omni bonitate conspicuus audaxque bellator. Regnumque Langobardorum Liutperto adhuc puerilis etatis reliquit. Qui post menses VIII et annum unum et menses octo ab Ariperto interfectus est, Ansprandus eius oppressione in exilium relegatus est. Aripertus igitur Langobardorum regnum arripuit. Hic autem multas curtes et patrimonia Alpium Cotiarum, que quondam ad ius pertinebant apostolice sedis sed a Langobardis multo tempore fuerant ablata, restituit iuri eiusdem sedis et hanc donationem aureis literis scriptam Romam direxit.
At uero Dagoberto, de quo supra diximus, Francorum rege defuncto filius Sigibertus quidem in Austria,
Chlodoueus
Clodoueus
uero qui et Lodouicus nominatur in Neustria regni gubernacula susceperunt.
Chlodoueus
Clodoueus
autem rex accepit uxorem de genere Saxonum, nomine
Bathildeth
Bathildem
, omnique ingenio strenuam de qua tres suscepit filios uidelicet: Clotharium Childericum atque Theodericum. Fuit autem ipse
Chlodoueus
Clodoueus
omni spurcitie deditus, fornicarius, illusor feminarum, gule et ebrietati
atque luxurie dedito, dicto factoue
contentus. Huius uite et finis
nihil
nichil
dignum
historia
ystoria
recolit propter que omnia Pipinus sub Dagoberto maior domus eum deserens, ad Sigibertum se contulit. Decedente prefato Chlodoueo, qui regnauit annos XVI, Franci Chlotharium seniorem puerum ex tribus regem sibi statuunt, cum ipsa regina matre regnaturum, quique regnauit annis IV. Quo uita decedente Theodericus frater eius eleuatus est in regnum Francorum. Erat autem ipse leuis omniaque nimium incaute peragebat. Sub his diebus beatus Audoenus Rothomagensis episcopus plenus dierum ac uirtutibus preclaris migrauit ad Dominum. Eo tempore Pipinus iunior filius Ansegisi, decedentibus regibus, in Neustria dominabatur et post hec sub Theoderico rege cepit esse princeps regiminis et maior domus. Huic erat uxor nobilissima, nomine Plectrudis, ex qua genuit duos filios, nomen uni Drocus, minor uero uocabatur Grimoaldus. Prefatus uero Theodericus regnauit annis XIX. Post cuius obitum Chlodoueus filius eius puer mortuus est regnauitque annis II. Childebertus autem frater eius uir inclytus in regno statuitur. Huius temporibus Grimoaldus Pipini principis filius in aula regis Childeberti maior domus effectus est. Sub idem fere tempus Pipinus multa bella gessit contra Sueuos, et quamplurimas gentes. Mortuus est autem Drocus filius eius. Habuit quoque prefatus princeps
Pippinus
filium ex alia uxore, nomine Carolum, uirum elegantem, egregium, atque utilem. Tunc Childebertus rex iustus migrauit ad Dominum anno regni eius XVII regnauitque Dagobertus filius eius pro eo. Eo tempore Pipinus mortuus est, et qui propter animi mansuetudinem et iustitie seruatam equitatem a cunctis dilectus est, obtinuitque principatum annis XXVII et dimidio. Cuius principatui Grimoaldus filius eius maior domus successit, qui erat pius modestus et iustus.
Anno dominice incarnationis DCCVII. Iustinianus supradictus, qui amisso principatu Constantinopolitano in Ponto exulabat, auxilio regis Wulgarorum imperium una cum Tiberio filio suo recipiens, occidit omnes qui se exularant et Leonem qui locum eius usurpauerit, nec non et successorem eius Tiberium iugulari fecit. Gallinicum patriarcham, cuius consilio fuerat eiectus, erutis oculis Romam misit et dedit episcopatum Cyro qui erat in Ponto abbas eumque alebat exulem. Hic Constantium papam ad se uenire fecit, quem honorifice suscepit ac remisit, ita ut die dominica missas sibi in ecclesia sancte Sophie facere rogans, communionem de manu eius accepit, prostratusque in terram pro suis peccatis eum intercedere postulans, cuncta ecclesie priuilegia renouauit; qui cum exercitum mitteret in Pontum, prohibente papa Romano, ad comprehendendum Philippicum quem ibi religauerat conuersus omnis exercitus ad partem Philippici fecit eum ibidem imperatorem, reuersusque cum eo Constantinopolim pugnauit contra Iustinianum ad duodecimum ab urbe miliarum, et uicto atque occiso Iustiniano postquam imperium annos VI tenuerat, omnibus quippe erat exosus regnum eius suscepit Philippicus. Igitur Philippicus qui et Bardanis dictus est postquam imperiali dignitate confirmatus est Cyrum, de quo diximus, de pontificatu eiecit, eumque ad gubernandum abbatis iure monasterium in Pontum ire precepit. Idem Constantino pape misit litteras praui dogmatis, quas ille cum apostolice sedis concilio respuit, et huius rei causa fecit picturas in porticum sancti Petri que acta sanctarum sex Synodorum uniuersalium continerent. Nam huiusmodi picturas, cum haberentur in urbe regia, Philippicus iusserat auferri. Quapropter idem pontifex Constantinus simul cum populo Romano statuit ne heretici imperatoris nomen aut chartas aut figuram solidi susciperent; unde nec eius effigies in ecclesia introducta est nec nomen ad missarum solempnia. Contra hunc Philippicum postquam uno anno et mensibus sex imperauerat, Anastasius, qui et Arthemius dictus est, insurgens, eum regno expulit oculisque priuauit nec tamen occidit. Hic Anastasius litteras Constantino pape Romam direxit, quibus se fautorem catholice fidei et sancti sexti Concilii predicatorem esse docuit tenuitque imperium annis III.
Qui dum suis esset exosus, exercitus eius elegerunt Theodosium imperatorem. Theodosius uero contra eumdem Anastasium ueniens, apud Niceam ciuitatem graui prelio eum uicit, datoque exercitui sacramento clericum fieri ac presbyterum fecit ipsum ordinari. Ipse autem Theodosius ut imperium accepit, cum esset catholicus, mox in regia urbe imagines illas uenerandas, in qua sancte sex Synodi erant depicte et a Philippico fuerant deiecte, pristino in loco erexit. Regnauitque Theodosius anno I. Interea Constantinus papa diem obiit anno dominice incarnationis DCXCIX indictione V et successit ei Gregorius natione Romanus ex patre Marcello, seditque anno XVI mensibus IX. Fuit autem temporibus Anastasii et Theodosii Leonis atque Constantini Augustorum. Fuit quidem Gregorius uir castus, diuine scripture eruditus, loquela facundus, animo constans, ecclesiasticorum errorum destructor, et contrarius ac fortissimus inpugnator. Cuius imperatoris tempore per indictionem XII, mense ianuarii per X dies stella, que anthifer uocatur, cum radiis in celo apparuit in occidente, cuius radii partem Aquilonis aspiciebant et usque ad medium celum se extendebant. Hic per Bonifacium monachum et episcopum gentem Germanorum sedentem in tenebris et umbra mortis doctrina lucis conuertit ad Christum.
Eo tempore postquam IV annis apud Baioariam exulasset Ansprandus, de quo supra diximus, tandem cum exercitu Baioariorum regis, Italiam uenit, pugnauitque cum Ariperto Langobardorum rege, et facta est ex utraque parte magna populorum strages; et quamuis extremum nox prelium dirimisset et uictori Ariperto Baioarii terga prebuissent, eadem nocte Aripertus extinctus est. Regnauit autem cum patre
Daginperto
Dagimberto
siue solus usque ad annum duodecimum, fuitque uir pius et elemosynis deditus, iustitie amator, in cuius tempore ubertas nimia extitit. Denique post Ariperti funus, Ansprandus Langobardorum regnum potitus est, qui tres solummodo mentes regnauit, uir per omnia egregius et cuius sapientie rari equandi sunt. Cernentes Langobardi huius interitum Liutprandum filium eius in regali constituunt solio. Liutprandus uero cum in regno confirmatus esset suo donationem patrimonii Alpium Cotiarum, quam Aripertus rex fecerat et ille repetierat, ex ammonitione uenerabilis pape Gregorii Romane ecclesie confirmauit. Hic initio regni sui Baioariorum plurima castra cepit, Rauennam quoque obsedit cepitque. Tunc Tyberis fluuius alueo suo egressus multa Romane fecit exitia ciuitati; ita ut in uia Lata ad unam et semis staturam hominis excederet aqua, et a porta sancti Petri usque ad pontem Moluium aque se coniungerent. Mansit autem septem diebus. Interea Theodosio apud Constantinopolim imperatore defuncto, Leo, cognomento Surus, cum Constantino persecutore dum imperiali dignitate sublimatus esset, sanctorum imagines apud Constantinopolim deponi atque incendi iussit. Quod non solum per totam imperii sui ditionem, sed et Romano pontifici mandauit similia facere si gratiam imperialem habere uellet. Sed pontifex non solum hoc facere contempsit, uerum etiam communione priuauit. Attamen idem imperator tam ui quam blandimentis habitantes Constantinopolim compulit, ut ubicumque haberentur imagines tam Saluatoris quamque sancte Dei genitricis, uel omnium quoque sanctorum sibi exhiberentur; sicque illas in medio ciuitatis congregari fecit et igne cremari. Et quia plerique ex populo tale scelus fieri prepediebant, aliquanti ex eis capite truncati, alii corporis parte mutilati sunt, regnauitque Leo annis IX. Quo tempore Sarraceni immenso cum exercitu Constantinopolim uenientes, triennio ciuitatem obsederunt, donec ciuibus multa constantia ad Deum clamantibus, plurimi eorum fame, frigore ac pestilentia perierunt, ac sic perpessi obsidione abscesserunt. Qui inde egressi Wulgarorum gentem, que est super Danubium, bello aggrediuntur et ab his quoque uicti refugiunt ac naues petunt suas. Quibus cum altum peterent, ingruente subita tempestate, plurim eorum mersi siue confractis per littora nauibus sunt necati.
Interea
Constantinopolim
Constantinolim
CCC milia hominum utriusque sexus pestilentia perierunt. Germanus patriarcha non consentiens imperatoris errori, a propria sede depulsus est et in loco eius Anastasius presbyter, qui fuerat imperator, patriarcha ordinatus est.
Liutprandus quoque Langobardorum rex audiens quod Sarraceni, depopulata Sardinia, etiam loca illa sedarent ubi ossa sancti Augustini episcopi propter uastationem Barbarorum olim ab Hyppone translata et honorifice fuerant condita, misit et dato pretio accepit et transtulit ea in Ticinis, ibique cum debito tanti patris honore recondidit.
Quo tempore defuncto Gisulfo Beneuentanorum duce, Samnitum populum Romualdus filius eius regendum suscepit. His autem diebus Franci in Francos inuicem irruunt ac sese mutuo dirissima cede prosternunt. Interea Dagobertus Francorum rex egrotans mortuus est, regnauitque annis V, Franci autem inuidentes Carolum Danielem quemdam clericum cesarie capitis crescente in regno stabiliunt atque Chilpericum nuncupant; eumque cum exercitu contra Carolum dirigunt. Carolus itaque contra eos dimicans uictor extitit, uastans regiones usque Ardennam siluam et usque Renum, uel Coloniam, ibique seditionem intulit et ipsam ciuitatem cepit, statuitque sibi regem Clotharium nomine qui non multo post mortuus est. Chilpericus autem et Eudo dux contra Carolum mouentes exercitum ueniunt; contra quos Carolus occurrit intrepidus Parisius ciuitate, Sequane fluuio transito usque Aurelianis peruenit, debellans eosque deuincens. Post hec ipse quidem Chilpericus mortuus est anno quinto et dimidio regni eius. Franci uero Theodericum filium Dagoberti iunioris regem super se statuunt. Per idem tempus rebellantibus Saxonibus, Carolus princeps ueniens preoccupauit illos debellansque illos reuertitur. Sub hisdem diebus, euoluto anni circulo, collecto agmine Renum fluuium transiit Alamannosque et Sueuos lustratur et Danubium usque accessit, illoque transmeato fines Bangarenses occupauit, subacta illa regione ac pretio multo sublato ab hostibus qui patriam depopulati fuerant, iterum remeauit ad propria. Eudo igitur Baioariorum gentis dux cernens se superatum, gentem perfidam Sarracenorum ad auxilium suum contra Carolum principem excitauit. Qui egressi cum rege suo, Abdirama nomine, Garonnam transeunt usque Burdigalem consumptis populis ecclesiisque crematis usque Pictauis profecti sunt cum uxoribus ac liberis quasi Galliam possessuri, quorum erat innumera multitudo. Contra quos Carolus princeps audacter aciem instruxit, ac super eos belli gerando irruit tentoria eorum subuertit, et fortiter cum eis dimicauit. Interfecto rege eorum Abdirama exercitum eius prostrauit atque deuicit, uictorque de hostibus triumphauit; in ipsa namque pugna ut fertur ex Sarracenis CCCLX milia, ex Francorum parte MCL ceciderunt. Post hec autem Eudo mortuus est.
Anno dominice incarnationis DCCXVII indictione XIV. Gregorius Romane sedis pontifex defunctus est et sepultus ad sanctum Petrum. Cui successit alter Gregorius, natione Syrus, ex patre Iohanne, seditque annis X mensibus VII. Hic autem erat uir mitissimus et ualde sapiens, in diuinis scripturis sufficienter instructus, greca latinaque lingua eruditus, atque disertus, in sensibus diuinarum scripturarum subtilissima exortatione elimatus, exortator omnium bonorum plebique florentissima catholice fidei ac salutaria predicans, corda fidelium dicto factoque corroborans, orthodoxe ac catholice fidei emulator atque defensor fortissimus, christianam religionem diligenter complectens, paupertatis amator, erga inopum prouisionem non solum mentis pietate, sed et studii labore sollicitus, captiuorum redemptor et debitorum, orphanis quoque et uiduis cum omni diligentia largiter necessaria tribuens. Quamobrem, Deo fauente, non solum ad sacrum presbyteratus ordinem peruenit, sed etiam dum in exequio sui decessoris ante feretrum eius fuisset inuentus, omnis Romanus populus a magno usque ad paruum diuina inspiratione subito permoti, per uim auferentes eum, in pontificatus ordinem elegerunt, tempore Leonis et Constantini imperatorum. Hic autem Gregorius Leonem imperatorem, qui sacras imagines destruere nitebatur, excommunicauit et regno priuauit.
Hic idem, cum Roma obsideretur a Liutprando Langobardorum rege, misit nauali itinere claues confessiones sancti Petri et Carolo principi rogans ut Romanam ecclesiam a Langobardis liberaret; noluit enim ab imperatore Constantinopolitano, quem admodum fuerat hactenus consuetudo, auxilium petere. Tum quidem quia propter sacras imagines, uelut supra dictum est, excommunicatus erat et in eodem errore perseuerans nec penituit. Tum uero quia per multa tempora, prout supra notatum est, a Sarracenis obsessus ipsam etiam regiam ciuitatem in qua manebat defendere nequibat. Hec itaque causa fuit quare Constantinopolitani imperatores patrocinium Romane ecclesie amiserunt. Circa hec tempora Carolus princeps pepigerat fedus cum Liutprando Langobardorum rege, eique Pipinum unum suum misit, ut eius iuxta morem capillum primus succideret. Quod ille gratissime complens eius cesariem succi dit. Sicque pater eius spiritualis effectus, multis eum ditatum muneribus natum genitori remisit. Huius igitur amicitie Carolus princeps confisus, misit eidem regi rogans ut causa sue dilectionis ab urbis obsidione se cederet et Romanam ecclesiam non inquietaret. Rex itaque compatris postulationi gratanter annuit.
Sequenti uero anno Carolus princeps regionem Burgundie et Lugdunum Gallie, Ligerim quoque fluuium transiens, usque Garonnam, uel urbem Burdigalensem, uel Castroblauiam cum urbibus, ac suburbanis eorum sibi subegit, anno eiusdem principis XXIX. et a passione Domini annis DCCXXXV. Subegit quoque et Frisones circa maritima habitantes; Wandalos etiam gladio et igne deuastantes Galliam deuicit, exterminans ac de totis Galliarum finibus proiciens; itemque rebellantibus Saxonibus, qui circa Renum fluuium consistunt, Renum amnem sagaci intentione transmeauit, maxima ex parte regionem illam ditissimam strauit gentemque iliam seuissimam ex parte
tributariam
tributaria
esse precepit et quamplurimos obsides ab eis recepit. Per idem tempus Sarracenorum exercitus Galliam introiens multas deuastationes fecit, contra quos Carolus apud Auennionem urbem dimicans urbem ipsam cepit, hostes prosternens trucidauit, Rodanum fluuium cum exercitu suo transiit, Gothorum fines penetrauit atque Narbonam usque peraccessit; ipsam quoque urbem obsedit. Sarraceni itaque urbe egressi fortiter contra eum dimicarunt illisque mutuo conflegentibus, Sarraceni deuicti atque prostrati uidentes regem suum, nomine Athima, interfectum in fugam lapsi terga uerterunt: Franci eos usque mare insequentes, super eos insiliunt suffocantesque in aquis interimunt. Non multo post tempore Sarraceni iterato Gallorum fines ingressi usque ad Prouinciam perueniunt, et capta Arelate omnia circumquaque demoliti sunt. Tunc Carolus ut uidit innumeram multitudinem Sarracenorum legatos suos ad Liutprandum
Longobardorum
regem
sibi karissimum
misit, auxilium ab eo contra Sarracenos deposcens. Qui nihil moratus cum ingenti
Langobardorum
Longobardorum
exercitu ad eius adiutorium properauit. Commisso itaque prelio tanta eos cede prostrauerunt, quod penitus eos ab illis regionibus deleuerunt. Liutprandus uero multis ab amico ditatus muneribus cum omni suo exercitu ad Italiam rediit, in qua multas per singula loca ecclesias instruxit rebusque plurimis ditauit.
Rome uero Gregorio papa defuncto et in ecclesia beati Petri sepulto, successit ei Zacharias, natione Grecus, ex patre Policronio, seditque annis X mensibus VII. Uir mitissimus atque suauissimus omnique bonitate ornatus, amator cleri et totius populi, tardus ad irascendum et uelox ad miserendum, nulli malum pro malo reddens, suis etiam persecutoribus bona pro malis reddidit. Hic inuenit totam Italiam ualde turbatam simul et ducatum Romanum, persequente Liutprando Langobardorum rege, ac Romane ecclesie iura auferente. Tantam uero Deus omnipotens huic Zacharie pape gratiam contulit ut etiam pro salute populi animam ponere non dubitaret. Qui prius missa legatione ad eundem regem Liutprandum, post ipse ueniens, salutaria illi uerba predicauit. Cuius sancti uiri admonitionibus inclinatus prenominatus rex ciuitates Romane ecclesie aliaque iura pertinentes eidem ecclesie, que per triginta annos ablate fuerant, reddidit et pace facta cum ducatu Romano ipse rex in uiginti confirmauit anni, sed et captiuos omnes quos ex diuersis prouinciis Romanorum tenebat eidem pontifici redonauit. Eodem uero die dominico post peracta missarum solemnia, eundem regem ad prandium ipse beatissimus pontifex cum omni alacritate inuitauit ut cum apostolica benedictione ac dilectione firmaret: sicque reuersus est ipse pontifex. Uniuersus itaque Italie populus in XX annorum spatium inita pace quieuit. Hic autem pontifex magni meriti et sanctitatis uir clerum suum ualde dilexit, utpote pater et bonus pastor omnes amplectens et utiliter fouens et neminem eorum tribulare uel angere permittens. Hic autem precepit ut filii compatrum se in matrimonium non coniungerent. Huius quippe temporibus in magna securitate et letitia populus a Deo illi commissus degens uixit.
Liutprandus uero Langobardorum rex iam etate maturus obiit anno regni eius XXXI. mensibus VII. Iste quoque Langobardorum leges adauxit. Fuit autem hic multe sapientie uir, consilio sagax, pius admodum et pacis amator, belli prepotens, delinquentibus clemens, castus, pudicus, orator, peruigil, elemosynis largus, litterarum quidem ignarus, sed philosophis equandus nutritor gentis, iuris amator, legumque augmentator, plus semper in orationibus quam in armis confidens, maxima cura amicitiam amicorum custodiens. Cui in regno eius Ildeprandus nepos eius successit, qui VII euolutis mensibus post eum obiens regnum Rachisi, qui dux eius fuerat, reliquit. Iste quidem fuit pius atque omnibus amabilis et largus in donis plurimis. Ad quem Zacharias papa missa relatione, continuo ob reuerentiam apostolorum eius precibus inclinatus, inita pace, uniuersus Italie quieuit populus. Hic autem Rachis rex, postquam regnauit annis quatuor et mensibus IX, deuoto animo regalem dignita tem relinquens, Deo seruiturus cum uxore et filiis monachus effectus est. Iste quoque aliqua in edicto capitula legis adiunxit.
Huic itaque Aistulphus in Langobardorum regnum frater eiusdem Rachisis rex instituitur. Hic autem erat astutissimus et ferox qui, postquam regni gubernacula suscepit, cepit iuri Romane ecclesie pernimium infestus esse; nam eius iura sibi uendicabat.
Interea Carolus memoratus princeps, febre correptus consilio optimatum suorum petito, filiis suis regna diuidit. Primogenitum itaque filium, Carlomannum nomine, Austria et Suauia, que nunc Alamannia dicitur, sublimauit. Alteri uero filio ianiori, Pipino nomine, Burgundiam, Neustriam et Prouinciam premisit. Obiit autem Carolus princeps Carisiaco uilla super Isaram fluuium, anno incarnati Uerbi DCCXLI sepultusque est Parisiis in ecclesia sancti Dionysii martyris. Rexit autem utraque regna annis XXXV. Habuitque idem Carolus filium alium de priore uxore, nomine Griphonem, qui post mortem patris pleraque fratribus bella intulit, Saxones quoque contra eos sollicitauit. Carlomannus autem et Pipinus frater eius iuncta manu Saxoniam ingressi sunt et Theodericum primarium gentis ipsius in deditionem acceperunt. Eodem anno Carlomannus, quod diu antea uouerat, dimissa expeditione regnum fratri suo Pipino cognognomento paruo, relinquens, ipse Romam uenit ibique dimissa seculari gloria ad monasterium sancti Benedicti, quod est in Casino castro, Deo seruiturum se statuit monasticum habitum suscipiens. Pipinus itaque Burchardum Wiziburgensem episcopum et Fuldradum capellanum misit Romam ad Zachariam papam, rogans ut eius auctoritate Francorum rex institueretur. Dataque sanctione sua Romanus pontifex iussit Pipinum regem institui.
Anno dominice incarnatione DCCLII. indictione V. Zacharias Papa obiit et sepultus est ad beatum Petrum, cui successit Stephanus, natione Romanus, ex patre Constantino, seditque annis V, mens. I. Hic post patris sui obitum paruus derelictus, in uenerabili cubiculo Lateranensi pro doctrina apostolice traditionis sub predecessoribus pontificibus permansit. Quem seriatim per ecclesiasticos ordines promouentes, diaconatus in ordine eum ordinauerunt. Defuncto uero Zacharia papa, Stephanum quendam presbyterum in ordine pontificatus cunctus populus sibi elegit et in Lateranense patriarchium intromisit. Qui dum causas disponeret, subito obmutescens, defunctus est. Post hec cunctus populus congregatus in basilica sancte Dei genitricis Marie ad presepe, ubi omnes misericordiam Dei et ipsius semper uirginis Marie potentes, bono animo et consona uoce predictum beatissimum uirum sibi elegerunt pontificem, quem omnes sincera mente cum laudis preconiis in basilicam Saluatoris, que appellatur Constantiniana, deportauerunt et exinde uementer patriarchium, iuxta morem eum ibi intromiserunt. Erat enim isdem beatissimus papa amator omnium ecclesiarum Dei, traditionem etiam ecclesiasticam firma stabilitate conseruans, pauperum Christi uelox subuentor, uerbi Dei in magna constantia predicator, pupillorum ac uiduarum uoce manuque fortissimus auxiliator. Hic autem obsecrationibus et muneribus prefatum Aistulphum regem sepissime monuit ut timore Dei ac beati Petri ab infestatione Romane ecclesie desisteret. Qui cum id ullo modo ab ipso impetrare nequisset, tandem ipse papa, spreto iam Constantinopolitano patrocinio, uenit in Gallias ad Pipinum regem per indictionem VII ut se et Romanam ecclesiam a Langobardorum oppressione defenderet; uenit et Carlomannus frater regis iam monachus factus iussu abbatis sui, quoniam Aistulphus rex illum obnixe deprecatus est ut apud fratrem suum precibus Romani pontificis obsisteret ac contrairet. Inuitus tamen hoc fecisse putatur, quia nec ille abbatis sui iussa contempnere nec abbas ille preceptis regis Langobardorum, qui hoc imperauit, audebat resistere. Audiens itaque Pipinus rex eiusdem pontificis aduentum, obuius ei festinanter aduenit cum Bertrada coniuge et filiis et primatibus cui et uice stratoris ipse pedes iuxta sellam eius ad palatium usque magno cum honore deduxit. Mox idem papa prefatum regem lacrymabiliter deprecatus est ut per caritatis federa causam beati Petri disponeret. Ut autem Stephanus papa a rege Pipino ecclesie Romane firmitatem defensionis accepit, ipsum sacra unctione ad regie dignitatis honorem consecrauit et cum eo duos filios eius Carolum et Carlomannum. Pipinus itaque rex, postquam bis ac tertio per suos legatos ad Aistulphum regem miserat, admonens ac deprecans pluraque illi munera pollicens ut propria ecclesie restitueret, illeque obstinatus obedire differet tandem suggerente atque insistente Romano pontifice cum ualida manu Italiam ingreditur; resistentibus sibi Langobardis et claustra Italie tuentibus ad ipsas montium clausas cum Langobardis acerrime pugnauit. Cedentibusque Langobardis, Francorum copie difficili labore uictores extiterunt. Aistulphus uero rex iterum pugnare non ausus in ciuitate Papia a rege Pipino obsessus est. Qui ante obsidionem non soluit quam firmitatis causa pro reddenda Romane ecclesie iustitia obsides recepisset; datis uero obsidibus promissisque iure iurando firmatis, ipse quidem Pipinus rex in Gallias reuersus est Stephanum uero papam Romam remisit. Carlomannus autem monachus frater regis, qui in Uienna ciuitate remanserat, priusquam rex de Italia reuersus est febre correptus diem obiit. Aistulphus autem Langobardorum rex, quamquam superiores obsides dedisset et de reddenda sancte romane ecclesie iustitia iure iurando obstrictus esset, nihil tamen de promissis opere compleuit. Sed post aliquantum temporis ipse cum Langobardorum exercitu Romanam uenit ad urbem una cum duce suo Desiderio et ex omni parte circumdans quotidie fortiter eam expugnauit, omniaque extra urbem ferro et igne deuastans atque funditus demoliens consumpsit ut urbem caperet. Quod cum regi Pipino per legatos eiusdem Romani pontificis nunciatum esset; Pipinus rex iterum cum exercitu Italiam intrauit et Aistulphum in Papia ciuitate se includentem obsedit: nec ab obsidione destitit usque dum Aistulphus, ab eo compulsus Rauennam ac Pentapolim et omnem Exarchatum Rauenne pertinentem predicto pape reddidit. His ita peractis Pipinus in Galliam reuersus est. Non post multum uero temporis Stephanus papa diem obiit et sepultus est ad sanctum Petrum apostolum.
Cui successit Paulus, natione Romanus, ex patre Constantino, seditque annis X, mens I. Hic autem minor germanus Stephani pontificis ab ineunte etate in Lateranensi patriarchio pro eruditione ecclesiastice discipline ab eodem fratre traditus est tempore Gregorii II iunioris pontificis, et postmodum a Zacharia papa in diaconatus ordinem pariter cum prefato germano suo promotus est. Sed dum isdem frater et antecessor pontifex ad uite extremum pertingeret, illico populus Romane urbis diuisus est, et alii cum Theophylacto archidiacono se tenebant, alii uero eidem diacono concordabant se Paulo. Dum uero (de) hac luce pontifex idem migrasset et in basilica beati Petri sepultus esset, continuo populi congregatio, que cum eodem Paulo erat quoniam ualidior, et fortior erat eum in pontificatus culmine secundum morem elegerunt; et ita in apostolica sede ordinatus est temporibus Constantini et Leonis imperatorum. Erat enim mitis et ualde misericors, nulli umquam malum pro malo reddens; et si pro tempore per iniquos satellites tribulabatur, in proximo tamen pietate motus consolationis illis misericordiam inferebant. Hic, ut multi testati sunt, noctu per semetipsum cum suis familiaribus cellas pauperum infirmorum adiacentium, qui ex suis nequaquam assurgere ualebant lectulis, nec non et aliorum inopum circuibat silentio, ampliorem ministrans illis alimoniam, atque subsidii inferens opem. Sed et carceres atque alia clau stra per eadem noctium secreta uisitabat, et quos ibidem inueniebat retrusos a mortis eruens periculo liberos ire laxabat. Plures quoque, qui debitis obligati atque afflicti, a suis feneratoribus opprimebantur, reddito ipso debito, a iugo redimebat seruitutis. Uiduis et pupillis, omnibusque egentibus opem ferens. Hic aggregatis sacerdotibus cum uniuerso populo Romane urbis, corpus beate Petronille de loco ubi quiescebat foris portam uia Appia abstulit una cum sarcophago marmoreo, in quo legebatur: Petronille filie dulcissime; unde non dubium est, quia scultura illa literarum propria beati Petri apostoli manu designata esse dinoscitur, ob amorem sue dulcissime nate. Ipsum itaque sanctum corpus, una cum sarcophago impositum super plaustrum nouum in ecclesia beati Petri apostoli cum ymnis, et canticis spiritualibus deportauit, et mirifico cum honore collocauit. Erat enim fortissimus orthodoxe fidei defensor, unde sepius suos missos cum apostolicis obsecratoriis, atque ammonitoriis litteris prefatis angustis Constantino et Leoni direxit pro restituendis, confirmandisque in pristino uenerationis statu
sacratissimis imaginibus
sacratissimas imagines
Domini Saluatoris, sancteque eius genitricis, atque omnium sanctorum. Hic multas ecclesias restaurauit, quamplures etiam nouiter edificauit nonnullas mirifice decorauit.
Aistulphus autem Longobardorum rex multa sanctorum corpora ex Romanis finibus in Papiam detulit, construxitque eorum oracula, ubi monasterium uirginum dedicauit, suasque filias ibidem consecrauit; fecit quoque et monasterium in fines Emilie, in quo multa donaria largitus est. Qui ualde dilexit monachos et in eorum manibus mortuus est, postquam regnauit annis VII et mensibus V. Fuit autem pernimium audax et ferox; hic etiam apposuit leges in Langobardorum edicto.
Aistulpho autem successit in regnum Desiderius, qui comestabulus eius fuerat. Iste quidem ultimus Langobardorum rex, uiginti octo annis mansit in regno Langobardis iam in deliciis resolutis. Huius quidem temporibus Paulus Diaconus eidem regi charissimus, in artibus floruit. His quoque diebus Constantinus, cognomento persecutor, cum ipse solus apud Constantinopolim post predictum Leonem regnaret, et eiusdem Leonis errores cum omni intentione prosequeretur, direxit Pipino regi munera multa. Ipse enim Pipinus iam dicti Leonis iussa, necnon et acta omnino detestabatur. Pipinus uero rex cum exercitu Saxoniam ingressus est, et quamuis Saxones ei ualidissime resisterent, commissis preliis plurimam ex ipsis multitudinem cedit coegitque, ut annis singulis honoris causa equos trecentos pro munere statuerent se daturos. His ita Pi pinus rex a Saxonibus sacramento firmatis, in Galliam
sese
cum exercitu suo
sese
recepit. Tunc eclypsis solis facta est II. nonas Iunii hora sexta. Eodem anno Paulus papa Roma defunctus et ad sanctum Petrum sepultus est, et cessauit episcopatus anno I, et mense I. Quo Constantinus transgressor apostolice sedis inuasor extitit per VI. indictionem. Obiit autem Pipinus rex anno suscepti regni eius XV mensibus IV diebus XX. Tenuerat uero antea principatum, et maioratumdomus annis X ab obitu patris sui usque ad susceptionem regni. Cuius corpus in basilica beati Dionysii martyris Parisiis humatum est. Filii uero eius Carolus et Carlomannus, omnium Francorum consensu, pariter reges sunt effecti.
At uero Rome defuncto Paulo papa, Stephanus natione Siculus ex patre Olibo romanum suscepit pontificatum, seditque annis IV mensibus V. Uir strenuus, et diuinis scripturis eruditus, atque ecclesiasticis traditionibus imbutus, et in eorum obseruationibus constantissimus perseuerator. Hic dum a Siciliensi insula paruulus Romam uenisset, tradidit eum papa Gregorius tertius in monasterio sancti Grisogoni, ibique clericus atque monachus est effectus. Quem postmodum Zacharias papa ex ipso tollens monasterio, in Lateranensis
patriarchii
patriarchio
cubiculo esse precepit, eumque postmodum presbyterum in titulo beate Cecilie sacrauit. Quem tamen pro eius castitatis modestia, in suo officio Lateranis detinuit; sed et reliqui, scilicet Stephanus et Paulus beati pontifices, eundem uenerabilem Stephanum pro eius piis
conuersationibus
consecrationibus
in suo seruitio detinuerunt. Dum uero predecessor eius Paulus papa infirmitate detineretur, de qua uitam finiuit, Stephanus ipse in eius perseuerans seruitio nullo modo ab eius lectulo recessit donec spiritum emitteret. Quo nec dum defuncto, Toto dux Nepesine ciuitatis cum exercitus multitudine armatorum subito elegit Constantinum fratrem suum tunc laicum existentem. Sicque in Lateranense patriarchium introductus est. Statimque Georgius Prenestine ciuitatis episcopus ab ipsa eadem multitudine ualde coactus, ipsum Constantium clericum fecit. Alia uero die simili modo contra canonum statuta subdiaconus factus, populum sibi sacramentum prebere fecit. Et adueniente dominica die, ab eodem Gregorio episcopo et duobus aliis episcopis consecratus est. Non multos post uero dies eiusdem Georgii episcopi, qui eum consecrauit, manus aruit atque contracta est, ita quod nec ad os suum conferre ualuit, sicque languens uitam finiuit. Constantinus autem transacto anno, seditione commota in populo, de sede pontificatus expulsus est. Alia uero die Philippum presbyterum de monasterio sancti Uiti trahentes elegerunt, eumque in basilicam Saluatoris more solito deduxerunt; illic ab episcopo oratione data iuxta antiquitatis morem omnibus pacem tribuit, et sic statim in Lateranense introduxerunt patriarchium. Ibique similiter in sella pontificali sedens, tribuens eis denuo, ut mos est, pacem ascendit sursum et mensam, ut assolent pontifices, tenuit. Eodem quippe die Romani ira accensi expulerunt eundem Philippum de patriarchio et in suum monasterium retruderunt. Sequenti uero die clerus et populus uniuersus unoque consensu in persona beati Stephani acclamauerunt et pergentes ad ecclesiam beate Cecilie, in qua presbyter existens spiritualem degebat uitam, statim eum pontificem elegerunt. Quem cum laudibus in Lateranense deportauerunt patriarchium, et rite omnibus in eius electione peractis, pontificatus culmen ascendit. Prefatus uero Constantinus deductus in ecclesiam sancti Saluatoris, in qua episcopi et presbyteri cum populo erant congregati, lectisque sanctis canonibus depositus est. Tunc accedens quidam subdiaconus nomine Martinus, oratorium de collo eius abstulit et ante pedes eius proiecit, et compagos ipsius abscidit, eumque in monasterium retrudit. Sicque alio die dominico antedictus beatus Stephanus a tribus episcopis ut mos est consecratus est. Facta statim ab uniuerso populo Romano penitentie confessionisque de precatione apud diuinam clementiam, per quam se omnes peccasse in predicti Constantini inuasoris apostolice sedis impia ordinatione consitentes, pro eo quod non ei restiterunt. Ita excelsa uoce in ambone basilice beati Petri a Leone scriniario eadem relecta est confessio. Post aliquantum uero temporis quidam iniqui Deum non timentes perrexerunt ad monasterium, in quo idem Constantinus retrusus erat, eumque de ipso monasterio eicientes, eius oculos cruerunt, et ita in platea dimiserunt; multa quippe mala quotidie per eum, atque homicidia in Italia perpetrabantur. His ita gestis beatus papa Stephanus direxit in Francie partes Sergium secundicerium ad excellentissimos
uiros
Francorum reges Carolum et Carlomannum, deprecans et exorans per suas apostolicas litteras, ut aliquantos episcopos
gnaros Deumque timentes
et in diuinis scripturis atque sanctorum canonum institutionibus eruditissimos dirigerent ad faciendum in Romana urbe concilium pro eadem impia noui erroris ac temeritatis presumptione, quam antefatus Constantinus apostolice sedis peruasor usus est perpetrare. Tunc ipsi christianissimi reges direxerunt de eisdem Francorum regionibus duodecim episcopos diuinis scripturis, et sanctorum cerimoniis canonum doctos ac probatissimos uiros in urbem Romam. Sanctissimus itaque Stephanus papa congregatis Italie episcopis in basilica Salua toris Laterani per indictionem VII synodum celebrauit. Deductus est autem ad medium sepe prefatus Constantinus apostolice sedis inuasor, iam orbatus oculis et subtilius
inquisitus
inquisitur
, cur apostolicam sedem laicus existens presumpsisset inuadere, et talem inique nouitatis errorem in ecclesia Dei perpetrare. Qui coram omnibus professus uim se a populo pertulisse, et brachio fuisse electus atque coactus in Lateranense patriarchium deductus propter grauamina atque preiudicia illa, que Romano populo ingesserat domnus Paulus papa. Et corruens in terram, manibus extensis in pauimento, se reum atque super numerum arene maris peccasse deflebat, petens misericordie ueniam ab eodem sacerdotali consequi concilio. Quem a terra leuare facientes, ipso die nullam de eo protulerunt sententiam. Alio uero die denuo asserentes eum atque interrogantes de eadem impia nouitate, respondit nihil noui se fecisse, dicens: quia et Sergius archiepiscopus Rauennantium, laicus existens, archiepiscopus effectus est, et Stephanus episcopus Neapolitane ciuitatis et ipse laicus repente episcopus consecratus est. Dum uero talia isdem Constantinus prosequetur ilico sacerdotes uniuersi irati zelo ecclesiastice traditionis, turpiter illum extra eandem ecclesiam proiecerunt. Tunc desertis omnibus eius actionum gestis, simul et
concilio
consilio
illo, quod in scripturis quasi de eius confirmatione edictum fuerat, igne combusserunt in medio presbyterii ipsius ecclesie. Quo facto proiciens se in terram sanctus Stephanus papa, et uniuersi sacerdotes cum populo Romano clamantes kirieleyson, cum ingenti fletu peccasse se omnes professi sunt; pro eo quod de manibus ipsius Constantini communionem susceperunt, sicque omnibus ex hoc indita est penitentia. Tunc allatis sacratissimis canonibus, eisque liquido perscrutatis, prolata est sententia ab eodem sacerdotali concilio sub anathematis interdicto dicente: nullus unquam presumat laicorum neque ex alio ordine, nisi predistinctis gradibus ascendens, diaconus, aut presbyter cardinalis factus fuerit, ad sacrum pontificatus honorem promoueri. Et alia plura, que canonica indigebant correctione in eodem concilio statuerunt emendanda. De episcopis uero atque presbyteris et diaconibus, quos ipse Constantinus consecrauerat, ita in eodem concilio promulgatum est; ut episcopi illi, si qui eorum presbyter aut diaconus fuerunt, in pristino honoris sui gradu reuerterentur. Et si placabiles fuissent, coram populo ciuitatis sue denuo facto decreto electionis, more solito, cum clero et populo ad apostolicam uenissent sedem, et ab eo sanctissimo papa benedictionis susciperent consecrationem. Presbyteri uero illi ac diaconi ab eodem Constantino consecrati simili modo in eo quo prius existebant, habitu reuerterentur. Et postmodum si qui eorum placabiles extitissent, antedictus beatissimus pontifex presbyteros eos aut diacones consecrasset. Statuens ut ii qui ex eis consecrati erant nequaquam ad altiorem honorem ascenderent, nec ad pontificatus promouerentur culmen, ne talis impius nouitatis error in ecclesia pullularet. Ipse uero beatissimus Stephanus papa coram omni sacerdotali collegio clamauit dicens: nullo modo se permitti aut penitus declinari in eorundem presbyterorum aut diaconorum consecrationem. De laicis uero, qui ab eodem Constantino presbiteri aut diaconi consecrati sunt, ita promulgatum est: ut in religioso habitu cunctis diebus uite eorum siue in propriis domibus, uel ubi uoluissent permanere deberent. Huiusmodi itaque prolatis sententiis, illi episcopi qui ab eodem Constantino consecrati fuerant, reuertentes iuxta eiusdem concilii sententiam in pristino honoris gradu, electi denuo a clero et populo,
ii qui de eis fuerant placabiles
factoque solito decreto, ad sedem apostolicam properantes, ab eodem sanctissimo papa sunt consecrati. Nam presbyteri et diaconi illi usque ad mortem ipsius pontificis sic remanentes nequaquam ab eo sunt consecrati. In eodem quoque concilio statutum est: ut omnia que isdem Constantinus in ecclesiasticis sacramentis ac diuino cultu egit irrita fuissent, preter sacrum baptisma atque sanctum chrisma. His ita peractis continuo ex diuersis sanctorum patrum testimoniis de sacris imaginibus Dei et Saluatoris nostri Iesu Christi, et gloriose genitricis eius semper uirginis Marie, et beatorum apostolorum omniumque sanctorum subtiliter perdagantcs, in eodem concilio statuerunt magno honoris affectu ab omnibus christianis ipsas sacras imagines uenerari, sicut ab omnibus apostolice sedis pontificibus et uenerabilibus patribus hactenus traditum est et obseruatum. Confundentes atque anathematizantes execrabilem illam synodum, que in Grecie partibus nuper acta est pro deponendis ipsis sacris imaginibus. Expletis uero omnibus que in eodem concilio fuerant constituta, tunc isdem beatissimus pontifex, aggregans uniuersos sacerdotes et clerum atque uniuersum populum, simul cum eis profectus est ad beatum Petrum principem apostolorum, cum hymnis et canticis spiritualibus, nudis pedibus omnes. Illicque in ambonem ascendens Leontius scriniarius, cuncta que in eodem peracta sunt concilio, extensa uoce legit populo; sed et tres episcopi idest Gregorius Silue candide, Eustasius Albani et Gregorius Tiburtine, una cum ipso papa anathematis obbligationem protulerunt, ne quisquam presumeret quoque tempore transgredi quippiam de omnibus que in eodem concilio sunt statuta. Post aliquantum uero temporis contigit de hac uita migrasse Sergium archiepiscopum Rauennantium. Et continuo surgens Michelius scriniarius ipsius ecclesie, qui nullo sacerdotali fungebatur honore, profectus est Ariminum ad Mauricium ariminensium ducem; qui congregans exercitum, una cum consilio Desiderii Langobardorum regis, properauit Rauennam, et brachio forti elegit predictum Michelium et in episcopatus Rauennatis ecclesie introduxit, et Leonem archidiaconum, qui electus erat in archiepiscopatus ordine, Ariminum deportans ibidem arta custodia mancipatum isdem Mauricius detinere fecit. Tunc predictus Michelius atque Mauricius et iudices Rauennantium ciuitatis direxerunt ad prefatum beatissimum pontificem, promittentes ei copiosa munera, ut ipsum Michelium archiepiscopum consecraret. Ipse uero beatissimus presul per nullius dationis promissionem inclinatus est ad eius consecrationem, asserens nulla ratione fieri posse, dum sacerdotali honore minime preditus existeret Michelius, cui obtestationis litteras atque missos direxit ut ab eodem iniusto proposito recederet. Ipse autem nullo modo apostolicis ammonitionibus acquiescere uoluit, dansque plurima dona et munera Desiderio Langobardorum regi, et ornatus ipsius ecclesie, cum aliis diuersis rebus, in brachio forti per unius annis circulum, et eo amplius, ipsum episcopatum peruasum detinuit, denudans illum atque in magna paupertate redigens. Tunc beatissimus presul Stephanus misit legatos suos cum legatis Caroli regis Francorum, ammonens omnes Rauennianos ut ab eodem Michelio discederent. Qui statim eundem Michelium ab episcopio eiecerunt, Romamque direxerunt et predictum Leonem eiusdem ecclesie archidiconum elegerunt. Qui ad apostolicam sedem properans cum sacerdotibus et clero ipsius Rauennatis ecclesie et iudicibus ac plebe eiusdem urbis, in archiepiscopatus honorem ab eodem Stephano papa ordinatus et consecratus est. Erat enim isdem beatus papa Stephanus ecclesie traditionis obseruator, renouans pristinum ecclesie ritum in diuersis clericatus honoribus. Hic statuit ut omni dominico die a septem episcopis cardinalibus ebdomadariis, qui in ecclesia Saluatoris obseruant, missarum solemnia super altare beati Petri Gloria in excelsis Deo diceretur. Nam sedule isdem beatissimus pontifex suos missos atque litteras ammonitorias dirigere studebat Carolo regi Francorum et eius germano Carlomanno, pro exigendis iustitiis beati Petri a Desiderio rege Langobardorum, quas obdurato corde reddere Romane ecclesie nolebat.
Interea Carlomannus frater Caroli regis, post ammistratum communiter biennio regnum, morbo decessit. Carolus itaque totius amministratione regni accepta Francorum omnium rex constititur. Iste uero multa bella gessit: primum quidem in Aquitania, quod a patre fuerat inchoatum sed nondum finitum. Sed subacta Guasconia et compositis in Aquitania rebus, deinde superato Pyrenei montis iugo in Hispaniam transiit et usque ad Hiberim amnem, qui est apud
Nauarros
Uenarros
, et usque Dertosam processit, fugatis atque uictis Sarracenis, qui ipsam terram occupauerant. Interea Carolus rex matrem suam Bertradam in Italiam misit ad Desiderium Langobardorum regem, et eius filiam in matrimonio accepit.
Rome uero post hec Stephano papa defuncto et ad sanctum Petrum sepulto, Hadrianus ei in pontificatu successit, seditque annis XXIII.
Apud Constantinopolim autem, mortuo Constantino persecutore, successit ei Leo qui et Cazaris, qui imperauit annis V. Quo defuncto imperauit Irene cum filio Costantino.
Carolus autem Francorum rex Saxoniam aggredi bello statuit; eamque sine mora ingressus, ferro et igne cuncta depopulatus Eresburgum ciuitatem cepit et idolum quod colebant, cuius causa precipue uenerat, euertit, obsidibusque accepits in Galliam reuersus est, inuenitque legatos Hadriani pape postulantes, ut sibi et Romane ecclesie subueniret, quoniam insolentiam Desiderii regis et Langobardorum ferre non poterant. Rex itaque Carolus
res
rebus
que inter Romanos et Langobardos erant diligenti cura pertractans, pro defensione Romane ecclesie commota exercitus multitudine Francorum et Burgundionum, Alamannorum quoque, nec non et Sueuorum atque Saxonum, ac bipertito exercitu, partim per montem Iouis, partim per montem Cinisium, Italiam intrare contendit. Superatoque Alpium iugo, Desiderium regem frustra sibi resistere conantem, commisso bello, uicit atque fugauit, Ticinoque inclusum obsedit et in oppugnatione ciuitatis, quia difficilis erat, multum temporis spatium plura moliendo consumpsit. Interea Carolus dimisso ad oppugnandum ciuitatem exercitu, ipse cum paucis Romam uoti gratia proficiscitur. Ueniens itaque a monte, qui dicitur Gaudii, usque ad sancti Petri ecclesiam pedester properauit. Hadrianus autem papa in gradibus sancti Petri prestolatus est uenientem, et usque ad confessionem sancti Petri cum hymnis et laudibus et psalmis cum clericis simul ac Romanis iudicibus, ut mos est, decenter illum deduxit. At ille potentissimus rex, offerens beato Petro multa donaria promittensque eius uicario fidem et debitam reuerentiam, Patriciatus honore a Romanis est sublimatus. Et cum peractis uotis ad exercitum fuisset reuersus, fatigatam longa obsidione ciuitatem ad deditionem compulit, quam cetere ciuitates secute Caroli regis potestati se subdiderunt. Ex illo quippe die dici meruit rex Francorum ac Langobardorum et Patricius Romanorum. At rex fubacta et pro tempore sibi ordinata Italia, omnibusque beato Petro ac domno pape, que a Langobardis erepta fuerant, restitutis, in Galliam reuertitur ducens captiuum Desiderium regem; erat autem hic multis exosus.
Adalgisius autem eiusdem Desiderii filius, desperatis patrie rebus, relicta Italia in Greciam ad Constantinum imperatorem se contulit, ibique patriciatus ordinem atque honorem consenuit. Sicque reges ex Langobardis cum eorum historia defecerunt.
Paulus uero diaconus, qui Langobardorum scripsit historiam, postquam a Carolo rege bis ac tertio per se suosque rogatus, ut eum diligeret et Desiderium nuper regem obliuisceretur, honorabiliter enim circa se precipua familiaritate ac dilectione illum habere cupiebat; eiusque monitis nullo modo acquiesceret, magis exilium elegit perpeti quam cum eo esse, qui amicum suum et dominum in captione tenebat. Dicebat enim se mutari non posse. Fuerat quippe pernimium regi Desiderio carus. Qui cum in insula quadam iussione regis exulasset, tandem Arechis Beneuentanorum dux, qui alteram filiam Desiderii regis nomine Adelperga habebat uxorem, fecit illum ad se uenire sibique honorabiliter cum omni diligentia quoadusque uiueret adesse precepit.
Rex autem Carolus de filia Desiderii regis, quam uxore habuit, posteaque dimisit, filium habuit nomine Carolum, et de Ildegarda, quam postea ex gente Sueuorum duxit uxorem, habuit filios Pipinum, et Ludouicum et filias Ratrudem et Bertam et Gislam aliasque filias tres. Subacta uero Italia Carolus rex Saxonicum bellum, quod intermissum uidebatur, repetiit, quod per XXXVI annos contractum est. Poterat siquidem citius finiri si
Saxonum
Saxonicum
hoc perfidia
pateretur
parteretur
, perfida quippe gens est ac
fidifraga
diffraga
. Difficile dictu est quotiens superati ac supplices se regi dederunt, imperata facturos polliciti sunt et per sacramentum firmauerunt, obsides qui imperabantur absque dilatione dederunt. Aliquotiens ita domiti et emolliti, ut etiam cultum demonum dimittere et christiane religioni se subdere uelle promitterent. Sed sicut ad hec facienda aliquotiens proni, sic ad eadem peruertenda semper fuere precipites; quippe cum post inchoatum bellum uix ullus annus exactus sit, quo non ab eis huiuscemodi facta sit rebellionis permutatio. Sed magnanimitas regis et perpetua tam in aduersis quam in prosperis mentis constantia, nulla eorum mutabilitate uel uinci poterat uel ab his que agere ceperat defatigari. Ter namque cum eis conflixit, semel quidem apud Guisaram fluuium in eo loco qui Brunesber uocatur; secundo autem in loco qui Theotmelli uocatur; tertio uero in finibus Guestfalorum. His tribus proeliis Saxones ita profligati ac deuicti sunt, ut ulterius regi resistere non auderent. Qui cum in Saxonia esset legati regis Danorum ad eum pro pacis causa uenerunt, qua composita dispositisque congrua confiniorum loca presidiis, Hispaniam quam maximo poterat belli apparatu aggreditur; saltuque Pyrenei superato, omnibusque que adierat oppidis, atque castellis in deditionem acceptis, cum exercitu recertitur. Subegit et Britones, illos etiam qui ad occidentem in extrema quadam parte Gallie super litus Oceani resident. Per idem tempus Carolus rex Italiam cum exercitu ingressus ac per Romam iter agens, Capuam usque Campanie urbem accessit, ibique castris positis, bellum Beneuentanis nisi dederentur comminatus est. Arichis autem Beneuentanorum dux intenionem regis salubri consilio preuenit, nam relicto Beneuento, in Salernum ciuitatem uenit munitiorem se contulit. Missaque legatione filios suos Romoaldum et Grimoaldum cum magna pecunia obtulit regi, promittens se ad omnia que imperarentur obediturum, cuius precibus rex, ut ei mos erat, annuens, diuini etiam timoris respectu bello abstinuit, et minore ducis filio obfidatus gratia suscepto, maiorem patri remisit. Accepit insuper a populo obsides XII.
Arechis autem qui hactenus Beneuentanorum dux nominabatur, hic idem postea primum appellatus est princeps Beneuenti atque Salerni. Quo defuncto successit ei Grimoaldus filius eius. Dehinc alius Grimoaldus princeps. Deinde Sico princeps et sic ceteri ipsius ciuitatis successores per multa annorum curricula principes sunt nuncupati. Nam antea ex quo Alboin Langobardorum rex Italiam ingrediens ac uniuersas Italie prouincias sue ditioni componens, omnes Beneuentanorum rectores dicti sunt duce quorum primus dux nominatus est Zotto.
Rex itaque Carolus, rebus Capuanorum et Beneuentanorum Apulie quoque et Calabrie totiusque Italie sibi pro tempore ordinatis, uenit Romam. Dehinc in Galliam reuersus est, congregatoque ingenti exercitu Baioariam petiit cumque super Lethum fluuium, qui Alamannos et Baioarios dirimit, cum exercitu consedisset, Baioarie dux nomine Tasillo, quamuis male in rege conscius, cum ualida manu populi sui uenit supplex ac ueniam sibi dari deprecatus est. Sed rex sicut erat mitissimus et clemens, ei pepercit accepitque ab eo XII obsides, populo terre ei per sacramentum firmato in Franciam reuersus est. Non post multum uero temporis dum conuentum uauassorum suorum more solito rex adesse iussisset, predictus Tasillo dux multis criminibus, etiam crimine maiestatis est acusatus. Ut autem coram omnibus de his que sibi obiciebantur conuictus est, uno omnium assensu, ut maiestatis reus capitali sententia est damnatus. Sed clementia regis licet morti addictum liberare curauit: nam mutato habitu in monasterium missus est. Baioarii quoque, qui perfidie huius et fraudis conscii et consentanei reperti sunt, exilio per diuersa loca relegantur nullusque eorum morte damnatus est.
Est natio quedam Sclauenorum sedens super litus Oceani, que propria lingua Welatabi francica autem Uultzi uocatur, Francis semper inimica finitimosque suos bello premere solebat. Cuius insolentiam rex diu non ferens bello
etiam
eam
aggredi statuit. Comparatoque exercitu apud Coloniam Rhenum transiit, inde per Saxoniam iter agens ac per Albiam fluuium transiens, Uultzorum terram ingreditur, cunctaque ferro et igni uastari iussit. Sed gens illa, quamuis bellicosa, impetum regis sustinere non ualuit. Eorum quippe primates et reguli cum uniuerso populo omnes se regi subdiderunt et fidem se regi seruaturos iureiurando promiserunt. Deinde omnes barbaras ac feras nationes que inter Renum et Salam fluuios. Oceanumque ac Danubium posite, lingua quidem pene dissimiles, moribus uero atque habitu ualue dissimiles, Germaniam incolunt, ita perdomuit ut eas tributarias dimitteret, inter quas precipue sunt Welatabi, Sorabi,
Abodriti
Obodriti
, Boemani. Quibus subactis sibique
fidelitatis
sacramento firmatis, eadem uia qua uenerat in Franciam reuersus est. Quo tempore apud Baioariam comparatis copiis et commeatibus firmatis, Carolus rex ut Hunnis uel Auaribus bellum inferret, bipertito exercitu cum filiis suis Pipino et Ludouico nec non et Carolo, circa utramque Danubii ripam cepit iter, Baioariis in nauibus per aquam fluminis commeatus deferentibus ac sic prima castra super Anisum fluuium posita sunt. Nam
is
his
fluuius inter Baioariorum atque Hunnorum terminos medius currit. Plura quippe in eadem regione prelia ab eo gesta sunt, in quibus multum sanguinis effusum est. Tunc ipse Carolus rex pontem naualem in Danubio quo ad bellum Hunnorum uteretur edificauit. Deuictis igitur Hunnis eorumque regno destructo, direptis pene omnibus Hunnorum opibus, per Commagenos simili modo transiens ferro et igni pene cuncta uastauit. Sicque peragrata ac deuastata maxima ex parte Pannonia, et apposita in altera Danubii parte Dacia, Histria quoque et Luburnia atque Dalmatia, exceptis maritimis ciuitatibus quas ob amicitiam et ictum cum eo fedus, imperatorem Constantinopolitanum habere permisit, ipse rex cum incolumi exercitu Francorum per Sabariam in Baioariam se recepit. Dehinc in Regrinum ciuitatem, que nunc Reganesburg uocatur, uenit, in qua ciuitate rex episcoporum conuentum congregauit, propter Felicem episcopum Argellis ciuitatis in Pyrenei montis iugo site. Hic namque episcopus natione Hispanus contra ecclesie catholice fidem dogmatizabat: Dei filium non proprium esse patris sed adoptiuum. Qui non solum in cospectu Concilii, sed etiam cum in presentia Hadriani pape Romam missus esset, apostolica auctoritate damnatus est. At uero Rome Hadriano papa defuncto, Leo tertius qui Sermocinarius est appellatus Romanum pontificatum suscepit. Qui mox per legatos suos claues confessionis sancti Petri ac uexillum Romane urbis regi Carolo misit, rogans ut aliquem de suis optimatibus mitteret, qui populum Romanum ad suam fidem, atque subiectionem sacramento firmaret.
Tunc legati Adelfonsi regi Asturie atque Gallicie pacem petentes regi Carolo maxima dona detulerunt, quorum quidem petitionibus annuens, eos in pace dimisit.
His autem diebus apud Constantinopolim Constantinus filius Hyrene im peratricis a suis comprehensus est, et excecatus. Rome uero Leo papa, ut
in
historiis
hystoriis
Francorum legitur, cum ad letaniam procedens de Lateranis pergeret a Romanis captus et erutis oculis, ut quibusdam uisum est lingua quoque amputata, nudus ac semiuiuus in monasterium missus est. Dehinc ad regem deductus et ualde ut uicarius sancti Petri honorifice susceptus et cum ei cuncta propter que uenerat intimasset, rex pre nimio cordis dolore fleuit statimque legatos suos Romam misit et cum honore eum in locum suum restituit. Sedit autem Leo papa annis XX. mensibus V. Rex tamen iter suum quod in Saxoniam facere disposuerat non omisit, nam more solito propter contundendam perfide gentis contumaciam, Saxoniam uastaturus intrauit nec destitit priusquam omnes terminos eius peragrasset. Nam usque ad ultimos fines eius, qua inter Albiam et Wisuram fluuios Oceano alluitur, accessit: omnesque qui trans Labiam habitant Saxones cum mulieribus et infantibus transtulit in Franciam. Ultimum uero contra Normannos qui Dani uocantur piraticam exercentes et maiori classe litora Gallie atque Germanie uastantes bellum ab eo susceptum est: ii iam Abodritos uicinos suos sibi subegerant Frisiamque ac Saxoniam bellis iam plurimis fatigauerant. Normannis pene sibi subactis, classem in mari constituit, presidia ad contuendum sibi regnum disposuit rebusque pro rerum opportunitatibus dispositis per Oceani litus iter agens, Britonum prouinciam plerumque sibi rebellantem totam domuit; essetque sibi in fide subacta, nisi illius infide gentis instabilitas atque perfidia cito aliorum more se solito commutasset. Et propterea Carolus rex eosdem Britones tributarios fecit: quibus domitis in Franciam reuertitur. Rex autem cum Aquisgrani reuersus esset in Italiam cum exercitu Rauennam et usque Anconam uenit. Deinde Romam profiscitur, ibique honorifice a clero et populo cum gaudio susceptus est. Cumque de inuestigandis que pontifici obiciebantur, criminibus perquireret et nullus eorum criminum probator esse uoluisset; ipse pontifex coram omni populo in ecclesia beati Petri ad euangelia se purgauit. Rex autem cum die natalis domini ad missarum solemnia in basilica beati Petri apostoli coram altari assisteret, Leo papa coronam capiti eius imposuit cuncto populo Romano acclamante: Carolo Augusto a Deo coronato, magno et pacifico imperatori Romanorum uita et uittoria. Post quas laudes more antiquorum principum, ab eodem pontifice adoratus est ac deinde omisso patricii nomine, imperator et augustus appellatus est. Filium uero eius Pipinum in regem unxit, unxit etiam et Ludouicum fratrem eius minorem, quibus et coronas imposuit, similiter et Carolum unxit, qui maior natu erat. Et Pipinum quidem in Langobardia, Ludouicum in Aquitania, Carolum uero in Saxonia et super Uultzos constituit. Post paucos uero dies, iubente Carolo imperatore, ii qui eundem pontificem deposuerant in iudicium adducti et habita de eis questione, secundum legem Romanam, ut maiestatis rei capite
damnati
dampnati
sunt
,
tam ii
quam
qui
huius facinoris
principes.
participes fuerunt,
Pro quibus tamen
pro aliis
omnibus papa pio affectu apud imperatorem intercessit; nam et uita et membrorum integritas eis concessa est, ceteri pro facinoris magnitudine exilio sunt deportati. Ordinatis igitur Romane urbis et apostolici totiusque Italie, non tam publicis sed ecclesiasticis ac priuatis rebus, in Galliam ad hyemandum reuersus est. Moris siquidem ei erat ut nisi ineuitabili necessitate preueniente, ubi natalem Domini ibidem et pascha celebrarent et plerumque Aquisgrani. Tunc Hyrene imperatrix de
Constantinopoli
Constantinopolim
misit legatos suos Carolo imperatori propter pacem confirmandam inter Francos et Grecos: et statuta pace legatos ipsos dimisit. Greci uero post hec Hyrene deposuerunt et Nicephorum imperatorem fecerunt. Eo tempore Carolus imperator in Corsicam insulam contra Mauros classem misit eamque ab eis liberauit. Hic autem edificauit basilicam Dei genitricis Marie Aquisgrani opere mirabili. Apud Maguntiam quoque in Reno flumine pontem fecit quingentorum passuum longitudinis, nam tanta est ibi fluminis latitudo. Interea Pipinus rex Caroli imperatoris filius, Beneuentanorum subacta prouincia, ceterisque Italie rebus compositis, ad patrem uenit. Carolus autem alius subacta Sclauorum prouincia, editicatis super Albim fluuium ultra Saxones duobus castellis ad quos a patre directus fuerat, ad eum reuersus est. Ludouicus uero, capta Barcinona ciuitate que in hispanico limine sita est subactaque Dertosa que est in ripa
Hiberis
Hyberis
fluminis cum plurimis circumadiacentibus, ad patrem rediit. Eodem tempore IV. nonas septembris fuit eclypsis lune. Eodem anno II. kalendas
Februarii
februarii
cum luna erat XVI. stella Iouis per eandem lunam transire uisa est. Et idibus
Februarii
februarii
fuit eclypsis solis media die. Iterum IV. kalendas martii, fuit eclypsis lune. Mense
Augusti
augusti
XI. kalendas
Septembris
septembris
eclypsis lune facta est hora noctis tertia. Interea Pipinus rex Italie Caroli imperatoris filius diem obiit. Eodem anno sol et luna bis defecerunt; sol quidem VII. idus iunii, et II. kalendas
Decembris
decembris
; luna uero XI. kalendas iulii, et XVIII. kalendas ianuarii. Cum imperator Aquisgrani resideret duas accepit legationes pro pace petenda: una quidem Nicephori Constantinopolitani imperatoris; altera uero regis Danorum, et pace firma ta misit eos a se. Nec multo post Carolus filius imperatoris, qui maior natu erat defunctus est. Preterea Nicephorus imperator Constantinopolitanus post multas et insignes uictorias in Mesia prouincia, commisso cum Bulgaris prelio, moritur. Et Michael Curopalates gener eius imperator factus est. Hic ad imperatorem Carolum pro pace petenda direxit, quod et Leo papa satis laudauit. Tunc fuit solis eclypsis idus maii post meridiem. Eodem anno Leo papa obiit.
Et Stephanus diaconus ei papa successit, qui sedit annis VII, mensibus III. Carolus imperator habito generali conuentu cum Aquisgrani hyemaret, Amalarium Treuerensem episcopum et Petrum abbatem Nonantulas Constantinopolim misit propter pacem cum Michele confirmandam. Tunc etiam filium suum Ludouicum Aquitanie regem, cum imposita sibi corona imperialis nominis, sibi consortem fecit. Bernardum nepotem suum filium Pipini regis filii sui regem constituit et ad contuendam Italiam misit. Qui ueniens pactum cum Grimoaldo, tunc Beneuentanorum duce, firmauit, eo modo quo et Pipinus pater eius scilicet ut Beneuentani tributum singulis annis septem milia solidorum darent, quod etiam Ludouicus imperator postea pacto confirmauit.
Et Michael Constantinopolitanus imperator Bulgaros bello appetens haud prosperis successibus domum reuersus, deposito diademate, monachus efficitur, in cuius locum Leo armenus Barde patricii filius imperator constituitur.
Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi DCCCXIV, indictione VII, Carolus imperator dum Aquisgrani
hyemaret
hiemaret
, obiit anno etatis sue LXXI, regni autem XLVII subateque Italie XLII. Ex quo uero imperator et augustus est appellatus anno XIV. Auxit etiam
Carolus imperator
gloriam regni sui quibusdam regibus ac gentibus per amicitiam sibi conciliatis. Adeo
namque
nanque
Hadefonsum
Adefonsium
Gallicie atque
Asturie
Asturiem
regem societate deuinxit, ut cum is ad eum litteras uel legatos mitteret, non aliter se apud illum quam proprium
filium
suum appellari iuberet. Scotorum quoque reges sic habuit ad suam uoluntatem per munificentiam inclinatos, ut eum numquam aliter nisi dominum, seque subditos et seruos eius pronuntiarent. Cum Aaron rege Persarum qui, excepta India, totum pene tenebat orientem, talem habuit in amicitia concordiam ut omnium, qui in toto orbe terrarum erant, regum ac principum amicitie eum rex ipse preponeret, solumque illum honore ac munificentia sibi colendum iudicaret. Per legatos quoque suos inter uestes et aromata et ceteras orentalium terrarum opes ingentia illi dona direxit, cum ei ante paucos annos miserit
elephantum
elephantem
unum uiuum quem solum habebat.
Concessitque
Concessit
eidem imperatori sacratissimum locum in quo est Saluatoris nostri sepulchrum, ut illius potestati adscriberetur. Ipse autem imperator per singulos annos plurima ad eundem locum donaria mittebant. Imperatores etiam Constantinopolitani Nicephorus, Michael et Leo ultro amicitiam et societatem eius expetentes,
multotiens
ad eum cum muneribus complures misere legatos; cum quibus tamen propter susceptum a se imperatoris nomen et ob hoc quasi qui imperium eis eripere uellet, ualde suspectum fedus firmissimum statuit, ut nulla inter partes cuiuslibet scandali remaneret occasio. Erat enim in amicitiis optime temperatus, ut eas et facile admitteret et constantissime retineret. Ceterum per omne uite sue tempus ita cum summo omnium amore atque fauore et domini et foris conuersatus est, ut numquam ei uel minima iniuste seueritatis a quoquam fuisset obiecta
culpa
. Religionem christianam,
qua
quam
ab infantia fuerat imbutus, sanctissime et cum summa pietate coluit ecclesiam mane et uespere, item
ac
nocturnis horis et sacrificii tempore, quo eum ualitudo permiserat, impigre frequentabat curabatque magnopere, ut omnia que in ecclesia gerebantur, magna fierent honestate. Amabat peregrinos, et in eis suscipiendis magnam habebat curam, ita adeo ut eorum multitudo non solum palatio, uerum etiam regno uideretur onerosa, ipse pre magnitudine animi huiusismodi pondere minime grauabatur. Corpore fuit amplo atque robusto, statura eminenti que tamen iustam non excederet, nam septem suorum pedum proceritatem eius constat habuisse; apice capitis rotundo, oculis pregrandibus ac uegetis, naso paululum mediocritatem excedenti, canitie pulchra, facie leta et hilari, uoce clara, incessu firmo totaque corporis habitudine uirili, uestitu patrio, idest francisco utebatur; ad corpus camisia linea et feminalibus lineis, tunica uero que limbo serico utebatur; tibialiis quoque cum falciolis crura et pedes calciamentis constringebat; amphiballo
ueneto
uenero
amictus et gladio semper accinctus. Peregrina uero indumenta quamuis
pulcherrima
pulcerrima
respuebat, nec umquam eis indui patiebatur. In festiuitatibus
quidem precipuis
ueste auro texta
gemmisque
et calciamentis gemmatis, diademate quoque ex auro et gemmis ornatus incedebat
et gemmato ense
: aliis autem diebus habitus eius parum a communi ac plebeio distabat. In cibo temperatus, in potu temperatior, inter cenandum
numquam
nunquam
histriones
hystriones
, sed aut sapientem, aut
lectorem
lectionem
audiebat: legebantur ei historie et antiquorum res geste ac libri precipue sancti Augustini, in his precipue delectabatur. Erat eloquentia copiosus et exuberans, poteratque quidquid uellet apertissime exprimere; latinam linguam ita didicit ut ea tanquam patria uteretur. Artes liberales studiosissime coluit, litterarumque sapientes plurimum ueneratus, magnis ditabat
muneribus
honoribus
. Circa pauperes sustentandos et gratuitam liberalitatem, quam Greci elemosynam uocant,
ita
deuotissimus
extitit
, ut non solum in patria et in regno suo id facere curauerit, uerum trans maria in Syria et Egypto, atque Africa, Hierosolymis, Alexandrie atque; Carthagini, ubicumque christianos in paupertate uiuere compererat, penurie eorum compatiens, pecuniam mittere solebat. Sacra ac uenerabilia loca colebat et precipue romanam ecclesiam, in cuius donaria magna uis pecunie tam in auro quam in argento, nec non et
in
gemmis ab illo congesta est cuius quidem pontificibus multa munera largitus est. In omnibus tamen quibus regnauit annis quater tantum uoti causa Romam profectus est.
Prosapia siquidem regum a beato Arnulpho usque ad Carolum imperatorem, ut in Francorum habetur historiis, sic annotatur: Buotgisius illuster uir genuit Ansgisum; Ansgisus genuit Pipinum maiorem domus; Pipinus genuit Carolum ducem; Carolus dux genuit Pipinum regem; Pipinus quoque rex genuit Carolum regem famosissimum, et primum Francorum imperatorem.
Ludouicus filius eius omnium Francorum consensu patri imperator succedens administrationem regni potenter clementerque curauit. Hic autem propter rebelliones in Saxoniam properans ad Welatabos, et usque ad litus Oceani cum exercitu uenit: quibus domitis obsidibusque acceptis in Galliam reuersus est, et filios Lotharium quidem in Baioariam Pipinum uero in Aquitaniam misit ; alios uero filios suos Ludouicum et Carolum adhuc puerulos secum retinuit. Quo tempore Leo Constantinopolitanus imperator, qui Michaeli successerat, legatos pro pace confirmanda imperatori Ludouico misit; ipse autem Leo imperator anno imperii sui VII, factione Michaelis comitis domesticorum in palatio interemptus est et idem Michael imperium arripuit.
Interea Stephanus papa diem obiit annos pontificatus sui VII, et mens. III.
Quo defuncto Pascalis successit,
in
cuius electionem Ludouicus imperator, postquam de eo sibi legatio fuerat assensum dedit. Hic autem Rome edificauit ecclesiam in honore beate Marie, que dominica nominatur, quam etiam
marmoris
marmoreis
uestiuit; sedit annos VI.
Eo defuncto successit Eugenius qui penitentialem librum composuit.
At uero Pipinus iussu patris Guasconiam cum exercitu ingressus, sublatis ex ea seditiosis, totam ipsam prouin ciam ita placauit ut nullus in ea rebellis remansisse uideretur. Imperator Ludouicus copiis adunatis Redonas ciuitate capta, que terminis est
Brittannie
Brittanie
contigua, Brittaniam ingressus, totam ferro et ignibus deuastans sibi subegit; qua subacta, obsidibusque receptis, Rotomagum est reuersus. Ibi predicti Michaelis imperatoris ad eum cum muneribus causa firmande pacis legati uenerunt et ea sancita sunt reuersi. Sequenti uero anno mense iunio in territorio
Augustodunensi
Augustidunensi
aere in tempestate mutato, ingens fragmentum ex glacie simul cum grandine cecidit, cuius longitudo XV, latitudo VII, grossitudo duos pedes habuisse dicitur. Ludouicus imperator dum Aquisgrani conuentum haberet legatos de Normannia uenientes, similiter et legatos Danorum atque Frisiorum, nec non et Uultzorum Hispanieque, et Adelphonsi regis Galliciarum, regis etiam Sarracenorum, omnes quidem pacem petentes ac singulos dona deferentes recepit, quos et in pace dimisit. Tunc filiis suis Lothario quidem Italiam, Pipino uero Aquitaniam, Ludouico autem Baioariam dono permisit; Carolum uero uirilibus armis idest ense cinxit, caput eius regali corona insigniuit, partemque regni, idest Neustriam, ei tribuit, monens eos omnes ut unanimes essent et se alterutro tuerentur: Lotha rio quoque coronam imposuit. His quoque temporibus in territorio Tullense iuxta Commerciacum uillam puella quedam annorum XII circiter post sacram communionem, quam in pascha
de manu sacerdotis sumendo
perceperat, primo quidem pane, deinde aliis omnibus cibis ac potibus abstinendo in tantum ieiunasse perhibetur ut nulla penitus corporis alimenta percipiens, sine omni uictus desiderio, plenum triennium compleuerit. Quo tempore Eugenius papa decessit.
In cuius locum Ualentinianus diaconus a Romanis electus et consecratus, uis decem menses in pontificatu compleuit; hic autem Ludouicum coronauit imperatorem.
Quo uita decedente Gregorius presbyter tituli sancti Marci a Romanis electus, sed non prius papa est ordinatus quam legatus Ludouici imperatoris Romam uenit et electionem populi qualis esset examinauit.
Ludouicus autem imperator natura clementissimus, quamuis in magnis seculi sublimitatibus constitutus esset humilitate tamen altius eminebat, qui
in
initio sui imperii causas ecclesiarum diligenti cura pertractans, constituit ut Christi ministri non essent humane seruituti obnoxii et unaqueque ecclesia suos haberet sumptus uiuendi communiter, ne alicuius auaritia ministerio ecclesiastico ad proprium abuteretur questum, nec propter inopiam cultus negligerentur diuini et hoc opere curauit similiter et per singula cenobia ordinauit stipendia monachorum,
elemosynarum
elemosinarum
etiam largitione plurimarum sed et seruorum Christi orationum instantiam, quibus semper se commendabat, quotidie diuinitatem sibi placare studebat. Hic anno eius imperii XVI indictione VII, sed et anno dominice incarnationis DCCCXXX. apud Aquisgranum iussit congregari synodum episcoporum catholicorumque et laudatorum uirorum clericorum ac laicorum propter statum atque utilitatem fidei, maxime regiminis ecclesiarum Dei, presidente Gregorio papa, et inter multa que iuste et pie ibi statuta sunt, in mandatis decretum est ut episcopi et clerici pretiosas exquisitasque uestes ac sericas, aut bracteis aureis seu gemmis cultis oneratas deponerent, nec ulterius talibus ornamentis uterentur: similiter et pretiosa cingula, siue huiusmodi pretiosa ac deaurata calciamenta; monstro namque simili dicitur et impietatis crimini deputatur, si ecclesiastice familie deputatus aspirare conetur ad huiusmodi pompe secularis gloriam.
Historia Normannorum, pars Italica
Anno dominice incarnationis DCCCXXXVIII, indictione II, corpus beati Bartholomei apostoli de Lypari insula in Beneuentum translatum est, principante tunc in eadem ciuitate Sicardo quinto iam Beneuentanorum principe filio Siconis principis.
Anno dominice incarnationis DCCCXL, indictione III, Ludouicus imperator obiit anno uite sue LXIV, imperii uero XXVII, Aquitanie autem prefuit per annos XXXVI, sepultusque est Metis in basilica sancti Arnulphi. Eodem anno facta est eclypsis solis feria IV, ante ascensionem Domini, hora diei nona, II. nonas madii.
Uergente
Uertente
igitur anno in die ascensionis Domini apud Fontanetum in Burgundia fit bellum a quattuor filiis ipsius Ludouici, Carolo scilicet, Lothario, Ludouico atque Pipino, ubi multus effusus est sanguis humanus. Ex quibus Carolus, qui appellatur Caluus, regnum Francorum et postmodum imperium Romanorum
obtinuit
optinuit
: Lotharius uero Italiam et eam partem Gallie sibi uendicauit, que usque in hodiernum diem ex suo nomine Lotharii regnum appellatur; Ludouicus autem Burgundiam, deinde Germanie regnum sibi uendicauit; Pipinus uero Aquitaniam possedit. Post quattuor annos gens Normannica Galliam irrumpens Parisius usque uenit monasteriumque beati Germani depopulata est, quorum dux Ragenasius nomine sub principe Horich hanc deuastationem peragens post triduum expirauit. Ceteri uero raptores et uiolatores sancti loci disenterie morbo perierunt.
Interea Rome Gregorius papa diem obiit.
Et successit ei in pontificatus honorem Sergius seditque annis III. Cuius temporibus Sarraceni deuastauerunt Italiam. Tunc quoque diuisus est principatus Beneuenti atque Salerni: et Beneuenti quidem princeps Radelchis, Salerni uero Sikenolfus factus est Princeps.
Rome uero Sergio papa defuncto, Leo quartus successit in Romanum pontificatum, seditque annis VIII. Hic autem Ludouicum Lotharii filium coronauit imperatorem, quique etiam edificauit ciuitatem, que
hodie
porticus
hodie
nominatur, quam Leoninam de nomine suo appellauit. Hic fecit ciborium super altare sancti Petri argenteum et ante ipsum altare tabulam auream mira gemmarum uarietate distinctam, et iuxta altare crucem auream, et regulas confessionis argenteas et portas ecclesie argenteas. Hic edificauit ecclesiam Rome que hodie dicitur sancta Maria Noua, et ecclesiam sanctorum
quattuor
IV
Coronatorum. Hic idem, ut in pontificali legitur, inuidiose super quibusdam criminibus pulsatus synodum congregauit, et se iuramento innoxium demonstrauit. Hic quoque a Romanis orbatus est, qui licet orbatus, quandiu tamen uixit Romanam gubernauit ecclesiam.
Anno dominice incarnationic DCCCLV corpus beati Uincentii a Ualentia Yspanie ciuitate per quemdam monachum in Galliam deportatum est, et apud monasterium beati Benedicti in Gallia quod Castrum uocatur, situm in pago Al biensium, conditum. Per idem tempus defuncto Leone Romano pontifice, Benedictus papalem cathedram sedit annis II.
Quo defuncto Nicolaus pontificali cathedra sublimatus est, seditque annis IX. Iste Michaelem excommunicauit Constantinopolitanum imperatorem propter Ignatii patriarche iniustam depositionem; excommunicauitque Lotharium regem propter Gualderade pellicis sue societatem. Non multo post idem Lotharius rex per Italiam ueniens Romam, accepta penitentia, mortuus est. Cui Ludouicus nepos eius, genitus uero Caroli imperatoris, in imperium Italie substituitur; in Gallia autem eiusdem Lotarii regnum Carolus et Ludouicus Germanie rex inter se diuidunt.
Anno dominice incarnationis DCCCLVI Basilius cognomento Paracemomenus, quem Michael Grecorum imperator in consortium imperii Constantinopolitani ascirerat, eumdem Michaelem dolo interfecit et imperium sibi arripuit. Eodem
anno
tempore
Sarracenorum exercitus ad ecclesiam sancti Michaelis in monte Gargano perrexerunt et multos qui ad orationem conuenerant depredantes redierunt. Interea Rome Nicolaus papa defungitur et successit ei Hadrianus qui sedit annis V.
Anno dominice incarnationis DCCCLXXI Carolus imperator Uienna in sua potestate accepta, Nordman nos perdomuit accipiens obsides quales quesiuit. Ludouicus autem frater eius Germanie rex habuit filios Ludouicum et Carolum et Carlomannum. Ludouicus uero Italie imperator die pentecostes Rome apud Lateranense palatium ab Hadriano papa coronatus est. Hic hoste collecta Capuam uenit, et per Beneuentum in Apuliam cuncta sibi componens; qui non multo post mortuus est. Eodem anno Ludouicus Germanie rex filium suum Carolum in Italiam misit qui eam optinuit. Quo tempore Basilius pater Constantini, et Leonis Constantinopolitanum regebunt imperium.
Interea Hadrianus papa mortuus est et Iohannes Romane ecclesie archidiaconus in locum eius substituitur.
Anno dominice incarnationis DCCCLXXV
, indictione VIII
. Carolus imperator a Iohanne papa inuitatus Romam uenit, a quo coronatus et Romanorum imperator appellatus est; quique episcopis et ceteris quibusque clericis assistentibus, et uestibus ecclesiasticis indutis, ipse in gremio Synodi in uestitu deaurato, Romano more paratus et coronatus, cantans antiphonam: exaudi nos Domine, concilium conuocat. Preterea Ludouicus rex Germanie diem obiit, cui successit Ludouicus filius eius. Hic cum Saxonibus contra Hunnos, qui e regione Saxonum sunt, bellum committens cum multa ex utraque hominum strage uic toriam adeptus est.
Anno domini DCCCLXXVII Carolus imperator febre correptus in Italia letalem potum ueneno mixtum bibit quem sibi nimium dilectus ac credulus medicus iudeus, Sedecias nomine, dedit
sicque mortuus est
anno eius imperii XXXVII, et in successione Lotharii regis anno III. Carolo autem successit Ludouicus filius eius in regnum, et hic a Iohanne papa coronatus est.
Anno dominice incarnationis DCCCLXXIX
, indictione XII
. Ludouicus filius Caroli et Ludouicus filius Ludouici, concione collecta, regnum sibi statuerunt sicut a patribus eis acciderat. Ipso quoque anno Ludouicus Francorum imperator Caroli Calui filius post amministratum biennio regnum mortuus est; qui
nihil
nichil
fecisse nomen sortitus est. Uir omnibus immunditiis ac uanitatibus plenus nihil enim strenue gessit. Hic quamdam sanctimonialem monasterio abstractam suo coniugio copulauit: cuius peccato Gallia afflicta est mortalitate et maxima barbarorum clade. Ludouico itaque diem obeunte, Carolus filius eius qui simplex est dictus, patre orbatus, ei in imperium successit. Ludouicus autem Ludouici Germanie regis filius suggestione quorundam suorum amicorum uenit in Galliam ad optinendum eam: et ut cognouit quod eam optinere non posset, in Germaniam est reuersus. Hic utiliter sibi, ac regno uiuens non multo post tempore moritur.
Anno dominice incarnationis DCCCLXXXI
, indictione XIII
. Carolus simplex Italiam perrexit, Romamque ueniens a Iohanne papa imperator unctus est. Iste multos a suis maxime quidem a Roberto suo principe labores in suo regimine pertulit. Apud Constantinopolim uero Leo et Alexander filii Basilii Paracemomeni tunc imperabant.
Anno dominice incarnationis DCCCLXXXIII. Iohannes papa, postquam decem annos et menses V Romanam gubernauit ecclesiam, defunctus est.
Et Marinus ei successit qui sedit anno uno et mensibus V. Quo defuncto, successit Hadrianus in Romanum pontificatum, seditique anno uno, mensibus IV; post cuius obitum Stephanus papalem cathedram gubernauit annis VI. Eo autem uita decedente, successit ei Formosus qui sedit annis V mensibus VI; cuius temporibus Langobardis repellentibus, Franci Italicum perdiderunt imperium.
Anno dominice incarnationis
Anni domini
DCCCXCIII
DCCCLXXXXIV
. Primus
Guaimarius
Guaymarius
suscepit principatum in Salerno, et regnauit annis XXXIX.
Anno dominice incarnationis CMII
, indictione V
. Urbs Tauromenis a Sarracenis capta est. Eodem anno in nocte uisi sunt igniculi in modum stellarum per aera discurrentes: qua nocte rex Africe residens super
Consenciam
Consentiam
Calabrie ciuitatem, Dei iudicio, mortuus est.
Anno dominice incarnationis CMVI. Carolus Francorum rex qui Simplex est dictus, obiit anno regni eius XXVII, post cuius mortem quidam Rodulfus,
annuente
annitente
Robberto principe, regnum Francorum arripuit iniuste tenuitque
annis
anni
XIII. Sub hoc itaque Rodulfo Ugo Robberti filius post patris obitum nomen Abbatis sumpsit. Mortuo autem rege Rodulfo Ludouicus Caroli Simplicis filius transactis puerilibus annis est iure unctus in regem. Post hec Francorum proceres instinctu Ugonis Abbatis rebellauerunt contra regem Ludouicum. Et ipso anno facta est fames ualida per totum regnum Francorum ita ut modius frumenti uenumdaretur solidos XXIV. Eodem quoque anno mense Maio sanguis pluit super operarios. Hac itaque tempestate Otto non tam suggestione Saxonum quam et quorumdam
factione
faccione
Francorum, maxime quidem Ugonis Abbatis, unctus est in regem Saxonie. Interea apud Constantinopolim mortuis Leone et Alexandro imperatoribus Constantinus eiusdem Leonis filius suscepit imperium, regnauitque annis sex.
Anno
Anni
domini CMXIII, defuncto Constantino imperatore Romano, Heliopolitanus Constantinopolitanum suscepit imperium tenuitque annis XXV.
Inter hec Formosus Romane sedis episcopus moritur et successit ei Bonifacius, sedit annis XII. Quo defuncto Stephanus ei successit in sede pontificali; qui post anno
uno
I
et mensibus II
uita
uitam
decedens sedem
reliquit
dereliquit
Romano episcopo qui sedit mensibus III. Defuncto autem Romano Theodorus sedit dies XX. Post hec uero Iohannes sedit annis II. Cui successit Benedictus papa qui sedit
annis
anni
III. Huic successit Leo et sedit mense
uno
I
. Post quem Chistoforus mensibus VI sedit. Hic eiectus de
papatu
papato
monachus factus est, et Sergius in sede pontificali constitutus qui sedit annis VII mensibus
tribus
III
. Post cuius obitum Anastasius sedit annis II mensibus II.
Eodem anno Landulfus princeps Beneuenti preliatus est cum Ursileone patricio Grecorum in Apulia eumque uicit.
"
At uero in Gallia Ludouicus Francorum rex captus est a
Normannis
Nordmannis
dolo Ugonis Abbatis, qui postea dictus est Magnus, multis Francorum interfectis, qui rex totum tempus uite sue plenum ducens angustiarum et tribulationum diem clausit extremum
anno
anni
domini CMXXII, sepultusque Remis in basilica Sancti Remigii. Hic autem duos liberos superstites reliquit, Lotharium atque Carolum, quos ex Giberga Ottonis Saxonum regis sorore genuerat. Defuncto igitur Ludouico Lotharius filius eius adhuc iuuenis unctus est in regem Remis et Ugo Magnus dux eius factus est
.
".
Anno
Anni
domini CMXXIII Anastasio papa defuncto,
Lando
dando
Romanum suscepit pontificatum seditque mensibus VI. Quo defuncto Iohannes sedem papalem sedit annis XIV mensibus II.
Anno dominice incarnationis CMXXVI, uenerunt Sclaui in Apuliam et ciuitatem Sipontum hostili direptione et gladio uastauerunt. Non post multum uero temporis Ungri uenerunt in Apuliam et capta
Auria
Aerea
ciuitate ceperunt Tarentum. Dehinc Campaniam ingressi non modicam ipsius prouincie partem igni ac direptioni dederunt.
Anno ab incarnatione
Anni
Domini CMXXXIII, alius Gisolfus factus est princeps in Salerno uixitque in principatu annis XLVIII.
Anno dominice incarnationis
Anni Domini
CMXXXIX, Constantinus cum filio Constantino apud Constantinopolim post Romano Heliopolitanum cepit imperare, regnaueruntque annis XVI. Post quos filius eiusdem Constantini Romano cum filio suo Basilio annis
tribus
III
imperauit, et post eos Niceforus imperauit annis VI. His autem temporibus Ungri secundo ingressi sunt in Apuliam eamque optinuerunt annis IX.
Inter hec
quoque
Iohanne papa defuncto, Leo papa sedit mensibus VI. Cui successit Stephanus qui sedit annis II mense I. Huic uero Iohannes successit et sedit annis IV mensibus X. Hic autem fuit filius Sergii pape. Igitur Iohanni successit Leo qui sedit annis IV mensibus VI. Post quem Stephanus sedit annis III mensibus IV. Cui Marinus successit seditque in pontificatu Romano annis III mensibus VI. Quo uita decedente Agapitus sedit annis X mensibus VII. Huic itaque Iohannes successit, sedit annis nouem mensibus tribus.
Anno dominice incarnationis CMLIV, corpus beati Mathei apostoli et euangeliste de Pestana ciuitate Bricie in Salernum translatum est, principante tunc in eadem ciuitate Gisulfo. At uero in Gallia Carolus frater Lotharii Francorum regis euo iunior priuatis in rebus senuit. Fuerant autem Ugoni Magno filii Otto et Ugo atque
Henricus
Enricus
, nati ex filia Ottonis regis Saxonum. Defuncto itaque Ugone Magno, successit ei
Otto
filius eius
Otto
qui non post multum temporis mortuus est, et Ugo frater eius effectus est dux Francorum regis,
Henricus
Enricus
quoque effectus est
dux
regis Burgundionum. Non post multos uero dies Lotharius rex Francorum congregans exercitum ualde copiosum renouauit in dicione sua Lotharium regnum. Quod audiens Otto Saxonum rex qui Aquisgrani tunc commanebat, relicto palatio quod sibi uendicauerat, fugiit. Post hec Otto rex congregans exercitum suum uenit Parisius, ubi interfectus est nepos illius cum aliis quam pluribus ad portam ciuitatis, incenso suburbio illius. Lotharius igitur rex tribus diebus et tribus noctibus constanter persequens illos usque ad fluuium qui fluit iuxta Ardennam, interfecta hostium multitudine cum uictoria in Franciam reuersus est. Post hec non apposuit ultra Otto rex ut ueniret in Franciam. In ipso autem anno Lotharius rex consilio Ugonis ducis sui pacificatus est cum Ottone rege Remis ciuitate, deditque Lotharius rex Ottoni regi in beneficio Lotharium regnum in anno
. anno
dominice incarnationis CMLXIII
, indictione VI
.
Sequente uero anno idem Otto Saxonum rex Romam uenit nobiliter cum exercitu et a Iohanne papa coronatus est, accipiens ab eo totius Italie uexillum cum imperii dignitate, professus iureiurando seruare fidem Romane ecclesie.
Et
Ex
tunc itaque Otto rex appellatus est imperator.
Anno dominice incarnationis
CMLXVIII
CMLXVII
, hic in Apuliam uenit cum exercitu et oppidum Barum expugnando cepit, cepitque ciuitatem Bibinum atque Asculum, Grecos expellens. Interea apud Constantinopolim defuncto imperatore Niceforo, Iohannes cognomento Simiski tenuit imperium annis VI. Quo defuncto Basilius et Constantinus filii eius ceperunt imperare ab anno incarnationis domini CMLXX , regnaueruntque annis LV. At uero Rome defuncto Iohanne papa Benedictus papa sedit annis II, et post eum Leo sedit
anno uno mensibus II. Deinde uero Iohannes sedit
annis VI mensibus XI. Hic a Petro prefecto Romane urbis comprehensus et in castello sancti Angeli retrusus, deinde in Campaniam in exilium missus et post menses decem Romam reuersus est, et de persecutoribus eius ab Ottone imperatore in urbe Roma supplicium sumptum est. Iste quoque papa Iohannes coronam posuit imperii Ottoni imperatori, quique accepta corona Aquisgranum reuersus est. Hic etiam papa Iohannes nobilitauit Capuam archiepiscopatu, in qua ciuitate tunc principabatur Pandulfus cognomento Capudferreus. Eodem tempore
Saraceni
Sarraceni
uenerunt in Apuliam et expugnauerunt ciuitatem Grauinam eamque ceperunt. Hinc quoque secundo anno post hec ceperunt ciuitatem Bibinum ignique combusserunt.
Anno
incarnationis
ab incarnatione
Domini CMLXXVI, Lotharius Francorum rex senex plenus dierum obiit, postquam regnauit
annis
annum
LIV, sepultusque
est
in basilica Sancti Remigii
Remis
regnus
. Cui successit Ludouicus filius eius
adhuc
aduch
iuuenis.
Anno dominice incarnationis CMLXXXI defuncto Iohanne papa Benedictus ei in pontificatus honorem successit. Eodem anno Otto maior imperator obiit anno XVIII ex quo imperator appellatus est. Successit
autem
annis
ei Otto imperator, qui dictus est minor, qui postquam imperii coronam accepit,
ueniens
uera ens cunctam
Salernum obsedit cepitque illam expugnans. Dehinc per Briciam et Lucaniam in Calabriam perrexit et apud Stilum
Calabrie
Calobrie
oppidum cum Sarracenis pugnauit eosque
deuicit
diuicit
,
Regium
regnum
quoque cepit. Regnauit autem annis II. Eo itaque defuncto
successit
succesit
illi tercius Otto. Quo tempore Iohannes factus est princeps Salerni. Interea papa Benedictus postquam annum
unum
sedit, diem obiit, et successit ei Bonus qui sedit
anno
annum
uno
I
mensibus
et menses
VI. Quo uita decedente Bonifacius sedit
mense
mensem
uno
I
. Cui expulso Benedictus
successit
succesit
in pontificatus honore qui sedit
annis
annum
IX.
Anno dominice incarnationis CMLXXXV, obiit
Ludouicus
Lodouicus
Francorum rex iuuenis, postquam regnauit annis
nouem
IX
, sepultusque est in basilica beati Cornelii Compendio. Cui
successit
succesit
Carolus frater eius filius Lotharii regis. Eodem anno quo Carolus hic cepit regnare, Ugo dux eius cognomento
Chapet
Chafet
rebellauit
rellauit
contra Carolum regem consilioque habito cum
Ascelino
Ascellino
qui erat episcopus
Laudunensis
Laudum
Lauduni
et consiliarius Caroli quatenus eum sibi
traderet
traderat
. Qui dolis acquiescens tradidit eum Ugoni duci quadam nocte cunctis quiescentibus.
"
Uinctus est itaque Carolus rex cum uxore sua et positus in custodia Aurelianis ciuitate in turri
,
",
in qua uitam finiuit. Habuit
autem
tamen
ex eadem
uxore
uxorem
filios
duos
filios
Ludouicum
Lodouicum
et Carolum. Ugo itaque dux regnum sibi Francorum arripuit,
constituitque
contituitque
regem filium suum nomine Robbertum
.
qui defecit impium in Francis
Sicque defecit prosapia regum a Carolo imperatore
descendentium
descencium
et
ex tunc
Francorum reges regali tantum honore
contenti
crescenti
imperii dignitatem
amiserunt
ammiserunt
.
"
In illis diebus in Remensium ciuitate erat archiepiscopus, uir bonus et modestus, iam senex, frater
Lotharii
Locharii
regis ex concubina nomine Arnulfus. Ugo autem dux inuidebat ei uolens exterminare progeniem
Lotharii
Loharii
regis. Congregansque in eadem ciuitate sinodum, fecit degradare domnum Arnulfum
;
in loco uero eius consecrare fecit domnum
Gibbertum
Girbertum
monachum philosophum
.
".
Seguinus autem archiepiscopus Senonum non
consensit
contensit
in degradatione Arnulfi neque in ordinatione
Gibberti
Girberti
, sed plus timens Deum quam terrenum regem, ipsum
regem
in quantum potuit redarguit. Rex itaque cum magno dedecore expelli
iussit
iusit
Arnulfum de ecclesia et sic
alligatum
aligatum
retrudi in carcere, ubi nepos eius Carolus detinebatur, mansitque ibi annis III. Nunciantur hec presuli Romano qui ualde indignans super hoc facto interdixit omnes episcopos qui iam dicto facinori consenserant, misitque Leonem abbatem a sede apostolica ad domnum Seguinum archiepiscopum Senonum qui uice sua in urbe
Remensi
Remansi
sinodum
congregaret
congregare
, mandans illi ut sine dilatione in pristino gradu
reuocaret
reuocare
domnum Arnulfum et
degradaret
degradare
Gibbertum. Quod
et fecit
efecit
. Gibbertus itaque intelligens quod iniuste pontificalem
suscepisset
suscepise
dignitatem penituit. Post hec domnus Gibbertus electus est pontifex in urbe
Rauenna
Romana
a populo eiusdem urbis et ab
Ottone
Otone
imperatore, reseditque in eadem urbe pontifex quam plurimos annos. Defuncto uero papa urbis Rome statim omnis populus Romanus sibi dari
acclamabat
acclamat
domnum Gibbertum. Assumptus
est
autem de urbe Rauenna ordinatus est pontifex in urbe Roma.
Anno dominice incarnationis CMLXXXVII. Sarraceni depopulati sunt Calabriam, a quibus postea sequenti anno Cosentia
obsessa
obsesa
est atque destructa.
Anno dominice incarnationis CMXC stella a parte
septentrionis
septemtrionis
apparuit habens splendorem qui
tendebat
tenebat
contra meridiem quasi
unum
passum
unum
. Et post paucos dies iterum
apparuit
aparuit
eadem stella a parte
Occidentis
occidentis
et splendor eius
tendebat
ad orientem
tendebat
. Et non
multo postea
post multos
fuit terre motus magnus qui plures euertit
domos
domus
in Beneuento et in Capua multosque homines occidit et in ciuitate
Apriano
Arriano
plures
ecclesias
eclesias
subuertit. Ciuitas quoque Frequentus pene media cecidit, ciuitatem uero
Consanam
Comsanam
prope mediam cum episcopo
subuertit
supuertit
, multosque homines
oppressit
oppresit
. Ronsem totam cum eius hominibus
submersit
supmersit
.
Preterea Rome defuncto papa Benedicto, Iohannes papa sedit
mensibus
menses
IX. Hic autem in castello Sancti angeli
retrusus
reclusus
et per menses IV fame
afflictus mortuus
aflictus mortus
est. Et iterum superior Bonifacius qui expulsus fuerat sedit
mensibus
menses
XI. Quo uita decedente Iohannes sedit mensibus IV. Post quem alius Iohannes sedit annis X
mensibus
menses
VI. Cuius temporibus Romani capitanei patriciatus sibi tirannidem uendicauere.
Anno
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
CMXCIV in Apulia ciuitas
{Gap in the MS: 1 illegible word}
Matere a Sarracenis destructa est.
Anno dominice incarnationis
CMXCVII
CMXLVII
CMXCVIII
. Ugo dux Francorum obiit sepultusque est in basilica beati
Dionisii
Dionisi
martiris Parisius. Cui
successit
secesit
filius eius Robbertus rex qui pius fuit et modestus. Hic
autem post mortem patris
{Gap in the MS: 4 illegible words}
regnauit annis
XXIII
XXXIII
. Per idem tempus Mel catipanus primum in Apuliam
conduxit Normannos quos secum habens bellum cum Grecis in
{Gap in the MS: 9 illegible words}
Apulia apud Basentellum
commisit
comisit
, et non
multo post temporis ipse Mel ciuitatem Ascolum
{Gap in the MS: 7 illegible words}
cepit.
Non post multum uero temporis
Henricus Burgundie
Hanricus Burgundis
dux
qui Burgundionum quoque regnum sibi uendicauerat, mortuus est sine filiis, et
{Gap in the MS: 11 illegible words}
rebellauerunt Burgundiones in regem
Robbertum nolentes eum recipere. Post tercium itaque annum Robbertus rex assumptis Normannis
{Gap in the MS: 12 illegible words}
cum duce suo
Riccardo
Ricardo
et exercitu uastauit
Burgundiam
Burgundia
.
Rainaldus
Raynaldus
{Gap in the MS: 1 illegible word}
comes Senonum post multa mala
{Gap in the MS: 5 illegible words}
defunctus est, cui
successit
sucessit
Fromundus filius
eius. Mortuo
{Gap in the MS: 3 illegible words}
quoque
itaque
Fromundo
comite Senonum successit ei
{Gap in the MS: 5 illegible wordsfilius}
Rainaldus
Raynaldus
filius
eius nequissimus;
hic
{Gap in the MS: 8 illegible words}
persecucionem
persecutionem
intulit ecclesiis Christi eiusque fidelibus quanta
non est audita
a
tempore paganorum usque in hodiernum diem. Post
aliquot uero annos capta est ciuitas Senonum
{Gap in the MS: 7 illegible words}
ab archiepiscopo
Leotherico, qui successit uenerabili
{Gap in the MS: 9 illegible words}
Seguino
Saguino
, et regi tradita Robberto.
Preter hec
{Gap in the MS: 2 illegible words}
autem Rome defuncto Iohanne papa successit ei Gregorius seditque anno
I mensibus V. Cui Iohannes papa
{Gap in the MS: 6 illegible words}
successit
succesit
seditque
mensibus
menses
X. Hic turpiter uitam suam finiuit.
Successit
Succesit
autem huic Siluester, uir omnium artium liberalium peritissimus, qui primitus abbas Bobiensis, postea archiepiscopus Rauennas, post uero Romanus papa effectus est
,
",
seditque annis IV
mense
mensis
I. Cuius temporibus ingens in Campania per XV dies terre motus factus est multa diruens edificia. Siluestro autem obeunte, Iohannes qui uocatur
Sigo
Sego
papalem sedit
cathedram mensibus
cathedra menses
V. Quo defuncto Iohannes papa qui uocatur
Fassanus
Fanassus
Fanasus
sedit anno I. Hic Ottonem regem Saxonum coronauit imperatorem. Post Iohannem uero Siluester Tiburtinus, qui uocatur Osporco, Romanum suscepit pontificatum qui sedit annis
II
IV
. Suo quidem tempore fuit pessima fa mes . Hic autem
"
mortuo Alberico qui patriciatus sibi nomen uendicauerat a Crescentio Numentano, qui patricius dicebatur, papa ordinatus est quique etiam Ottonem coronauit imperatorem, postea uero cum magno
dedecore
decore
ab eodem Crescentio a papatu expulsus est. Et quidam Iohannes, Placentinus episcopus, Grecus genere, legatione functus Ottonis imperatoris a
Constantinopoli
Constantinopolim
rediens dum Romam
causa
causam
orationis
ueniret
uenire
, a
prephato
prefato
Crescentio et a Romanis capitur, tenetur et,
licet inuitus
ligatus inuictus
, papa tamen infelix ordinatur Romanus. Quod audiens rex
mente efferus
mete eferus
Romam ueniens, ipsum Crescentium diu
obsessum
obsesum
cepit et capite truncauit, ipsum pontificem cecauit ceterisque membris
debilitauit
debelitauit
et ad dedecus et ignominiam sacerdotalis ordinis per plateas Leonine ciuitatis circumduci iussit. Sed antequam XXX dies implerentur
anima et
omnia de
corpore rex impius
mortuus
mortus
est
,
",
anno dominice incarnationis
anno dominice ab incarnatione Domini
millesimo secundo
M
MI
indictione
per indictionem
XIV
XIII
. Hic autem tertius
Otto
Occto
imperator anno superiori obsederat Beneuentum in anno
scilicet
scilice
anno uidelicet
incarnationis MI indictione XIV
incarnatione Domini M per indictionem XIII
et acriter ipsam
ciuitatem
ciuitatis
expugnans ui
ceperat
cepit
. Eo itaque mortuo frater eius Henricus maioris
Octonis
imperatoris
Ottonis
nepos fit rex, quique regnauit
annis
anni
XXV. Cuius imperii anno secundo Sarraceni Campaniam
ingressi
ingresi sunt
Capuam obsederunt.
Anno dominice incarnationis
MI
MXI
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione XIV
{Gap in the MS: 2 missing word}
fames ualida Italiam
optinuit
obtinuit
. Quo tempore Mel catipanus cum
Normanis
Normannis
Apuliam expugnabat.
Anno
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MII
MXII
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
XV
{Gap in the MS: 1 missing word}
Siluester papa defunctus est et Benedictus frater Alberici papalem suscepit
cathedram
chatedram
. Eodem anno Henricus
Alamannorum
Alamanorum
rex Romam uenit et ab eodem
Benedicto
Benedictus
papa coronam accepit imperii et imperator appellatus est. Sedit autem ipse Benedictus annis XI
mense
menses
I. Per idem tempus Basilius et Constantinus frater eius Constantinopolitani catholici imperatores catipanum suum nomine
Bugano
Buiano
magna cum thesauri pecunia direxerunt ut Apuliam
cum
circumquaque regionibus sibi
uendicaret
uendicare
ac imperiali iuri
componeret
componere
. Qui ueniens cepit omnia tranquille agere atque strenue ordinare
hic in Apulie finibus
.
Anno
Anni
Domini
domini
MXIII
{Gap in the MS: 1 missing word}
,
.
indictione I.
Hic in Apulie finibus
rehedificauit
Redificauit
ciuitatem diu dirutam nuncupauitque eam Troiam, que antiquitus Ecana uocabatur et iussu imperatorum fines per statutum priuilegium eidem stabiliuit ciuitati. In hanc ciuitatem olim tempore Adriani imperatoris, qui Traiano successerat, fuit ab apostolica sede
missus Eleutherius
misus Euletherius
episcopus qui post duos annos
iussu
iusu
ipsius Adriani Rome ductus
ac passus
ach pasus
est. Tempore quoque
Dioclitiani
Diocletiani
et Maximiniani imperatorum
extitit
exercuit
in hac Ecana
ciuitate
urbe
Marcus episcopus,
qui
quique
martyrio
martirio
uitam finiuit. Et post
aliquantorum
aliquanta
annorum curricula fuit in eadem urbe Secundinus episcopus, qui
confessor
confesor
et sanctus multas sanctorum ecclesias renouauit. Ipse etiam prenominatus catipanus in finibus Samnii et Apulie edificauit
ac
ach
constituit plures urbes et
oppida
opida
; ipsaque regio usque
hodie
odie
Catipania
ex suo nomine
dicitur. Quarto autem anno post predicte ciuitatis
Troie
Troye
rehedificationem
rehedificacionem
, in anno uidelicet
incarnationis Domini
millesimo uicesimo secundo
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
V
{Gap in the MS: 1 missing word}
Henricus
Alamannorum imperator
Alamanorum imperatorii
ingenti cum exercitu, simul et cum
Benedicto
Benedictus
papa uenit super ipsam ciuitatem obseditque
eam
per
quatuor
IV
menses machinis illam fortiter expugnans. Imperator itaque uidens quod
eam
ea
sine mora capere
non
posset – dixerat enim iratus quod si eam
ui cepisset
non sine mora incepise
statim destrueret –
timuit
sibi suisque estiuum Apulie calorem, et sic composita pace cum ciuibus, obsidibusque ab eis
receptis
acceptis
ad propria est reuersus. Pandulfum
autem
Capuanum principem secum in Alamanniam deduxit.
Anno dominice incarnationis
MXXIV
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
VII.
{Gap in the MS: 1 missing word}
Basilius imperator Constantinopolitanus diem obiit.
Anno dominice incarnationis
MXXV
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
VIII
{Gap in the MS: 1 missing word}
, Henricus Alamannorum imperator defunctus est, cui
successit Churradus
succesit Chunradus
qui dux eius fuerat. Eodem anno papa Benedictus obiit et
successit
succesit
ei Iohannes frater eius,
"
qui uno eodemque die et laicus fuit et pontifex
,
",
seditque annos IX
et
dies IX.
Anno
Anni
domini
Domini
MXXVII
MXXVIII
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
X
{Gap in the MS: 1 missing word}
; apud
Constantinopolim
Constantinopoli
Constantinus imperator obiit et
successit
succesit
ei Romano gener eius una cum eius uxore Zoy imperatrice, regnauitque
annos
annis
V.
Anno dominice incarnationis MXXX, indictione XIII; Iohannes princeps Salerni defunctus est anno principatus sui LVII, et
successit
succesit
ei
Guaymarius filius
Guaimarius fillius
eius.
Anno
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MXXXI, indictione XIV Romano
imperator
imperatore
Constantinopolitanus
mortuus
mortus
est, et
successit
succesit
ei
in
imperium
Michael
Miquel
qui dicitur Catalactus cum
Zoy
Zoi
imperatrice. Ipso quoque anno defunctus est
Robbertus
Robertus
Francorum rex cui
successit
succesit
filius eius Henricus. Cuius in tertio anno
urbs Parisii
urbis Perisius
flagrauit incendio;
regnauit autem
regnauitque
hic Henricus annis XXIX.
Anno
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MXXXIV, indictione II; fuit eclipsis solis in festiuitate sancti Petri. Quo anno Iohannes papa defunctus est et
successit
succesit
ei
Benedictus qui
uocabatur
uocatur
Theofilatus
Theofilactus
, seditque annis XIII. Iste quidem de pontificatu eiectus est et suscepit papatum Iohannes
Sabinensis
Sabiniensis
episcopus cui nomen Siluester. Et
iste
isto
quidem eiectus
est. Post
post
dies
LVII
LVI
recuperatus
est
papa Benedictus qui post mensem
unum
I
et dies XX uendidit papatum Iohanni
Rauennati
Rauennanti
archipresbitero
archiepiscopo
sancti Iohannis ante portam Latinam, cui nomen positum est Gregorius, qui sedit anno I
et mensibus
menses
VI.
Anno
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MXXXVII indictione V
mense
mesem
Ianuarii
Ianuari
;
"
mons Uesubius eructauit incendium ita
"
ut quasi flumen
"
usque ad mare
discurreret
discurere
.
".
Anno dominice incarnationis
Domini
MXXXIX indictione VII apud Constantinopolim Michael imperator
cognomento
cognominato
Catalactus
Cathactus
diem obiit anno VII eius imperii. Cui Michael qui Etheriarchis dicebatur successit cum
Zoy
Zoi
imperatrice. Eodem anno
in
mense
Februarii Normanni ingressi
Febroari Nordinanni ingresi
iam in Apuliam, ter
uno die
I diem
cum Grecis graui prelio
dimicarum
dimicarunt
dimicare
inter Aufidum
amnem
aminem
et Oliuentem, et
Normanni
Normani
uictores extiterunt. In ipso quidem prelio fuit Drogo
Normannorum
Normanorum
comes et
quattuor
quatuor
ex fratribus eius. In ipso quoque anno Chunradus imperator defunctus est anno eius imperii XV, et
successit
succesit
ei Henricus filius eius.
Anno
Domini
dominice incarnationis Domini
MXL indictione VIII; defunctus est Michael Etheriarchis imperator Constantinopolitanus anno
secundo
II
postquam imperare ceperat. Et
successit
succesit
ei imperator Michael
Archontopanthiu
Arcontopanthiu
cum
Zoy
Zoi
imperatrice. Quo uita
decedente
ipso
eodem anno
X
decedente
successit
succesit
ei
eius
Constantinus Monomachus in imperium cum
Zoy
Zoi
imperatrice, qui regnauit annis XII. Quo tempore fames ualida fuit in Italia
atque
ad quem
in Gallia per septem continuos annos.
Anno dominice incarnationis MXLII indictione X; luna
passa
pasa
est
eclipsim
eclipsi
V
Idus
Idem
Ianuarii per
quinque
V
horas
hore
noctis.
Anno ab incarnatione Domini MXLIV indictione XII; hoc autem tempore Guilelmus filius Tancredi descendit cum Guaimario principe feceruntque ipsam Stridulam castellum.
Anno
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MXLV
MXLIII
indictione XIII; Drogo
Normannorum
Normanorum
comes cepit
ciuitatem
Bibinum eamque depopulatus est; sequenti uero anno, postquam eadem ciuitas reedificata est, flagrauit incendio.
Anno Domini
MXLVI
MXLVII
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
XIV
XV
Henricus imperator
Romam
uenit
Romam
inuenitque sedem apostolicam ualde turbatam, nam
"
uno
eodemque
edemque
tempore supradicti
Theophilus
Teophilus
qui et Benedictus, et Siluester qui et Iohannes Sabinianus, et Gregorius qui et Iohannes Rauennas, Romanum non regebant
sed
set
uastabant pontificatum. Tunc imperator ipse conuocatis episcopis atque ordinis utriusque uiris religiosis ac catholicis, sinodum congregari
iussit
fecit
, in qua statim, canonibus exquisitis,
hii
hi
tres
dampnati
dabnati
et exilio religati sunt, nullus enim eorum amplius iure poterat episcopari. Et tunc a clero et populo canonice Clemens electus est, ipso imperatore — quemadmodum in canonibus statutum est —
assensum
asensum
prebente. Qui consecratus sedit papalem cathedram
mensibus
menses
IX: iste quoque Henricum coronauit imperatorem. Defuncto itaque Clemente Damasus electus et consecratus est, cuius electioni predictus imperator assensum prebuit, seditque Damasus dies XX. Imperator autem
ipse usque Capuam uenit
a
terram pro tempore sibi componens, et sic reuersus est
anno Domini
MXLVII
MXLII
, indictione XV
.
Hoc autem tempore comprehensum est oppidum Stuni a Garangis in mense
Octobris
Octubris
et in mense
Decembris
Decembris
depopulauerunt Liccie
. Et in mense Iunii Benedictus papa per poculum ueneni occidit papam Clementem.
Anno
Domini
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MXLVIII
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione I;
Zoy
Zoi
imperatrix obiit.
Anno
Domini
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MXLIX
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione II, Damaso
papa
uita decedente, Leo
sanctissimus
sanctisimus
qui uocatur
Brunus
Bruno
, a populo Romano expetitus, a clero electus, ab imperatore quoque
commendatus
comendatus
, et ab episcopis, quibus
officii huius
oficii huius
auctoritas est
attributa
atributa
, consecratus est in pontificatus
honore
honorem
, seditque
annis
annos
quinque
V
,
mensibus
menses
duobus
II
duos
.
Anno
Domini
dominice incarnationis
MLI
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
indictionem
III
mense
mensis
Augusti Drogo
Normannorum
Nordmannorum
comes defunctus est.
"
Fuitque uir egregius, pius,
strenuus
strenus
atque famosus, qui propter animi mansuetudinem et
iusticie
iustitie
seruatam
sertatam
equitatem a cunctis
dilectus
est
dilectus
.
".
Cui
Unfridus
Gofridus
Umfridus
frater eius
Normannorum
Nordmannorum
comes
successit
succesit
, tenuitque
potestatem
potestatis
ipsius
honoris
honorem
per annos
septem
VII
.
Anno dominice incarnationis
MLII
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione
quinta
V
Guaymarius
Gaymarius
princeps Salerni a suis interfectus est anno principatus sui
uicesimo tercio
XXIII
. Cui
successit
succesit
Gisolfus filius eius.
Anno ab incarnatione Domini
MLIII
{Gap in the MS: 1 missing word}
indictione VI
mense
mensis
Iulio
Iulii
Iunii
. Leo papa multis precibus ab
Enrico
Henrico
monitus imperatore per
quorundam Sampnitum suggestionem
corundam Sannitum sucgestionem
uenit in Beneuentum ut
Normannos
Normanos
Apulia expelleret. Inde mouens
gressum
gresum
simul cum Alamannis quos
imperator
imperato
cum eo
direxerat
duxerat
, apud urbem nomine Ciuitatem, que in confinibus
Sampnii
Samnii
est et Apulie, cum Normannis acriter pugnauit.
Commisso
Comiso
itaque
bello
prelio
Normanni
Normani
totum
Alamannorum
Alamanorum
exercitum in ore gladii
percusserunt
percuserunt
. In ipso quidem belli apparatu defecerunt
Alamannis
Alamanni
hi
ii
quorum uenerant suggestione, quique in auxilium eorum uenerunt. Leo autem papa minime propter quod uenerat perficere ualens reuersus est. Iste primus Romanorum
pontificum
pontificium
a beato Petro ad se usque
"
cum manu armatorum in bellum
"
processit
procesit
, qui quamuis sanctus fuerit et pio hoc animo egerit, tamen quia
non eius
id
eius non
erat
officii
oficii
"
neque hoc illi
permissum
permisum
fuerat a Domino qui pati uenerat, suosque ut ab aliis magis paterentur quam ut alios persequerentur
premonuerat
premouerat
,
",
ideo
"
exercitus sui multitudo cesa est, ipso
perspiciente
perspicientem
. Non enim Dominus discipulis suis
"
neque idem apostoli
"
suis
successoribus
succesoribus
"
preceperunt ut curis secularibus, ueluti principes
seculi
, materiali gladio Dei populum tuerentur
"
sed
si
uerbo doctrine monerent et pie conuersationis exemplo instruerent
.
".
Eodem anno Constantinus Monomachus imperator Constantinopolitanus obiit, post quem Theodora, soror
Zoy
Zoi
imperatricis uirgo
existens
persistens
, imperium Constantinopolitanum uiriliter biennio tenuit. Qua defuncta Michael Nouicius imperii honorem adeptus est, qui eodem anno fuit inuitus monachus factus. Cui
Isachius
Michael
Commiano
Inscomiano
imperator
imperatore
successit
succesit
, qui post annos
quattuor
IV
ex quo imperauit imperio eiectus
ac
ach
monachus factus est. Cui Constantinus
cognomento
cognomianatus
Dioclici
Dioclizi
in imperium
successit
succesit
. At uero Leo papa sequenti anno postquam cum
Normannis
Normandis
preliatus est diem obiit
mense
menses
Aprilis
in anno ab incarnatione Domini MLV, indictionem VIII
. Et
successit
succesit
ei Uictor
qui
Gebeardus uocabatur
seditque
sedit
annis
duobus
II
,
mensibus
menses
duobus
II
. Post cuius obitum Stephanus
Gondifridi
Godifridii
ducis germanus qui dictus est
Fredericus
Fridericus
Ferdiricus
, sedit
mensibus
menses
septem
VII
. Quo defuncto Benedictus
Belliternensis
Beliternensis
Belniternensis
episcopus
Romanum inuasit pontificatum, qui sedit
mensibus
mensis
nouem
IX
VIII
. Quibus temporibus
Patarea idest Patareanorum secta
Patarie
apud Mediolanum exorta est.
Anno dominice incarnationis MLVII indictione
X
VII
;
Unfridus
Gofridus
Umfridus
Normanorum
comes
Normannorum
diem clausit extremum, reliquens sibi
successorem
succesorem
Bagelardum filium eius militem
strenuum
strenum
.
Set
Sed
Robbertus
cognomento
cognominato
Uiscardus
Guiscardus
, eiusdem
Unfridi
Gofridi
Umfridi
comitis frater, natus ex patre Tancredo,
Normannorum
Nordmannorum
comitatus honorem sibi arripuit, ipsum
Baielardum
Bagelardum
Bayelardum
suum
nepotem
suum
expellens. Tancredus autem fuit timoris Dei non immemor, qui bissenos habuit filios. Quorum primus quidem fuit Sarnus, qui miles insignis extitit. Secundus autem comes
Goffridus
Gofridus
pater Robberti
comitis
comis
de Lauritello
{Gap in the MS: 2 missing words}
.
Tercius
Tertius
uero Drogo comes, de quo superius scriptum est. Quartus autem
Willelmus
Willemus
Arlelmus
, et ipse comes, qui propter fortitudinis sue
prudenciam
prudentiam
Brachiferreus
Brachiferuens
est
prenomine
prenomina
dictus
:
erat enim astutissimus
et
ferox fortisque uiribus. Quintus extitit comes
Unfridus
Gonfridus
Umfridus
. Sextus quoque Malgerius comes,
probus
quibus
atque
adque
famosus. Septimus itaque fuit Robbertus Guiscardus. Hic autem propter animi
astuciam
astutiam
ingeniique
ingenumque
prudenciam
prudentiam
primus ex Gallorum genere in
Apulia
Apuliam
ducatus honorem adeptus est. Qui non multo post sibi subegit Apuliam et Calabriam, Lucaniam atque Siciliam,
militarem
millitarem
namque disciplinam
gloriosissime
gloriosisime
rexit
rex
. Octauus autem
fuit
Alberedus armis
strenuus
strenus
. Nonus Tancredus. Decimus Willelmus
comes
de Sancto nicandro, pater Robberti comitis de Principatu. Fuit
autem
ipse Willelmus acer ingenio,
inconstans animo
et constans
in Constantino
,
seuusque
serenusque
natura. Undecimus Frumentinus. Duodecimus
Roggerius
Rogerius
Sicilie comes, qui miles insignis extitit,
iusticie
iustitie
tenax, suis suorumque opibus studens,
ecclesiarum
ecclesie
Dei
atque
adque
sacerdotum
honori
consulens. Habuit quoque Tancredus horum pater et filias tres.
Anno dominice incarnationis MLVIII, indictione XI. Benedictus papa defunctus est et successit ei Nicolaus qui et
Ierardus
Gerardus
.
"
Eodem
anno Riccardus
anni Ricardus
cum Iordano filio eius effectus est Capue princeps
.
".
Anno
Domini
dominice incarnationis
ab incarnatione
cui
et
Philippus
Philipus
filius eius
successit
succesit
in regnum. Ipso quoque anno comes Robbertus Guiscardus uocatus
est
a
Troianis
Troyanis
ciuibus,
ipsam
ipsa
eorum ciuitatem in sua potestate ab eis accepit, qui non post multos dies
cum exercitu in
Calabriam
Calabria
profectus, Regium ciuitatem cepit
atque
adque
omnium
Normannorum
Normanorum
dux effectus est. Hic accepit uxorem nomine
Sikelgaitam
Sigelgaytam
Guaimarii
Gaymarii
principis filiam que sexu quidem mulier pudica fuit
atque
adque
honesta animum uero uirilem et
in
consilium prouidum gerebat. Ex qua habuit filios
Roggerium
Rogerium
et
Robbertum
atque
adque
Guidonem et filias
quinque
V
. Ex alia quoque
uxore
uxorem
nomine
Alberada
Abberada
prius habuit filium nomine Boamundum. Set Robbertus Guiscardus instituit sibi heredem
filium
suum
filium
Roggerium
Rogerium
. Interea Robbertus dux ad Nicolaum papam perrexit eiusque
liggius
ligirius
homo effectus est,
promittens
promitens
se iureiurando fidem seruaturum Romane ecclesie et eidem pape eiusque
successoribus
succesoribus
canonice intrantibus. Ipse autem papa Nicolaus statim
per uexillum
inuestiuit eundem Robbertum
Guiscardum
Guiscare
per uexillum
de honore ducatus sui cum tota terra.
Anno
dominice incarnationis
ab incarnatione Domini
MLXII indictione XV Nicolaus papa defungitur anno ordinationis sue
secundo
II
, mense
octauo
VIII
. Et Alexander qui uocatus est Anselmus papa ordinatur. Quo
anno
tempore
princeps
Riccardus
Ricardus
Capuam cepit sibique ordinauit. His autem diebus Robbertus dux ad Alexandrum papam proficiscens
"
liggius
ligius
eius
homo
eius
deuenit et sicut
Nicolao
Nicolaus
pape ita et huic iusiurandum fecit et per uexillum ab eo terram cum honore ducatus accepit.
Sedique
Seditque
Set
autem
Alexander papa annis XI,
mensibus
menses
VI.
"
Hoc anno Riccardus princeps Capue intrauit terram Campanie obseditque Cipparanum et
cepit eam et
usque Romam deuastando peruenit.
Anno Domini MLXIII. Hoc anno comprehensa est Tarentum a Normannis.
Anno Domini
MLXIV. Hoc
anno
autem temporim
comprehensa est Matera a Normannis mense
Aprilis
Aprelis
.
Anno Domini MLXV indictione III. Hoc anno Robbertus dux intrauit Siciliam et interfecit Agarenorum multitudinem et tulit obsides de ciuitate Panormo.
Anno dominice incarnationis MLXVI indictione
III
IV
mense aprilis stella cometis apparuit
a parte
in
Orientis
oriente
, cuius fumus per aliquot dies tendebat ad meridiem. Ipso quoque mense hec eadem stella apparuit a parte
Occidentis
occidentis
, cuius fumus ad meridiem
similiter
per aliquot dies tendebat. Quo anno apud Constantinopolim Constantinus Dioclizi imperator, anno eius imperii
sexto
VI
, defunctus est, cui Romano Diogenes in imperium
successit
succesit
.
"
Eodem anno dux Robbertus cepit ciuitatem Uestis apprehenditque ibi catipanum nomine Kuriacum. Hinc etiam ipse dux Barum obsedit Apulie ciuitatem et triennio eam incessanter
oppugnauit
obpugnauit
;
terra marique pontem quoque ibi in mari fecit
.
".
Anno MDXVII, indictione V, Guillelmus dux Normannie pugnauit cum Araldo rege Anglorum et uicit eum, qui et factus est rex super gentem Anglorum.
"
Anno domini
MLXVIII, indictione
V
VI
. Hoc anno in sexto die mense Februarii Robbertus dux obsedit ciuitatem
Montempilosum
Montem-pilosum
et dimissa ibi
obsidione
obsidionem
cum paucis
abiit
uenit
Abianum et cepit eam, et tradicione cuiusdam
Gothifrede
Gotthifrede
intrauit ipse dux in prephatam
Montempilosum
Montem-pilosum
ciuitatem
.
".
Anno dominice incarnationis MLXX indictione VIII, apud Constantinopolim Romano Diogenes imperator transacto quarto imperii eius anno defunctus est. Cui in imperio Michael filius Constantini Dioclizi
successit
succesit
.
"
Hoc
MLXX indictione VIII hoc
anno mense Ianuarii magnum homicidium actum est in Brundusii ciuitate. Nam Normanni uolentes eam comprehendere, tenti sunt ab eis quadraginta cum aliis eorum ministris
XLIII
et capita omnium predictorum ad imperatorem deportata sunt
.
".
Eodem anno Robbertus dux
"
cepit Barum ciuitatem longa obsidione fatigatam, indeque
mouens
monens
exercitum, Siciliam properauit obseditque
" "
Panormum,
per terram et per mare, duxitque ante eam naues LVIII
ditissimam Sicilie ciuitatem, uiriliter eam expugnans, cepitque eam
anno dominice incarnationis MLXXI, indictione
X
. Et exinde portas ferreas et columpnas marmoreas quam plures cum capitibus fecit afferri
in
Troiam causa uictorie sue. Anno autem subsequente ordinatis ibi in Panormo municipiis, ipse dux in Apuliam ueniens cepit Tranum Apulie ciuitatem
.
".
"
Eodem anno Robbertus dux fecit fieri pontem in mari quatinus concluderet portum prephate urbis Bari, et in quintadecima die mensis Aprilis
cepit
Robbertus
Robertus
dux predictam ciuitatem
,
cepit
et in sequenti predictus dux cepit ciuitatem Panormum in mense Ianuarii
.
".
Anno dominice incarnationis MLXXV, indictione XIII, Alexander papa diem obiit, et archidiaconus eius nomine
Ildebrandus
Ildeprandus
ipsa eadem die in ordine pontificali electus et papa Gregorius est nuncupatus, seditque annis XII, mense I. Hic autem pontifex amministrationem regni sibi primus ut rex assumpsit.
Anno dominice incarnationis
MLXXVI
MLXXV
, dux Robbertus Sanctam Seuerinam Calabrie
cubrie
ciuitatem loco munitissimam tertio anno postquam illam obsederat, cepit.
Hic
Hinc
quoque cepit ciuitatem Comsanam obsesso castello Sancte Agathe, quod incessabili oppugnatione cepit.
"
Hoc anno
Robbertus
Robertus
dux dedit filiam suam nurum ad imperatorem Constantinopolitanum.
His etiam diebus cum exercitu dux proficiscens obsedit Salernum, ciuitatem medicine utique artis diu famosam atque precipuam.
Gisolfus
Gisolfum
autem frater uxoris eiusdem ducis tunc in eadem ciuitate morabatur. Hanc incessanter terra marique expugnauit, nec destitit donec post VII menses obsidionis sue cepit illam mense Decembris.
Anno dominice incarnationis MLXXVI, indictione XV; cepitque Gisulfum principem qui fame coactus se eidem duci
traddit
tradidit
, atque Turrim maiorem in qua se tutabatur. In eadem uero ciuitate ipse dux construxit
ecclesiam
eccelsiam
in honore beati Mathei apostoli et euangeliste. In Panormo quoque fecit ecclesiam in
honore
honorem
Dei genitricis semperque uirginis Marie, anno primo postquam cepit Salernum. Robbertus dux
Beneuentum
obsedit
Beneuentum
, acriter eam expugnans. Et nisi Romanus pontifex, cuius precepto parebat, hoc idem duci prohibuisset, nequaquam ab incepto desisteret donec eam caperet. Simili modo et Riccardus princeps Neapolim obsedit ipso eodem anno, fortiter illam ciuitatem expugnans undique ut eam ui caperet. Sed eodem anno in eadem obsidione princeps iste mortuus est anno principatus sui XX, indictione I. Fuit autem hic statura procerus, forti animo, ingenio astutus, largitate famosus, circa beniuolos et sibi fideles mansuetus atque benignus, rebellibus autem ac perfidis ualde terribilis. Cui
successit
Iordanus filius eius
successit
. Hic autem
Iordanus
in matrimonio accepit filiam Guaymarii principis Salernitani, ex qua habuit filios Riccardum et Robbertum atque Iordanum.
"
Hoc anno obsessa est Salernum a Robberto duce et comprehensa est ab eo.
Anno dominice incarnationis MLXXIX, indictione II, apud Constantinopolim Michael filius Constantini imperatoris anno eius imperii
octauo
VIII
ipse cum filiis suis
Michaele
Michael
, Andronico et Constantino expulsus est. Et Niceforus Butanioth imperium sibi arripuit.
"
Ipso anno dux Robbertus obsidens Uicum cepit ipsam ciuitatem, ibique Gradelonem nepotem suum capiens utroque statim priuari lumine fecit, eo quod ipse et alii plerique baronum rebelles ei extiterant. Ceteri uero metu perculsi ei se subdiderunt.
"
Eodem anno corpus beati Canionis a loco, in quo olim positus fuerat, ab Arnaldo leuatur archiepiscopo et in sancte Dei genitricis Marie ecclesia nouiter inchoata honorifice collocatus
.
".
Anno Domini MLXXX, indictione III, dux Robbertus Guiscardus cepit Spinazolam. Paucis etiam euolutis diebus ipse dux cepit Ydrontum cepitque Tarentum. His autem diebus uenit ad eum uir quidam dicens se Michaelem imperatorem fuisse, conquerens se male tractatum a suis et expulsum poposcitque auxilium sibi dari. Dux itaque, ut ei mos erat, diligenter illum excipiens
hac
te
honorabiliter circa se habens secum duxit eum usque Salernum. Inde mouens gressum dux ipse perrexit ad Gregorium papam eiusque liggius homo iureiurando effectus apud Ciperanum, accipiens ab eo uexillum sancti Petri mense Iunio.
Anno dominice incarnationis
MLXXX
MLXXXI
indictione IV dux Robbertus magnum apud Ydrontum
"
assumpsit exercitum, super Constantinopolim ire cupiens. Qui mare transiens cum Boamundo filio suo
aplicuit
applicuit
Auelone
"
et eduxit exercitum suum necnon et predictum
Michaelem, qui se imperatorem fuisse conquerebatur. Et mense Iulio ante Durrachium obsidionem posuit per terram et per mare, set stolus Uenencolum ueniens discipauit maris obsidionem aperuitque Dirrachenis mare.
Rogerium
uero
filium suum omnibus sibi conmissis in Apulia dimisit. Inter hec autem Niceforus Butanioth Constantinopolitanus imperator aduentum Robberti ducis audiens, direxit Alexium megadomesticum suum cui equo animo militiam totam commiserat, deditque sibi permaximam thesauri copiam, ut non solum christianorum uerum etiam paganorum exercitum congregaret, quatenus duci Robberto uiriliter resistere posset. Alexius ciuitatem Andropolim pergens, quoscumque poterat suscipiebat, susceptos
quotidie
cotidie
singulos seducens fidelitatis sacramentum occulte sibi facere studebat, quibus unicuique priuatim multa tribuebat et plurima iurando promittebat. Ceteris autem militibus quibus adhuc animum suum aperire timebat nil interim tribuebat, sed eos sepe sic alloquebatur dicens:
"
Libenter uobis ego darem si imperator, uelud ipse promiserat mihi thesauros mitteret, sepe enim propter hoc ad eum direxi et quia non misit ualde doleo
.
".
Qui ut se suis auditoribus quasi ueridicum redderet, uasa propria
et
ac
uestes quibus utebatur quibusdam largiebatur dicens:
"
Si esset mihi posse, tam prudentes uiros uelut estis, de meis uobis ego largiendo ditissimos facerem
.
".
Et hec incessanter machinabatur ut omnium ad se militum uoluntates subtraheret. Quibus etiam locutus est:
"
Ibo ad imperatorem ego pro uobis loquens, ut uestra uobis omnibus donatiua transmittat
.
".
Qui dum Constantinopolim perrexisset, quoscumque potuit simili modo donis ac promissionibus sibi illexit, subtrahens animos eorum ab imperatoris amore. Sed quia infidelitas numquam de se secura est, Alexius ipse postquam cum imperatore tamquam cum domino fidelis, ut eum securum redderet simpliciter est locutus, de se timens, noctu a Constantinopolim fugiit, et ad exrcitum quem sibi preparauerat, reuersus est dicens:
"
Imperator pro eo quod uestra sibi donatiua petii, minatus est me capi et male tractari. Et quia mihi credidistis ideo reuersus sum, uobis omnino consulturus, ita ut si uestra uoluntas mihi non defuerit, beneficiis et honoribus uos omnes ditabo
.
".
Quorum omnium uoluntates dum sue uoluntati uidit concordes, statim cum omni exercitu armato super Constantinopolim perrexit. Imperator quippe supra quam credi potest stupefactus, se et ciuitatem, prout potuit muniuit. Alexius autem quendam magistrum militum imperatoris, Arnonem nomine, ex genere Alamannorum, promissionibus magnis seduxit ut sibi ciuitatem proderet. Qui dolis acquiescens per noctem aperuit sibi portam, que Uulgarorum dicitur. Alexius igitur cum omni christianorum
et
ac
paganorum exercitu ciuitatem ingressus nocte die Iouis, que cena Domini dicitur, totam exercitui suo predam ciuitatis triduo, quem admodum spoponderat, dono tribuit. Qui nulli indulgendo hostiliter queque inuenire poterant uastantes, depredati sunt. Non solum autem, uerum etiam ecclesias rebus omnibus spoliabant. Sacerdotes quoque diuina misteria celebrantes
truncabant
capite
truncabant
, pedibus sacrificia conculcabant plerisque sanctimonialibus ac Deo dicatis ab eis stupratis. Imperator autem Butanioth, ut ciuitatem proditam uidit, statim e palatio fugiit et in ecclesia sancte Sophie monachum se fieri iussit. Alexius itaque palatium ingressus, Constantinopolitanum imperium arripuit. Ut autem
dominice
Dominice
resurrectionis die coronatus est, exercitum a preda et rapinis reuocari iussit. Qui ut se non quasi cupidum imperii magnatibus ostenderet, constituit secum in imperio Michaelem filium predicti
Michaelis
Michaeli
imperatoris, dicens omnibus: Non propter me sed propter hunc qui iure in solio residere debet hoc quod factum est peregi. Postquam Alexius, qui et Commiano dictus est, imperialia sibi iura composuit, statim cum ingenti copia exercitus undique collecta una cum imperatore quem sibi quasi socium statuerat, contra ducem Robbertum properauit. Ordinatis itaque non longe a
Dirrachio
Dirachio
suis ad dimicandum, ipse imperator tuto in loco positus premisit in prima acie eum quem secum imperatorem fecerat, ut
in
bello interiret, nam diu socium eum habere nolebat, solus enim imperare cupiebat. Quid multa? Commisso prelio
dux
Robbertus Guiscardus imperatorem fugauit ac deuicit. Filius autem Michaelis imperatoris, non diu imperator, statim in primo conflictu interiit. In ipsa
namque
nanque
pugna imperator LX milia milites et X milia
sagittarios
saggittarios
Turchos habuit. Dux uero Robbertus habuit milites DCC. Alexius itaque imperator paucis secum assumptis usque Constantinopolim fugiendi moram non habuit. Qui cum solus imperaret, quoscumque ex imperatorum genere potuit inuenire aut eos lumine priuari fecit, aut ipsi tirannidem eius euadere cupientes exilium ceperunt. Interea Robbertus dux cepit Dirrachium ciuitatem et maximam partem regionis illius.
Eodem anno Henricus Alamannorum imperator uenit Romam cum exercitu, obseditque Gregorium papam, qui excommunicauerat eum, eo quod imperator ipse inuestituram episcopatus per anulum et uirgam tradebat electis episcopis in ciuitatibus sue potestatis. Dicebat enim imperator ipse hanc sibi hactenus suisque predecessoribus
imperatoribus
inuestituram a Romanis pontificibus esse permissam ut episcopali electioni taliter assensum preberet. Gregorius papa ex preceptione sui mandauit, ut quicumque eidem imperatori iusiurandum fecerat, nullus ei fidem nisi Romane ecclesie sibique obseruaret ut pariter rex et pontifex ipse et regni dominaretur et ecclesiam procuraret. Quamobrem ipse imperator una cum clero et populo Romano Gibertum archiepiscopum Rauenne fecit eligi atque
constituit
constitui
in ordine summi pontificis, nuncupans eum Clementem. Quo audito dux Robbertus in ultramarinis partibus sibi rebus ordinatis, dimittens Boamundum filium suum ut eandem terram custodiret, ipse cum uxore Apuliam repetiit. Dehinc assumens exercitum una cum filio suo Roggerio Gregorium papam adiit, hostes eius ab Urbe propulit ac ciuitatem Tyberim obsedit, acriter eam expugnans, illuc enim magna pars militum imperatoris simul cum falso papa Clemente se receptauerat. Tunc etiam ipse dux
hostiliter
ostiliter
Capuam obsedit, et acriter ipsam ciuitatem expugnauit mense Iulio, indictione VI. Tandem ipse dux in Apuliam reuersus est, obseditque Cannas Apulie ciuitatem eo quod ciues ipsius rebelles ei extiterant, cepitque eam igne incendens. Superiori quoque anno priusquam dux Robbertus de ultramarinis esset reuersus, Roggerius eiusdem ducis filius destruxit Asculum combussitque eam igni.
Anno domini
MLXXXII
MLXXXIII
indictione
VI
sexta
.
"
Hoc
hoc
anno intrauerunt Langobardi Italiam et dux in mense Maio posuit ante Cannas ciuitatem Apulie obsidionem et mense Iulio comprehendit eam
.
".
Anno dominice incarnationis
MLXXXIII
MLXXXIV
indictione VII dux Robbertus una cum filio suo Roggerio iterum ingenti cum exercitu Romam profectus est super Henricum imperatorem, qui obsederat Gregorium papam. Imperator autem aduentum eius audiens, timore coactus fugam iniit. Dux itaque Romam ingressus cepit maximam partem Urbis, hostiliter incendens et uastans a palatio Laterani usque castellum sancti Angeli, ubi papa Gregorius oppugnabatur. Romani enim simul cum imperatore erant insidiantes
eidem
Gregorio pape. Tunc dux extraxit eundem papam de ipso castello,
duxitque
duxtique
eum secum usque Salernum. Inter hec Boamundus filius ducis absente patre duo cum Alexio imperatore prelia gessit, quorum unum Boamundus ipse uiriliter uicit, alterum uero imperator uicit, non tamen ui sed insidiose agens.
Anno dominice incarnationis MLXXXV, indictione VIII dux Robbertus collecto agmine iterato in ultramarinas partes statuit proficisci. Quod cum imperatori Alexio compertum esset, suum direxit exercitum cum
multitudine
multitudinem
nauium simul eum exercitu Uenecianorum, ut maris iter duci prohiberetur. Contra quos dux Robbertus una cum filio suo Rogerio cum nauibus suis non
segniter
signiter
progressus, cum eis acriter conflixit mense Nouembris, et nauili bello commisso dux Robbertus una cum filio suo Rogerio uictoriam capiens, maxima cede prostrauit eos. Quorum quidem multi in mare demersi, plurimi autem capti, nonnulli uero uix per fugam elapsi sunt. Sicque prostratis hostibus dux ipse simul cum Roggerio filio exultans tripudio adiit Boamundum filium suum, quem in terris quas ibi acquisierat dereliquit cum suo exercitu, Constantinopolitanum imperium inuadere cupiens. Sed mense
Maio
Magio
eodem anno papa Gregorius obiit, mense uero Iulio Robbertus Guiscardus magnificus dux apud insulam Cassiopam existens obiit morte communi, maior sexagenario, anno ducatus eius XXVI. Fuit autem Robbertus Guiscardus uir strenuus, in bello potens et fortis, corpore insignis, animo constans, moderator ciuilis, prouidus, callidus moribus et admodum astutissimus et prudens ingenio paululum
impatiens
inpaciens
morum correptor et diligens coercitor discipline militaris, dominandi supra quam
estimari
credi
potest ambitiosus. Urbes uero quas cepit castellis turribusque muniuit, cuius opinio insignis ubique preferebatur. Fuitque non minus consilio quam uiribus decoratus, quo nullus in bellis felicior aut in pace moderatior. Priuatos autem contubernio, pecunia, beneficiis atque honoribus ditauit.
Huic itaque successit Roggerius filius eius dux anno
dominice
incarnationis
dominice
MLXXXVI, indictione IX. Hic autem post mortem patris ducatum nobiliter tenuit et ampliauit; adauxit enim sibi Capuanum principatum et usque Romam, magis beneficii munificencia quam potentie austeritate. Eodem anno XIII kalendas Martii stella clarissima ingressa est in circuitu prime lune.
Anno dominice incarnationis MLXXXVII indictione X mense Maio corpus beati Nycolay confessoris de Mirrea translatum in Barum Apulie ciuitatem fuitque uirtus Domini ad sanandum multos infirmos. Eodem mense Uictor qui et Desiderius, Casinensis abbas, genere
Samnis
Sampnis
, post duos annos ex quo Gregorius papa obiit, papa est ipse ordinatus, qui post menses
quattuor
IV
et dies VI ordinationis sue diem obiit. Cui successit in Romanum pontificatum Hostiensis episcopus nomine Otto ex
Francorum
genere
Francorum
et Urbanus est papa dictus seditque annis XII mensibus VIII.
"
Hoc anno terre motus magnus factus est per totam Apuliam, ut in quibusdam locis turres ac domos subruisse
feratur
ferunt
.
".
Anno dominice incarnationis MLXXXVIII indictione XI. Boamundus frater ducis Roggerii ex improuiso intulit bellum
aput
apud
Farnitum in Beneuenti territorio, et commisso bello dux Roggerius uiriliter eum uicit. In quo siquidem bello, mirum dictu, quamuis plurimi ex parte Boamundi milites capti essent, nullus tamen hominum ex utraque parte ibi fuit interfectus preter unum. Postea uero ipse dux amore fraterno ductus dedit
,
eidem Boamundo quandam partem terre sue in Apulie regionibus, cum pater eius nil sibi reliquit.
Eodem anno comprehensa est Siracusa, Sicilie quondam caput,
a Rogerio comite,
in qua fertur homines
comesos ac
comedisse
infantes ob diuturnitatem obsidionis.
Anno dominice incarnationis MLXXXIX, indictione XII, luna in ortu suo passa est eclipsim.
Eodem anno
MLXXXIX, indictione XII,
papa Urbanus uenit in ciuitatem Barum et sacrauit illic confessionem sancti
Nicholai
Nicolai
et
Canusinam
Bandussianam
ecclesiam.
Anno dominice incarnationis MXC indictione XIII mense Septembris Urbanus papa sinodum in ciuitate Melfia celebrauit, in qua Roggerius dux liggius
eius
homo
eius
effectus, promittens se iureiurando fidem seruaturum Romane ecclesie et eidem pape eiusque successoribus canonice intrantibus, accepit per uexillum ab eo terram cum ducatus honore. Eodem anno
Sikelgaita
Sikelgayta
ducissa, mater Roggeri ducis, defuncta est mense Aprilis.
Eodem anno Acherontia ciuitas cremata est mense
Augusti
augusti
, in tantum enim eodem uastata est igne, ut nulla domus, nullum inueniretur edificium quod non ab igne consumptum deperierit. Homines etiam XXV eodem incendio mortui sunt.
Anno
Anni
Domini MXCI indictione
XIII
XIV
mense Februario Iordanus Capue defunctus est anno XIII principatus eius. Hic autem fuit uir egregius, consilio sagax, uirtute in bello preualidus. Cui successit Riccardus filius eius princeps.
Eodem anno dum obsideretur Oria ciuitas a Boamundo, auxilio Roberti de Anse, Oritani dissipauerunt obsidionem eius, et ipso Boamundo fugam petente cuntum eius apparatum et signa ceperunt.
Anno dominice incarnationis MXCII indictione XV Roggerius dux duxit uxorem reginam Danorum nomine Alam, filiam Robberti Frisonis comitis Flandrensium et ex ea dux habuit filios Ludouicum et Guiscardum, qui in puerilibus annis mundo mortui Deo uixerunt. Habuitque ex ea alium filium nomine Wilielmum, qui postea eidem duci in honore ducatus successit.
Anno dominice incarnationis MXCIII indictione I mense Martio Urbanus papa Troie sinodum celebrauit. Eodem anno IX
Kalendas
kalendas
Octobris fuit solis eclipsis circa horam tertiam diei, feria VI indictione II.
Anno
Anni
Domini MXCIV indictione II mense Aprilis Urbanus papa Placencie sinodum celebrauit, et IV nonas eiusdem mensis
Aprilis
fuit terribile signum in stellis, ita quod a medie noctis tempore usque mane uise sunt innumere stelle mixtim ex omni parte celi decurrisse et in terram decidisse. Sequenti anno uero indictione IV Urbanus papa apud Clarummontem Aruornie sinodum fecit, et tunc multitudo christianorum innumera exortatione Urbani pape commota est ex omni Europa pro ficiscentium ad sanctum sepulchrum Domini in Ierusalem. Eodem anno VII idus
Augusti
augusti
indictione IV, luna passa est eclipsim a prima hora noctis usque in tertiam horam eiusdem noctis.
"
Anno
Domini
dominice incarnationis
MXCVI, Rogerius comes Sicilie cum uiginti
milibus
millibus
Agarenorum et cum innumera multitudine aliarum
gencium
gentium
et uniuersis comitibus Apulie obsedit
Amalfim
Amalphim
, ibique subito inspiratione Dei Boamundus cum aliis comitibus et militibus Rogerii comitis sumpserunt signum sancte
Crucis
crucis
in
humeris
umeribus
suis et
in
frontibus et sic reliquerunt obsidionem. Uidens hec comes Rogerius cum dedecore reuersus est in Siciliam
.
".
Anno
incarnati uerbi
dominice incarnationis
MXCVII indictione V mense
Aprilis
Octobris
Boamundus frater Roggerii ducis et Robbertus Normannorum comes et Robbertus Flandrensium comes et comes Sancti egidii et Eustatius comes et dux
Gothifredus
Godifridus
et Balduinus frater eius et Ugo Magnus et Tancredus Marcisi filius, hii omnes unanimiter cum multitudine christianorum ultra mare perrexerunt ad aperiendum iter sancti sepulchri. Et graui bello apud Niceam ciuitatem preliati sunt cum Arabis et Turkis ac Persis, qui ipsam christianorum terram occupauerant, et uicerunt eos,
"
fertur enim fuisse paganos centum quadraginta milia
"
. Capta quippe Nicea, Antiochiam obsederunt, ibique cum maximo paganorum ab orientali parte undique populo collecto preliati sunt, quorum erat innumera multitudo, eisque diuino auxilio deuictis ceperunt Antiochiam ciuitatem famosissimam in anno incarnati uerbi MXCVIII indictione VI. Ipsam uero ciuitatem Boamundus ex omnibus sibi quidem uendicauit. Alii autem iam dicti magnates simul cum ceteris cum omni deuotione euntes, obsederunt Hierusalem ciuitatem sanctam et acriter atque incessanter expugnando cum machinis, undique eam aggressi sunt et uiriliter eam ceperunt mense Iulii. Interfecta est ibi multitu do Sarracenorum, qui ciuitatem ipsam
possedebant
possidebant
. Capta itaque Ierusalem, christiani statuerunt
sibi
ibi
Gothifredum
Godifridum
ducem ac protectorem.
Ipso quoque anno eadem indictione
Roggerius dux una cum Roggerio Sicilie comite urbem Capuam obsedit, et quadragesimo die eius obsidionis acquisitam eam Riccardo principi reddidit. Eodem anno kalendas Augusti
Troia
flagrauit incendio.
"
Hoc eodem anno papa Urbanus congregauit uniuersalem
sinodum
synodum
in ciuitate Baro, in qua
affuerunt
adfuerunt
ex diuersis partibus episcopi
CXXX
centum triginta
.
".
Anno dominice incarnationis MXCIX, indictione VII, kalendas Decembris fuit eclipsis lune sero. Eodem anno IV kalendas Augusti Urbanus papa Rome defunctus est. Cui Rainerius
cardinalis
presbyter
cardinalis
natione Tuscus succedens, sublimatus est honore pontificali et Paschalis est papa nuncupatus, seditque annis
XIX
decem et nouem
mensibus sex.
Anno dominice incarnationis MC, indictione VIII; dux Roggerius Canusiam obsedit, cepitque illam ciuitatem retibus circum
circa
extensis. Eodem anno dux
Gothifredus
Godifridus
in Hierusalem mortuus est et Balduinus frater eius rex est constituitus.
"
Hoc anno in mense
Iulio
iulio
Boamundus exiens ab Antiochia cum CCC equitibus, cum Turcis bellum commisit ceciditque et comprehensus est et uinctus catenis. Equites uero
eius
omnes illic mortui sunt. Fertur autem fuisse paganos CXXIII
milia
millia
.
".
Anno dominice incarnationis MCI indictione IX mense Iunii, Roggerius Sicilie comes defunctus est anno uite sue
quinquagesimo primo
LI
comitatus autem eius anno XLI
anno ab incarnatione Domini MC primo, indictione IX
. Hic autem fuit miles egregius, moribus insignis atque famosus, iustitie tenax, suis suorumque opibus studens, suos enim ditabat. Fuitque pauperum nutritor, pius, in elemosinis largus, ecclesiarum Dei atque sacerdotum consulens. Huic
autem
successit filius eius Symon, qui paucis transactis annis mortuus est. Cui frater eius, predicti Roggerii comitis filius, Roggerius comes successit.
Hoc anno
Raul Machabeo
a Mulmachabeo
Mons Caueosus mutatur.
Anno dominice incarnationis MCII indictione X Roggerius dux simul cum papa Paschali obsedit Beneuentum maximo cum exercitu, nec destitit donec eo qui tunc
in
eadem
ciuitate
ciuitatem
principabatur expulso, cepit ipsam ciuitatem et ipsius pape iuri ac potestati eam dimisit.
Hoc tempore Boamundus dimissus
est
et rediit
in
Antiochiam.
Anno dominice incarnationis MCV, indictione
XIV
XIII
; dux Roggerius obsedit montem Sancti angeli cepitque ipsam ciuitatem et castellum eius mense
Octobris
Octubris
. Mense uero Decembris Boamundus a ciuitate
Antiochia
Antiocia
in Apuliam rediit profectusque
,
in Galliam anno sequenti duxit uxorem filiam Philippi Francorum regis nomine Constantiam, ex qua Boamundus ipse duos filios habuit; quorum quidem unus nominatus est Iohannes, qui puer mortuus est, alter uero dictus est Boamundus, qui patri suo successit.
Anno dominice incarnationis MCVI indictione XIV Riccardus princeps Capuanus defunctus est mense
Iunii
Ianuarii
anno sui principatus XIV. Cui princeps successit frater eius Robbertus. Eodem anno apparuit stella cometis magna a parte
Occidentis
occidentis
sero per totum mensem
Februarii
februarii
. Ipso quoque anno mense Iulii corpora sanctorum Pontiani pape et martyris et Eleutherii episcopi et martyris et Anastasii confessoris de Roma in Troiam Apulie ciuitatem translata sunt, quorum meritis uirtus Domini fuit ad sanandum multos infirmos.
Anno dominice incarnationis MCVII indictione XV dux Roggerius obsedit Luceriam Apulie ciuitatem cepitque eam mense Augusto.
Anno dominice incarnationis MCVIII indicione I Philippus Francorum rex obiit anno ex quo cepit regnare XLIX; cui Ludouicus filius eius successit in regnum. Eodem anno obiit Guido frater Roggerii ducis. Obiit quoque Guiscardus filius ipsius Roggerii ducis mense Augusti. Eo tempore Alexius Constantinopolitanus imperator mortuus est, et
Caloiohannes
Calo-iohannes
filius eius
illi
in imperio
illi
successit. His autem temporibus Henricus filius Henrici imperatoris Alamanorum, monitus per legatos a Paschali papa, persecutus est eundem patrem suum, auferens ei omnem imperii potestatem. Quem postquam expulit obsedit. Non post multum uero temporis idem Henricus imperator mortuus est
et
obsessus anno imperii sui LXVII, et ipse filius eius regnum sibi suscepit.
Anno
domini
dominice incarnationis
MCX indictione III stella cometis a parte septemtrionali circa polum uisa est tota nocte a sero usque mane per totum mensem Iunii.
Eodem anno mense Septembris domnus Alexander comes fecit Miliolongum hedificare castellum.
Anno
incarnati uerbi
dominice incarnationis
MCXI indictione IV Henricus filius Henrici imperatoris, Alamannorum
rex
, ingenti cum exerci tu Alamannorum et Suauorum Italiam uenit, plurisque rebus sibi compositis Nouariam ciuitatem sibi resistentem cepit eamque depopulatus est. Similiter et Ariciam. Cumque uelud pacificus Romam ueniret, Paschalis papa simul cum clero et populo Romano honorabiliter illum excepit in ecclesia beati Petri. Rex autem suorum militum caterua stipatus, post pacis osculum benedictionemque ab eo acceptam, dum ab eodem papa quod ipse per legatos sibi promiserat, optinere se non posse uideret, cepit ipsum papam cum
omnibus
omnnibus
qui cum eo illic erant, atque per duos menses in custodia
haberi
habere
fecit, propter inuestituram episcopatus per anulum et uirgam quam rex petebat. Et papa predecessoris sui Gregorii cognomento Ildeprandi, qui hoc inchoauerat negotium, statuta tenens, concedere sibi nullo modo uolebat. Tandem uero Paschalis, non tam terrore sui coactus, quam etiam suorum, eorum maxime qui sibi fideliores quidem esse uidebantur, suasu deceptus, sed et pro liberatione illorum qui cum ipso tenebantur, flexus, timens ne propter hoc rex ipse tirannice potestatis occasione inuenta et illos quos tenebat perimeret et plerumque Italie populum deuastaret,
eam
eandem
inuestituram regi concessit et pariter cum eo comunicans imperii coronam capiti eius imposuit. Rex itaque dimisso papa cum omnibus qui
cum
statim
eo et pro eo capti erant
statim
accepta ab eo corona reuersus est. Eodem mense quo papa captus est, Roggerius dux morbo detentus Salerni diem clausit extremum mense Februarii anno ducatus sui
XXV
XXVI
mense VI, etatis uero sue L, sepultusque est in ecclesia beati Mathei apostoli, quam pater eius in eadem ciuitate construxerat. Fuit autem Roggerius dux corpore insignis, moribus illustris, moderata gloria, ciuilis, affabilis, ecclesiarum gubernator, Christi sacerdotibus
prebens
humilem se
prebens,
clericos uehementer honorans, omnes ad se uenientes honorabiliter excipiens ac letos a se remittens, nutritor gentis, pacis amator, delinquentibus clemens, suis beneuolus,
pacatus
pacatos
extraneis et cunctis amabilis atque largus in donis plurimis. Omnibus namque gratus ac commodus, et tam suis quam extraneis magis dilectioni quam timori se exhibere studebat. Eo quippe mortuo tantus luctus publicus fuit, ut omnes doluerint
tamquam
tanquam
in propria orbitate. Cui Willelmus filius eius in honore ducatus eius successit. Post obitum uero ducis Roggerii die quarta decima Boamundus frater ipsius Roggerii ducis simili infirmitate in Apulia mortuus est sepultusque iuxta ecclesiam beati Sabini confessoris in ciuitate Canusia. Fuit autem Boamundus miles strenuus, corpore deducto,
honorabili
honorabilis
,
animo constans, cautus eloquio, ingenio astutus, bellicosus, inquietus, semper impossibilia appetens, peritia atque uirtute in bello preualidus. Huic autem Boamundus filius eius una cum matre sua
domna
Constantia successit.
Anno Domini MCXII. Hoc anno mense Augusti Agerenum iterum ignis combustione uastatur.
"
Anno Domini
MCXIII
MCXIV
indictione
VI
VII
. Hoc anno mense
Ianuarii
Ianuario
comprehensa
est
a Barensibus equitibus mater
Robberti
Roberti
comitis et in
custodiam
custodia
missa. Unde iratus comes Robertus fecit incidi oliuas et arbores
et
ac
uineas Barenorum. Tunc Barenses fecerunt sibi caput et dominum Risonum archiepiscopum, et ceperunt habere guerram cum predicto Roberto comite
.
".
Anno
Domini
dominice incarnationis
MCXIV indictione VII Tancredus Marcisi filius cui Boamundus commendauerat Antiochiam mortuus est, et Roggerius filius Riccardi accepit Antiochie procurationem.
Anno
ab incarnatione Domini
dominice incarnationis
MCXV indictione VIII apud Ciperanum in ecclesia sancti Paterni
Willelmus
Wilielmus
dux deuenit liggius homo pape Paschalis qui tunc sinodum celebrabat, et ipse papa statim per uexillum tradidit eidem duci totam terram cum honore ducatus, quemadmodum Gregorius papa concessit et tradidit eam duci Robberto Guiscardo apud ipsum Ciperanum, et quemadmodum Urbanus papa concessit Roggerio duci in ciuitate Melfia, et sicut idem Paschalis papa concessit et tradidit eidem duci Roggerio apud sanctum Trophimenem per illud idem donum atque consensum. In predicta quidem
synodo
sinodo
Landulfus Beneuentanus archiepiscopus ab ordine
pontificali
pontificalis
deiectus est eo quod inobediens pape fuit, quique non post multum temporis largito munere in sede sua ab eodem papa restitutus est. Eodem anno mense Decembris in
Syria
Siria
ante
Natalem
natalem
Domini terre motus ita fuit magnus, quod Manistra et Marais ad solum usque et alie quam plures ciuitates et castella attritis hominibus, sed et pars ciuitatis Antiochie ac usque
Hierusalem
Ierusalem
prostrate ceciderunt. Eodem anno mense Aprilis Ala ducissa mater Willelmi ducis defuncta est.
Anno
incarnati uerbi
dominice incarnationis
MCXVI, indictione
IV
IX
;
Willelmus
Wilielmus
dux accepit uxorem
nomine
Gaitelgrimam filiam comitis Robberti de
Ariola
Airola
.
"
anno dominice incarnationis MCXVI;
Eodem anno regina et Tancredus cum aliis multis, idest
Goffrido
Goffredo
Britton et Unfredo Grauina, dominio et equitibus ut fertur usus ad CXX peditumque non exigua manu, audacter pergebant iuxta flumen Bradanum. Quibus comes occurrens Alexander cum suis ita
detriuit
deteruit
ac debellauit eos, ut Tancredus fuge liberaretur presidio et Britto
Gofredus
Gofridus
, regina uero
et
,
Unfredus cum multis aliis caperentur equitibus, omniaque eorum direptioni predeque data sunt. Regina uero ducta sub custodia est in Materam ciuitatem, in qua aliquanto peracto tempore retenta, dimissa est sub iureiurando ut reuerteretur in Materam et in Alexandri comitis custodia;
set
sed
minime hoc impleuit. Insuper mense Maio cum CC equitibus et peditum turba terram uastauit Alexandri comitis Barensis
.
".
Anno dominice incarnationis MCXVII, indictione X; mense Aprilis in Uenecia, Liguria, Emilia atque Flamminia Italie prouinciis, in Gallia quoque
Transalpina
Transalpinam
, multorum domus contritis hominibus pluraque
hedificia
edificia
simul et ecclesie ingenti terre motu concusse ceciderunt. Eodem anno mense Iulio, XVII kalendas Augusti, feria IIa, luna in signo aquarii passa est eclipsim ab hora octaua noctis usque
in
matutinum.
Anno
ab incarnatione Domini
dominice incarnationis
MCXVIII, indictione XI;
tercio
tertio
idus Decembris, feria IV, luna in signo geminorum passa est
eclipsim
eclipsin
a quinta hora
noctis
usque in
horam
nonam
horam
noctis eiusdem. Eodem mense Decembris post solis occasum usque in tertiam horam noctis celum rubeum quasi ignis apparuit a septemtrionali parte usque ad arcton; sequenti uero mense Ianuarii
Paschalis
Pascalis
papa Rome defunctus est. Et Iohannes natione Gaietanus qui Romane ecclesie diaconus et cancellarius fuerat, statim a clero et populo Romano in Romani pontificatus honorem electus et Gelasius est papa dictus. Qui priusquam ordinaretur, propter Henrici Alamannorum imperatoris aduentum, qui tunc Romam festinus aduenerat,
metum
ipse Gelasius in ciuitate Gaieta secessit, ibique a cardinalibus qui eum
secuti
sequti
sunt ordinatus
est
et consecratus
est
; spreuerat enim predicti imperatoris assensum eiusque communionem. Imperator autem hoc uidens, conuocato populo Romano cum quibusdam clericis, iussit eligi in ordine summi pontificis quemdam Burdinum nomine, cui nomen impositum est Gregorius papa seditque in ecclesia beati Petri. Hic autem Burdinus prius in Toletana ecclesia
Hispanie
Ispanie
archidiaconus fuit, de qua postea assumptus fuit episcopus in ciuitate Conimbro, et imposuit sibi nomen Mauricius; dehinc mortuo Bracarensi archiepiscopo, effectus est ipse ciuitatis eiusdem archiepiscopus, Paschali papa in hoc assensum prebente, non parui muneris gratia ab eo sibi collati. Hinc etiam nonnullis decursis temporibus, mortuo Tolletano archiepiscopo, Burdinus ipse largita prefato Romano pontifici auri copia petiit ab eo sibi eundem
Tolletanum
Toletanum
archiepiscopatum. Paschalis autem accepta pecunia in honore petito assensum non prebuit. Unde Burdinus ipse Bracarensem archiepiscopatum omnino dimittens, imperatori Alamannorum adhesit. Paschalis itaque, post quam ei mandauit ut in archiepiscopatum sibi commissum rediret et ipse eius iussioni acquiescere nollet, eum ab omni sacerdotali ordine deposuit. Postea uero idem papa Paschalis excommunicauit eum pro eo quod contra suam iussionem in ecclesia beati Petri missam celebrauit. Eodem anno quo papa Gelasius ordinatus est mense Martii indictione XI in ciuitate Gaieta ipso Gelasio cum cardinalibus residente in episcopali ecclesia eiusdem ciuitatis, Willelmus dux liggius eius homo iure deuenit, et statim ipse papa per uexillum tradidit eidem duci totam terram suam cum honore sui ducatus dicens: Quemadmodum Gregorius papa tradidit illam Robberto Guiscardo auo tuo et sicut Urbanus papa eam Roggerio patri tuo tradidit et sicut Paschalis papa eidem Roggerio patri tuo prius illam et postea tibi tradidit, sic et ego trado tibi eandem terram cum honore ducatus per illud idem donum atque consensum. Eodem anno mense Aprilis Balduinus rex
Hierusalem
Ierusalem
obiit, cui successit in regnum Balduinus cognomento de Rubaia. Ipso quoque anno mense Augusti mortuus est Alexius imperator Constantinopolitanus, successitque ei in imperium
Calo
Galo
Iohannes filius eius.
Anno dominice incarnationis MCXIX indictione XII pridie kalendas Decembris luna passa est eclipsin a media nocte usque in matutinum. Eodem anno mense Ianuarii Gelasius papa postquam per annum
unum
Romanam gubernauit ec clesiam, cum esset in Gallie partibus defunctus est. Tunc cardinales qui cum eo ibi fuerant, elegerunt in ordine Romani pontificis archiepiscopum Uiennensem nomine Guidonem, uirum utique nobilem, quem Calixtum papam nuncupauerunt. Qui Romano pontificio sublimatus, post annum unum Romam uenit et papalem in Lateranensi palatio cathedram sedit. Anno quo Gelasius papa defunctus est mense Augusto Sarraceni inuaserunt Antiochiam. Contra quos Roggerius Riccardi filius Antiochie procurator cum militibus et peditibus quos tunc habere poterat exiens, atque cum Sarracenis dimicans propter impatientiam suam uictus ac mortuus est. Multitudo quoque christianorum cum eo mortua est; noluit enim expectare Balduinum regem
Hierusalem
Ierusalem
qui cum maxima militum manu ueniebat in auxilium christianorum. Non post multos uero dies ipse rex cum suis uenit in Antiochiam et cum predictis Sarracenis qui terram ipsam occupauerant, bellum commisit eosque deuicit et Antiochiam in sua manu accepit.
"
Hoc tempore mense Augusti regina Constantia comprehensa
est
a comite Alexandro et Grimoaldo Barense in
Iuuenatia
Menantia
ciuitate et cum ea equites L traditione quorumdam ciuium
.
".
Anno dominice incarnationis MCXX indictione XIII mense Iunio Robbertus Capuanorum princeps defunctus est cui Iordanus frater eius successit in honore principatus ipsius. Mense
Octobris
octubris
indictione XIV in Beneuenti palatio Willelmus dux deuenit liggius homo pape Calixti per directum contra omnes homines. Et ipse papa statim eidem duci donauit et concessit ac per uexillum tradidit omnem terram ipsius ducis cum toto honore ducatus ipsius dicens:
"
Ad honorem Dei et beati Petri apostolorum principis nec non et Pauli, fidelitatem quoque Romani pontificatus et nostram nostrorumque successorum canonice intrantium, donamus et concedimus tibi terram et omnem honorem,
quemcunque
quemcumque
nostri predecessores, uidelicet papa
Nicolaus
Nycolaus
et Alexander atque Gregorius, donauerunt olim Robberto Guiscardo auo tuo ac deinde Urbanus papa et Paschalis eius successor donauerunt duci Roggerio patri tuo, idemque Paschalis postea atque Gelasius papa donauerunt tibi
.
".
Eodem uero mense idem papa Calixtus Troiam uenit.
Audiensque
Audiens
itaque Willelmus dux eiusdem pontificis aduentum obuius festinanter extra ciuitatem aduenit cum primatibus suis. Cui uice stratoris ipse pedes iuxta sellam usque ad ecclesiam episcopatus eiusdem ciuitatis ingenti cum honore deduxit.
"
Hoc tempore dux Guillelmus una cum
Constancia regina et Tancredo
Constantia regnum Tancredum
obsederunt castellum Sancte Trinitatis, quod situm est super flumen Basantum, et ceperunt illud in die dominica in palmis mense Aprilis
.
".
Anno dominice incarnationis MCXXI indictione XIV
mense Iunii
Calixtus papa cum multitudine armatorum obsedit Gregorium papam, cognomento Burdinum, qui secesserat in ciuitate Sutri; ab obsidione
Callixtus
Calixtus
papa destitit, donec Burdinum cepit, captumque direxit in monasterium Sancte Trinitatis de Caua.
"Anno Domini
MCXXII indictione XV
mense Septembris
. Hoc tempore
Calixtus papa
Callixtus
peruenit usque Calabriam causa componende pacis inter ducem
Wilhelmum
Guillelmum
et comitem Rogerium Sicilie, quod minime
potuit
facere
potuit
.
Set
Sed
mense Februarii dux et
Roggerius
predictus
Roggerius
comes inter se paciscuntur, et acceptis a comite
Roggerio
Rogerio
septingentis equitibus exeredauit comitem Iordanum.
Anno
Domini
MCXXIII in mense Aprilis
Balduinus
Boamundus
rex Hierosolime capitur a paganis dum rediret de Antiochia,
set
sed
breui tempore dimittitur.
Hoc tempore in mense Iunio
Roggerius
Rogerius
comes Sicilie cum turba non exigua equitum et peditum transfetauit in Calabriam et castellum Sancti Mauri nomine cepit et cremauit
.
".
Hic autem Calixtus papatum Romanum in pace et tranquillitate possedit et urbem
Romanam in pace et tranquillitate possedit et urbem
Romam pro sua uoluntate disposuit. Sedit autem in episcopatu Ro mano anni VII. Rome
mortuus
defunctus
est et honorifice sepultus.
Historia Normannorum, pars Sicula
Anno dominice incarnationis
MCXXV
MCXXVI
indictione
IV
III
. Huic successit Honorius secundus natione Lombardus, prius archidiaconus Bononiensis, post cardinalis, deinde episcopus Hostiensis, qui et Lambertus dictus est. Hic ducem Wilhelmum, secundum statuta predecessorum suorum, per uexillum de ducatu Apulie inuestiuit, et ab eo liggium hominium et iuramentum accepit. Dux autem Wilhelmus, licet a baronibus et hominibus suis multum diligeretur, tamen propter benignitatem et patientiam suam ab eis quodammodo habebatur contemptui, qui inter ipsum et Roggerium comitem Sicilie liggium hominem eius et patruum consobrinum, discordie materiam ministrabant.
Cumque inter predictum ducem et comitem sepe esset pax et concordia reformata, ipsi inter eos guerram et discordiam innouabant. Et quia predictus dux homo erat liberalis et largus et quecumque habere poterat militibus erogabat, necessitate coactus primo Calabriam pro sexaginta milibus Bisantiorum prephato comiti in pignore posuit. Postea mediam ciuitatem Panormi, que ei iure hereditario pertinebat, illi uendidit. Postremo cum de uxore sua filium habere non posset, recepta a prenominato comite multa pecunia, eum apud Messanam de ducatu Apulie et tota terra sua heredem in stituit. Hic Salernitane ecclesie omnia, que Robbertus dux auus eius, et Roggerius dux pater eius donauerat, confirmauit, et
Iudaicam
Iudaycam
pro magna parte adiunxit. Castrum Olibani reddidit, et totam Pastinam ecclesie moriens dereliquit. Mortuus est autem apud Salernum morte communi maior triginta annis, anno ducatus sui
octauo
sexto
decimo, anno dominice incarnationis MCXXVII mense Iulio, in festo beati Nazarii, indictione V, sepultus est autem apud Salernum in tumulo patris sui in ecclesia beati Mathei apostoli, quam Robbertus dux auus eius a fundamentis edificauerat. Fuit autem Willelmus dux statura mediocris, corpore gracilis, miles audax et strenuus, et in militari arte peritus, largus, humilis, benignus et patiens, affabilis omnibus, pius et misericors, et a suis hominibus multum dilectus, ecclesias Dei et ministros eius uehementer honorans. Comes uero Roggerius, audita morte Willelmi ducis, qui eum heredem instituerat, statim cum galeis Salernum uenit, et a Salernitanis ciuibus honorifice receptus est, quibus tenimenta et possessiones et antiquas consuetudines confirmauit, et eos in suo recepit hominio. Turrim
autem
tamen
maiorem in eorum
potestate
potestatem
reliquit. Qui in eadem ciuitate ab Alfano
Caputaquensi
Capudaquensi
episcopo est unctus in principem. Dehinc Regium ueniens ibidem in ducem Apulie est promotus et sic in Siciliam rediit.
"
Anno
Domini
MCXXVII indictione VI mense Septembris Boamundus
iuuenis
ueniens
transfretauit in Antiochiam, et factus est princeps in loco patris sui, et omnes ciuitates suas Apulie comiti
domno
domino
Alexandro consanguineo sui
reliquit
reliquid
, ut uice sua eis uteretur.
Hoc anno Rogerius comes Sicilie excommunicatur ab Honorio papa quia non permittebat ut episcopi Sicilie uenirent Romam. Denuo excommunicatur ab eodem papa
eo
quod indebitum sibi nomen ducis inconsulto Romano pontifice arripuit
.
".
Altero uero anno cum magno exercitu Apuliam intrauit. Papa autem Honorius, cognito quod prephatus dux auctoritate sua uellet sibi ducatum Apulie usurpare, cuius inuestitura et dominium sibi predecessorum suorum iure legitimo pertinebat, Apuliam ingressus cum Robberto Capuano principe,
Raydulfo comite Ayrole cognato predicti ducis, cum Conuersanensibus, Grimoaldo principe Barensi, et aliis baronibus Apulie, contra eum uenit ut eum de Apulia expelleret. Dux uero
Rogerius
Roggerius
, uir eruditus et sapiens, pugnandi copiam eis prebere noluit, sed in tutis et munitis locis cum suo exercitu se recipiens, tamdiu eos immorari fecit, quousque affecti tedio et necessitate compulsi se diuiderent et unusquisque ad propria remearet. Papa uero uidens se a baronibus derelictum, Beneuentum rediit, quem dux Roggerius e uestigio prosecutus est, et missis nuntiis cum eo concordatus est, cui liggium hominium fecit, et iuramentum prestitit, et ab eo in ponte qui est super Sabbatum, per uexillum de ducatu Apulie inuestitus est. Quo facto Honorius papa Romam rediit, et dux Roggerius in Siciliam
est
reuersus
est
. Alio iterum anno in Apuliam uenit, et cum predictis baronibus et Robberto Capuano principe concordatus est, et Turrim maiorem que est Salerni in sua potestate recepit.
Postmodum baronum et populi consilio apud Panormum se in regem Sicilie inungi et coronari fecit.
Qui regni solio potitus cum nauali exercitu et magna militia Salernum uenit, et Amalfiam, Rauellum et Scalam potenter obsedit et longa obsidione cepit, et tam castra eorum quam ciuitates suo dominio subdidit.
Post hec Apuliam rediens obsedit Barum, que se ei
reddidit
reddit
, et tunc Grimoaldum
principem
eiusdem ciuitatis principem et nobiles ciues et potentes qui ei repugnauerunt secum in Siciliam transportauit. Interea Honorius papa mortuus est anno pontificatus sui sexto, anno
uero
dominice incarnationis
MCXXX
MCXXXII
indictione VIII.
"
Hoc tempore Boamundus filius principis Boamundi
in bello iusta
iuxta
Damascum occubuit, cuius corpus sine capite fertur esse sepultum
.
".
Anno ab incarnatione Domini
MCXXVII, indictione VI. Hoc anno mense Septembris Boamundus filius Boamundi principis accersitus ab
Anteochenis
Antiochenis
ut in loco patris
optineret
regnum
obtineret
Antiochenum,
reliquit
reliquid
omnes ciuitates Apulie, quas tenebat,
domno
dompno
Alexandro comiti, ut uice sua eis uteretur, et ipse cum triremis nauibus
XIV
14
absque aliis sex honerariis, et cum iuuenum electa multitudine pontica sulcans equora perrexit Antiochiam. Mense Iunii eadem indictione, dum castellum Obmanum iussione Roggerii comitis Siciliensis a comitibus Calabrie, id est Alexandro Senesii et a Robberto
Grandimaruli
Grandi-maruli
Grandimarulia
et aliis multis, aduentante etiam ab eodem Rogerio comite militum peditum Sarracenorumque non minima multitudine,
obsideretur,
Rogerius uir
Iudith
iuuenis
de intus cum militum eque strenuissime agone illis resisteret, subito oriente sole quadam die Rogerius Terlizus et Robertus
Ricinnus
Ricuinus
cum electa militum caterua super eos irruentes, ita illos protriuerunt ut nullus ex eis esset, qui non aut fuge presidio liberaretur aut
capcionis
captionis
pretio
neuo
uenumdaretur
innodaretur
, seu uictoris gladio
perimeretur
premeretur
. Sarracenorum uero, aliorumque peditum nec referendus est numerus occisorum, qui, ut fertur, tota castra sanguine ut aqua maduerunt. Eorum uero omnia direptioni et prede data sunt.
Anno dominice incarnationis MCXXVIII, indictione VII. Hoc anno mense Maii comes Rogerius congregata militum peditumque multitudine Siculum transmeans fretum uenit in partes Apulie. Fuisse autem in eius exercitu duo milia equitum et triginta milia peditum, sagitarios mille quingentos fertur, boum autem, ouium, porcorum aliorumque animalium multitudo nullo clauditur numero. Qui ueniens cepit omnes terras quas Iudith cum uiro suo tenebat Rogerio, id est Tursium, Obmanum, Pistiquinum, Cracum, omniaque oppida ac uillas circumquaque positas, posuitque obsidionem circa castellum Sancti archangeli, quod uidens Goffridus, filius domni Alexandri comitis, exiit ad eum ueniam querens, cui et gratanter concessa est. Eodem anno, eadem indictione, mense Nouembris uenit papa Honorius in ciuitatem Troiam et sinodalem agens conuentum una cum episcopis et abbatibus atque comitibus Apulie, iterum excommunicatur comes Rogerius omnesque sue arrogancie fautores cum eo.
Anno Domini
MCXXIX, indictione
VIII
IX
, mense Iunii, dum ducis Rogerii
,
stolium
a quadraginta usque
quod ussis
ad sexaginta ut fertur ueloces galee erant, uelocissime circumdederunt ciuitatem Barum ita ut nec intrandi nec egrediendi
facultatem
in urbem esset aliquibus
locus caupolis
uel lintribus Barinorum. Dux itaque cum exercitu suo ueniens
apprehendit
comrehendit
Salpim
in mense Augusti, etiam et ciuitatem Rubum
ut fertur
tradicione
traditione
ciuium. Cumque
domnus
dompnus
Tancredus et corporali molestaretur infirmitate et ducis Rogerii molestaretur oppressione, tandem cum
domno
domino
Alexandro comite fratre suo, et cum
domno
dompno
Grimoaldo Barensi
in principatu
principi
, medio estatis, id est decima die Augusti, facta est pax cum dicto duce Rogerio, reddentes
etiam
et
terras ab eisdem comprehensas, id est
Grauinum
Grauinam
Roberto, Aquamuiuam Cornulo… prioribus
domus
dominis
sancti Guillelmi.
Anno ab incarnatione Domini
MCXXX, indictione IX, mense Septembris, dux itaque Rogerius postquam
omnes
Apulie ciuitates suo subiungauit dominio, id est Troiam, Sipontum
et
Montem garganum et Tranem cum omnibus castellis et uillis circumquaque positis, uenit Melfim fecitque ibidem congregari omnes comites Calabrie, Apulie,
Salentine
Salentie
,
Brizie
Britie
et Lucanie, Campanie,
etiam
et
episcopos et abbates; iussitque omnibus comitibus ut sibi filiisque suis idest Rogerio et Tancredo omni tempore fideles essent et obedirent suis preceptis, nec in terris eorum furta et latrocinia sinerent esse nec consentirent. Et his omnibus prescriptis sacramento firmatis mense Octubris reuersus est in Siciliam.
Anno ab incarnatione Domini
MCXXXI, indictione
XI
IV
,
mense Decembris
die
natali
Natalis
Domini prephatus dux Rogerius precepit
congregare
congregari
in Sicilie
prouinciam
prouincia
omnes episcopos diuersarum prouinciarum
, id est
Calabrie, Apulie, Campanie qui iussione
Calixti
Callixti
pape unxerunt eum in regem ac super caput eius coronam regiam posuerunt et ab omnibus uocari regem iusserunt. Hoc tempore Boamundus filius principis Boamundi in bello iuxta Damascum occubuit cuius corpus sine capite inuentum est, et sepultum in monasterio sancte Marie quod est iuxta sepulcrum nostri redemptoris, in dextera parte eiusdem sepulcri, mense Februarii.
Anno Domini
MCXXXII, indictione VIII, mense
Septembris
Septembre
, dum Rogerius dux Brundusium ac turrem in eo constructam sue subdidit potestati
ipseque
ipsoque
reuersus Sicilie fuisset,
comes
Tancredus ad obsidendam turrem perrexit, ubi tota ingenii arte decertauit ut caperet eam, set ut uidit inexpugnabilem eius esse
municionem
munitionem
accensus ira fertur iurasse quod nulli qui in eadem erat
turre
turri
parceret
set
sed
alios patibulis alios ignibus daret, alios uero uiuos sepeliret si capere illos aliquando posset.
Set
Sed
hoc
iuramento
iuramentum
magis nocuit quam profuit, nam custodes et defensores turris contra se hoc iuramentum
factum
facinus
cognoscentes inuicem coartantur magis se mori uiriliter pugnando quam se prodere eligentes. Cum eius obsidio
nichil
nihil
proficeret, iram suam ad consilium reuocat ut Barensis princeps Grimoaldus ueniret et dulci alloquio eos moneret ut eandem turrim seseque ipsi Grimoaldo
darent
daret
, ipse autem Tancredus cum suis Gallipolim ad obsidendum pergeret. Quod et factum est. Mense autem Decembris predictus princeps plus mansuetudine quam ferocitate cepit prephatam turrem,
nulli
nullique
malum faciens cum suis rebus abire permisit.
Anno Domini
MCXXIX, indictione VIII.
Hoc anno mense Madii
Rogerius dux transfretauit a Sicilia,
uenit
uenitque
in Apuliam ac perrexit Tarentum. Deinde
habiit
abiit
Nerito
Neriton
cum
grandi
grand
exercitu, fertur enim tria
milia
millia
habuisse equites, pedites uero ac
sagittarios
sagitarios
et Sarracenos usque ad sex milia, quam uacue factam inueniens cepit, prede ac
direptione
direptioni
cuncta
permiscendo
permiscenda
, quin etiam et christianorum sanguinem a Sarracenis crudeliter fundi precipiendo, nam senes interficiebant, pueros de sinu auferentes matrum allidebant gladiisque
findebant
fundebant
, sacerdotes iuxta crucem et altare stantes interimebant, sacramenta ecclesie id est sanctum
crisma
chrisma
in suius peronibus deridendo seu
culponibus
corporibus
fundebant, mulieres coram maritis adulterantes, reliquos uero qui superfuerunt uinculatos Sicilie asportare precepit. Et exinde
ammoto
amaro
amato
exercitu
adhiit
abiit
Brundusium, posuitque
ibi
sibi
obsidionem in mense Iunii per terram et mare, fecitque ante eam turrem fieri ex trabibus proceris et altissimis, ferreisque nexibus, coriis uiminibusque
muniuit
munitam
, cuius altitudo
muros
predicte urbis muros precelleret.
Set
Sed
nichil
nihil
huiusmodi
infermentum
instrumentum
machine profuit sibi nec obfuit Brundusinis;
Gofredus
Goffredus
enim domni
Alexandri
Alandri
comitis filius, et Riccardus
Clarimontis
Clerimonti
Clarimonti
dominus qui de
intus
ratus
erant simili modo confecerunt balistas et machinas que totam subito destruxerunt turrem. Dux uero
uidens
nullo modo suum preualere ingenium
,
uidens
,
omnem exercitum fame afflictum, ignem in
turrem missum
turri misit,
suam Tarenti reuertitur cum illis pepiget facta autem pacem
suam Tarenti reuertitur
et cum illis pepigit
.
Quo defuncto scisma in
Romana
Romama
ecclesia
exortum est
ecclesia
, nam maior et sanior pars cardinalium Gregorium natione Romanum diaconum cardinalem Sancti Angeli in pontificem elegerunt qui et Innocentius secundus est appellatus. Alia uero pars cardinalium Petrum filium Petri Leonis nobilem ciuem Romanum diaconum cardinalem Sancti
Nicolai
Nycolay
de Carcere in pontificem leuauerunt, qui ab eis Anacletus est appellatus. Hic autem parentum suorum quorum habebat copiam, auxilio et fortitudine pene totam urbem suo dominio subdidit. Innocentius uero Frangentiumpanem usus consilio et auxilio, cum in Urbe morari non posset, priuatim per Tyberim in mare descendens cum galea Pisa norum Pisas uenit et a Pisanis honorifice susceptus est; et in ea ciuitate aliquantulum commoratus sollempne ibidem concilium celebrauit. Dehinc in Galliam uenit et a Ludouico rege Francie et tota occidentali ecclesia est receptus. Anacletus uero Urbis dominio
potitus
patitus
nuntium ad
regem
Roggerium
regem
Sicilie misit. A quo et receptus est. Cuius auctoritate Apuliam intrauit et apud Melfiam concilium celebrauit. Qui cum per nuntios suos prephatum regem sepe rogasset ut cum eo haberet colloquium et ei de more hominium faceret, ipse utpote uir astutus et sapiens et precauens in futurum ab eius se colloquio et aspectu subtraxit. Anacletus autem aliquandiu in Apulia commoratus Romam rediit et ibi usque ad uite sue terminum mansit. Interea Robbertus Capuanus princeps et Raydulfus comes Ayrole cum aliis comitibus et baronibus Apulie regi Roggerio sunt rebelles effecti. Quo cognito rex Roggerius congregato nauali exercitu et magna multitudine militum et peditum Salernum uenit et apud Scafatim fluuium in territorio Nucerie cum Robberto Capuano principe et Raydulfo comite pugnauit et deuictus est. Qui fugiens Salernum se recepit. Postmodum uero resumptis uiribus iterum in Apuliam rediit,
Conuersanes
Conuersanenses
obsdedit, eorum ciuitates et castella uiriliter expugnauit et quosdam de eis captos in Siciliam misit. Transacto uero aliquanto spatio temporis cum magno exercitu in Terram Laboris uenit, Nuceriam cepit et diruit, Auersiam destruxit, Capuam et pene totam Terram Laboris occupauit. Princeps uero Capuanus simul cum comite Raydulfo Neapolim se
receptauit
receptauerunt
, sed quia ciuitas illa partim situ loci partim militia munita erat, eam expugnare non potuit, sed militiam suam apud Auersam et in aliis uicinis locis relinquens eam continuo inpugnari et deuastari fecit. Robbertus uero Capuanus princeps
Pisas
Pisa
Pysas
ad implorandum
Pisanorum
Pysanorum
auxilium iuit, relictis apud Neapolim Sergio magistro militum et duce eiusdem ciuitatis et comite Raydulfo. Qui postmodum cum magno nauali exercitu
Pisanorum
Pysanorum
Neapolim uenit et maximam audaciam et fortitudinem baronibus qui Neapolim erant prebuit. Galee uero
Pisanorum
Pysanorum
super Amalfiam uenientes eam inmunitam et huius rei insciam ceperunt et expoliauerunt. Quod audiens rex Roggerius qui tunc temporis in Terra laboris erat, misso exercitu suo
Pisanos
Pysanos
qui adhuc in Amalfie partibus morabantur fugauit et multos eorum in ore gladii perdidit et sic ciuitatem liberauit.
Pisani uero deuicti et confusi primo Neapolim postea
Pisas
Pysas
redierunt. Rex autem Roggerius uir discretus et prouidus qui in agendis suis negotiis ma gis consilio quam uiribus utebatur, nunc in Terra Laboris nunc in Apulia inimicos suos uiriliter inpugnabat et quosdam eorum minis et terroribus, quosdam uero beneficiis et promissis ad suam amicitiam
attraebat
attrahebat
. Robbertus uero Capuanus princeps et comes Raydulfus et quidam alii de baronibus cognoscentes quod regi Roggerio resistere non ualerent, ad Lotharii imperatoris Teutonici auxilium confugerunt ipsum humiliter postulantes ut eis ammissas terras restitueret asserentes Apuliam et Siciliam ad ius sui imperii pertinere. Rex autem Roggerius postquam inimicos et rebelles suos a regno
repulit
expulit
et fugauit, totam terram in pace et tranquillitate possedit preter Neapolim quam expugnare non potuit.
Hic autem cum esset comes et iuuenis
Albyriam
Albiriam
filiam regis
Hispanie
Ispanie
duxit uxorem ex qua plures liberos habuit, Roggerium quem Apulie ducem instituit, Tancredum quem Tarenti principem fecit, Anfusium quem Capue principem ordinauit, Willelmum et Henricum. Habuit etiam de predicta uxore filiam unam.
Interea Innocentius papa in Francia aliquantulum demoratus Alamanniam uenit et ab imperatore Lothario et
ab
uniuersis principibus eius cum summa est gloria et deuotione susceptus. Imperator autem tum predicti pape suggestione et ammonitione continua, tum exulum Apulie precibus et miseratione commotus cum magno esercitu Italiam intrauit et per partes Ancone simul cum papa Innocentio in Apuliam uenit, Robbertum uero Capuanum principem cum comite Raydulfo et aliis exulibus
et
cum
quadam parte sui exercitus Terram Laboris intrare iussit, galeas etiam Pisanorum in eorum auxilio uenire precepit. Imperator autem totam Apuliam, resistente sibi nemine, occupauit.
Rex uero Roggerius cognoscens quod imperatori resistere non ualeret, eo quod barones eius et ciuitates pro maiori parte recesserant ab ipso, ciuitates et castra sua fortia premuniuit; ipse uero cum exercitu suo una dieta aut multum duabus post imperatorem ueniens ciuitates et castella que imperator ceperat expugnabat et frequentes nuntios in
exercitum
exercitu
imperatoris mittens, principes eius promissionibus et muneribus ad suum amorem et gratiam attrahebat. Capuanus uero princeps cum comite Raydulfo Terram Laboris ingressus, eam et ducatum Amalfie potenter
obtinuit
optinuit
et cum magno exercitu militum et galeis Pisanorum Salernum ueniens eam obsedit. Salernitani autem ciues qui de antiquo suis dominis fideles extiterant, in fidelitate solita firmiter perdurantes, eis uiriliter restiterunt. Erat tunc
Salerni
Salernum
Robertus
Robbertus
regis Roggerii cancellarius cum militia regia et baronibus plurimis, qui simul cum Salernitanis ciuibus in exercitu principis et Pisanorum insultum sepius facientes eos uiriliter impugnabant. Cumque ciuitas ab eis fere unius mensis spatio esset obsessa et ab eis non posset modo aliquo expugnari, nouissime imperator ab Apulia uocatus cum apostolico et suo exercitu super eam uenit. Robbertus autem cancellarius, uir magni consilii et discretus, metuens ne si forte ciuitas per uiolentiam ab imperatore caperetur, regi Roggerio inrecuperabile dampnum accideret, habito baronum consilio, Salernitanis ciuibus ex parte regis precepit ut cum imperatore concordiam facerent et se et regis militiam que in ciuitate erat a periculo liberarent. Ciues uero eius preceptis obtemperantes pacem cum imperatore fecerunt et data de suis imperatori magna pecunia,
quadrigentos
quadringentos
milites qui in ciuitate fuerant, ad regem Roggerium cum rebus suis illesos abire fecerunt. Cancellarius autem cum baronibus et quibusdam militibus se in Turrim maiorem recepit.
Facta autem pace, Pisani utpote superbi et elati ceperunt iniurias et molestias ciuibus Salernitanis inferre. Qui eorum superbiam non ferentes, accipientes arma in eos irruerunt, et maximum castrum ligneum, quod ad expugnationem ciuitatis fecerant, eis presentibus, combusserunt. Unde Pisani in iram commoti ab imperatore, qui eis super hoc auxilium non prestiterat, recesserunt et postmodum sunt cum rege Roggerio concordati. Imperator uero ciuitate potitus, acceptis ab
ea
eis
pro pecunia obsidibus, a ciuitate recedens, apud Sanctum seuerinum sua castra locauit, ibique habito apostolici et baronum consilio, comitem Raydulfum ducem Apulie ordinare disposuit. Propter quod inter apostolicum et imperatorem maxima contentio est
oborta
aborta
. Apostolicus enim asserebat inuestituram ducatus Apulie ad ius Romani pontificis pertinere et hoc a suis predecessoribus fuisse
longo
iam
longo
tempore firmiter obseruatum. Imperator e contrario affirmabat, hoc ad ius pertinere imperii, et ducatum Apulie debere auctoritate imperatoria ordinari. Sed quia uterque in procinctu erat itineris, et deficientibus ad presens utriusque partis instrumentis et rationibus, controuersia hec ad plenum
difiniri
diffiniri
non poterat, communi consensu ad hunc finem concordie deuenerunt: ut apostolicus et imperator per uexillum comitem Raydulfum de ducatu Apulie inuestirent, et postmodum habita oportunitate loci et temporis, utriusque partis allegationibus plenius exhibitis et ostensis, hec controuersia mediante iustitia finiretur. Quod et factum est, nam apostolicus accepto uexillo a superiori parte, imperator ab inferiori, comitem Raydulfum de ducatu Apulie inuestierunt. Quo facto imperator in Alamaniam rediit. Innocentius uero Romam intrauit et a Frangentibuspanem et quibusdam aliis nobilibus honorifice receptus est. Anacletus uero non multo post diem clausit extremum. Rex autem Roggerius audiens apostolicum et imperatorem recessisse, receptis etiam suis quadrigentis militibus qui a Salerno uenerant, fortior effectus festinus Salernum uenit et a Salernitanis ciuibus cum summa est deuotione susceptus. Nec moram, Nuceriam obsedit expugnauit et destruxit, totam Terram Laboris potenter optinuit, Capuam in ore gladii cepit et concremauit. Tunc cum Sergio magistro militum Neapolitanorum concordatus est et eum secum in
expeditionem
expeditione
duxit. Dehinc acies suas uersus Apuliam dirigens totam terram Beneuentanam et Capitanatam recuperauit. Quo audito, comes Raydulfus, qui se ducem uocari faciebat, congregato exercitu militum et infinita multitudine maritimarum ciuitatum apud Ranianum ei potenter occurrit.
Cumque de pace inter eos componenda, mediante
Bernardo
Bernaldo
Clareuallensi
Claraeuallensi
abbate, diutius esse tractatum nec potuisset, peccatis exigentibus,
consumari
consummari
, bellum inter eos ualidum est exortum. Dux autem Roggerius filius predicti regis, qui in acie percussoria fuerat, oppositas sibi acies uiriliter expugnauit et Sipontum usque fugauit. Rex uero, qui in magna ac postrema acie fuerat,
lassescentibus
lascessentibus
militibus, in fugam conuersus est, et tunc multa milia hominum capta sunt et occisa. Sergius quoque magister militum Neapolitanorum gladio percussus occubuit. Rex uero tota nocte equitans Salernum uenit et ab eiusdem urbis ciuibus more solito est reuerenter exceptus. Qui in ea ciuitate aliquantulum moratus, ciuitates suas et castella militibus et peditibus premuniuit. Tunc Willelmus natione Rauennas et electus Capue, in Salernitana ecclesia est electus. Deinde recepta Neapolim et dispositis et ordinatis partibus regionis illius, cum Roggerio duce et Tancredo principe filiis suis in Siciliam est reuersus. Adueniente autem estate per mare et per terram cum magno exercitu in Terram Laboris uenit. Papa uero Innocentius, mortuo Anacleto, dominio urbis potitus, magnum exercitum de Romanis et
Campanis
Campaninis
congregauit, et terram regis ingressus, Sanctum germanum et pene totam terram Sancti benedicti occupauit, et
Gallucium
Galluzium
castrum obsedit. Quod audiens rex Roggerius Roggerium filium suum ducem Apulie contra eum cum magno exercitu misit. Qui ueniens castrum
ab
obsidione liberauit, Romanos
deuicit
uicit
, dominum papam et multos cum eo nobiles Romanos cepit. Quem rex e uestigio prosecutus, ad pedes domini pape uoluit humi liter satis accedere. Sed ipse utpote uir constans et rigidus eum
primo
primum
recipere noluit. Tandem discurrentibus inter eos nuntiis et de pace componenda tractantibus, dominus papa habito consilio cardinalium propter multos ciues Romanos, qui cum eo capti fuerant, regem in gratia sua recepit, et recepto ab eo sacramento et hominio, ipsum per uexillum de regno Sicilie et ducatu Apulie inuestiuit. Eo tempore comes Raydulfus, qui dux dicebatur, occasione flebothomie, Troie mortuus est. Tunc etiam Ueseuus mons emisit puluerem ferruginei coloris et subrubei in tanta copia, quod usque Neapolim et Capuam et Salernum peruenit. Rex autem Innocentium papam satis honorifice
usque
Beneuentum
usque
deduxit, et accepta ab eo licentia, Troiam uenit et eam recepit. Postmodum Barum obsedit, que post longam obsidionem se ei reddidit. Et tunc Iaquintum, qui se principem Barensium uocari faciebat et multos alios suspendi fecit. Riccardus etiam de Claromonte ibi occisus est, Alexander uero frater eius in Romaniam recessit. Sicque potentissimus rex Roggerius, inimicis et proditoribus suis superatis pariter et destructis, cum triumpho et gloria in Siciliam rediit, et regnum suum in summa pace et tranquillitate possedit. Papa uero Innocentius Romam rediit et eam in pace et tranquillitate tenuit. Non multo post tempore Lotharius
Teotonicorum
Teutonicorum
imperator obiit et ei Corradus in imperio successit. Similiter et Lodouicus rex Francorum mortuus est et ei Lodouicus filius eius in regno successit. Rex autem Roggerius in regno suo perfecte pacis tranquillitate potitus, pro conseruanda pace camerarios et iustitiarios per totam terram instituit, leges a se nouiter conditas promulgauit, malas consuetudines de medio abstulit. Et quia cor magnificum et dominandi animum semper habuit, dominio Sicilie et Apulie nequaquam contentus, maximum naualem preparauit exercitum, quem cum multis militibus in Africam
mittens
mittentes
, ipsam cepit et tenuit. Susas, Bonam, Capsim, Sfaxim et Tripolim expugnauit et sibi tributarias reddidit. Cum rege Babylonie pacem ad honorem suum et
commodum
comodum
fecit. Eo tempore Calo iohannes imperator Constantinopolitanus sagitta tossicata lesus apud
Antiochiam
Antiociam
obiit, cui
Emanuel
Emmanuhel
filius eius in imperio successit. Hic autem ad regem Roggerium legatos de parentela inter eos componenda mandauit. Rex autem pro hac causa perficienda honorabiles legatos ad imperatorem misit, qui eos uerbis suis more solito diutius detinuit, et postmodum in carcere retrudi fecit. Unde rex indignatus apud Ydrontum galeas et naues plurimas preparari fecit et eas cum comitibus et multa militia in Romaniam misit. Qui uenientes Corpho et multas alias in sulas depopulati sunt, Corinthum uero et Stipham ceperunt in ore gladii, et eos expoliantes pecuniam multam et pannos sericos inde asportauerunt. Alio quoque tempore predictus rex Roggerius misit Salernum ammiratum suum cum stolio suo in Romaniam, qui inuenit maximum stolium imperatoris apud Capud Malee, et ibi uiriliter pugnauit, Grecos deuicit, et Angelum Despoti, magistrum stolii et consanguineum imperatoris, cum multis aliis captiuos in Siciliam duxit. Interea
Rome
Innocentius
Innocentius
papa
Roma
mortuus est et sepultus apud Lateranum anno pontificatus sui XIV, anno uero
dominice
Dominice
incarnationis MCXLIII indictione
VII
IX
. Huic successit Guido, natione Tuscus, prius presbiter cardinalis, qui et Celestinus secundus
est
uocatus
est
. Hic concordiam que inter Innocentium papam et regem Roggerium facta est, ratam habere noluit, sed eam reuocauit in dubium. Mortuus est autem sexto mense pontificatus sui. Cui successit Girardus natione Bononiensis prius presbiter cardinalis Sancte Crucis et cancellarius, qui et Lucius secundus appellatus est. Audiens autem rex Roggerius promotionem Lucii pape, gauisus est ualde, eo quod compater et amicus eius extiterat. Qui statim missis nuntiis suis predicto pape per mare usque Gaietam ueniens, ei apud
Ceperanum
Cepparanum
occurrit. Cumque de pace inter eos componenda diu tractatum esset, repugnantibus cardinalibus, concordari non potuerunt. Quare rex indignatus in Siciliam rediit. Roggerius uero dux Apulie filius eius ex mandato regis cum magno exercitu Campaniam ingressus, eam usque Ferentum depopulatus est et cepit, et sic in Apuliam rediit. Lucius autem papa ad Urbem regressus est. Non multo autem post populus Romanus contra uoluntatem eiusdem pape Iordanum filium Petri Leonis in patricium promouit et senatores de nouo in Urbe creauit. Mortuus est autem Lucius papa mense pontificatus sui undecimo, anno
dominice
Dominice
incarnationis
MCXLV
MCXL
indictione
VIII
X
. Huic successit Bernardus natione Pisanus, prius monachus
Clareuallensis
Claraeuallensis
et abbas Sancti anastasii, deinde presbiter cardinalis, qui Eugenius tertius est
appellatus
dictus
. Hic propter tumultum senatorum et populi de Urbe egrediens apud Farfense monasterium sollempniter est consecratus. Dehinc in Galliam proficiscens a Lodouico iuniore rege Francorum et tota Gallicana ecclesia honorifice est receptus. Hic Remis generale concilium celebrauit. Eo autem tempore Corradus rex Teutonicorum cum magna multitudine militum et peditum Ierosolimam proficiscens Constantinopolim uenit et ab
Emanuele
Emmanuele
imperatore tum timore, tum quia cognatam eius in uxorem duxerat, honorifice est receptus. Imperator autem predic to regi Corrado more Greco se satis humanum et benignum
exhibuit
contulit
, munera multa
contulit
exhibuit
promittens se illi ducatum itineris et uictui necessaria prebiturum. Postquam uero rex Curradus Brachium Sancti Georgii cum suo exercitu transfretauit, ut dicitur suggestione et mandato imperatoris, illi et exercitui eius uictualia sunt subtracta. Quare deficiente alimonia exercitus cepit deficere et
lassescere
lascessere
. Turchi autem hoc comperto super eos uiriliter irruerunt, et debilitatos fame et labore itineris
Teotonicos
Teutonicos
expugnauerunt, multos eorum in ore gladii trucidantes, multos in seruitutem miseram redigentes. Imperator autem, ammissa maiori parte exercitus, uix cum paucis Ierosolimam uenit. Lodouicus
autem
uero
rex Francorum cum magno exercitu militum et peditum predictum regem Corradum eodem anno et eodem itinere prosecutus, ab
Emanuele
Emmanuele
imperatore simili modo receptus est et deceptus. Nam postquam Brachium Sancti Georgii pertransiit, cum ex larga promissione imperatoris crederet sibi et exercitui suo uictui necessaria reperturum, deficiente alimonia, magnam partem sui exercitus partim fame partim bello
amisit
ammisit
, et Ierosolimam cum
paulo
pauco
exercitu uix peruenit. Sicque factum est, quod peccatis exigentibus, suggestione Grecorum et malitia, duo adeo potentes et nobiles principes,
amisso
ammisso
exercitu parum boni ad honorem nominis christiani perficere potuerunt. Qui Ierosolimam causa orationis aliquantulum sunt demorati; dehinc Corradus per Constantinopolim in Alamanniam rediit, rex autem Francie per Apuliam ad propria remeauit. Quem rex Roggerius satis officiose suscepit, equitaturas multas et munera plurima contulit, et eum per terram suam honorifice conduci precepit. Papa uero Eugenius postquam in Francia aliquantulum est demoratus,
Ytaliam
Italiam
repetens apud Tusculanum se recepit, et congregata militia, Romanos sibi inobedientes iussit constringere et expugnare. Rex autem Roggerius, cognito predicti pape aduentu, legatos suos ad eum misit, et partem militum suorum ad eius seruitium delegauit. Cum autem predictus papa apud Tusculanum moraretur, rex Francie ab Ierosolimis rediens ad eum uenit. Qui memor beneficii et honoris sibi in Francia ab illo collati, eum prout decuit cum reuerentia magna et honore suscepit, dona multa optulit et in pace ad propria redire permisit. Rex autem Roggerius archiepiscopos et episcopos terre sue
iussit consecrari
a papa Eugenio
iussit consecrari
; frequenter legatos ad eum de pace componenda transmisit, sed impetrare non potuit. Sed quia, ut ait scriptura, quem diligit Dominus, corripit et flagellat omnem filium quem recipit, postquam Deus omnipotens regem Roggerium multis prosperis successibus extulit et exaltauit, ne succedentia prospera animum eius plus iusto extollerent et in superbiam eleuarent, eum quarumdam aduersitatum flagellis paterna miseratione corripuit. Nam primo Albidia illustris regina uxor eius, ex qua tot filios habuerat, mortua est, et filia eius. Post hec Tarentinus princeps et Anfusus Capuanorum princeps et Henricus mortui sunt. Nouissime autem Roggerius dux Apulie, primogenitus eius, mortuus est anno
dominice
Dominice
incarnationis
MCLIX
MCXL nono
indictione
XII
XIII
, uir quidem speciosus et miles strenuus, pius, benignus, misericors et a suo populo multum dilectus. Rex autem Roggerius tot flagellis
afflictus
aflictus
constanti animo pii patris flagella sustinuit, et sic se medium inter prospera et aduersa exhibuit,
ut
nec eum prospera plus iusto erigerent nec aduersa penitus inclinarent. Nam licet multiplici dolorum stimulo perurgeretur in animo, foris tamen consolatoriam speciem et doloris temperantiam pretendebat in uultu, et in sua consolatione regno suo consolationem tribuit et inimicis suis insultandi materiam denegauit. Et quia solum Willelmum Capuanorum principem habebat superstitem, ueritus ne eundem conditione humane fragilitatis ammitteret, Sibiliam sororem ducis Burgundie duxit uxorem, que non multo post Salerni mortua est, et apud Caueam
est
sepulta
est
. Tertio Beatricem filiam comitis de Reteste in uxorem accepit, de qua filiam habuit, quam Constantiam appellauit. Biennio autem antequam moreretur, Willelmum filium suum Capuanorum principem in regem Sicilie fecit inungi et secum iussit pariter conregnare. Interea Eugenius papa apud Tusculanum aliquanto tempore demoratus, pacem cum Romanis fecit et a senatoribus et ab uniuerso populo Romano cum summo est honore susceptus. Hic autem adeo uniuersum populum sibi beneficiis et elemosinis alligauit, quod bene pro maiori parte Urbem poterat pro sua uoluntate disponere; et nisi esset mors emula, que illum cito de medio rapuit, senatores nouiter procreatos populi amminiculo usurpata dignitate priuasset. Eo tempore Corradus Teutonicorum rex mortuus est, et ei Fredericus nepos eius in regno successit. Non multo uero post Eugenius papa Rome mortuus est, et apud Sanctum Petrum est sepultus, anno pontificatus sui
VIII, mense IV die XII
anno dominice incarnationis M
. Huic successit Corradus natione Romanus, senex et plenus dierum, prius presbiter cardinalis deinde episcopus Sauinensis et uicarius Romane ecclesie, qui et Anastasius est appellatus, anno dominice incarnationis
MCLIII
M
.
Interea rex Roggerius, qui tempore pacis et belli otiosus esse nesciuit, regni sui pace et tranquillitate potitus, Panormi palatium satis pulcrum iussit edificari, in quo fecit
capellam
cappellam
miro lapide tabulatam, quam etiam deaurata
testudine
testitudine
cooperuit, et ornamentis uariis ditauit pariter et ornauit. Et ne tanto uiro aquarum et terre delicie tempore ullo deessent, in loco,
qui
qua
Fabara dicitur, terra multa fossa pariter et
effossa
effosa
, pulcrum fecit biuarium, in quo pisces diuersorum generum de uariis regionibus adductos iussit
inmitti
immitti
. Fecit etiam iuxta ipsum biuarium, pulcrum satis et speciosum edificari palatium. Quosdam autem montes et nemora, que sunt circa Panormum, muro fecit lapideo circumcludi et parcum deliciosum satis et amenum diuersis arboribus insitum et plantatum construi iussit, et in eo damas,
capreeolos
capreolos
, porcos siluestres iussit includi. Fecit et in hoc parco palatium ad quod aquam de fonte lucidissimo per conductus subterraneos iussit adduci.
Sic uir sapiens et discretus predictis deliciis, prout temporis expetebat qualitas, utebatur; nam in
hyeme
yeme
et quadragesimali tempore pro copia piscium in Fabare palatio morabatur; in estate uero apud parcum estiui caloris temperabat incendium, et animum diuersis curis et sollicitudinibus fatigatum, uenationis usu mediocri quodammodo releuabat. Quamuis autem predictus rex,
sapiencia
sapientia
, ingenio et plurima discretione polleret, tamen sapientes uiros diuersorum ordinum et e diuersis mundi partibus euocatos, suo faciebat consilio interesse. Nam Georgium uirum utique maturum, sapientem, prouidum et discretum ab Antiochia adductum, magnum constituit ammiratum, cuius consilio et prudentia in mari et terra uictorias multas optinuit. Guarinum et Robbertum clericos litteratos et prouidos per successionem temporum cancellarios ordinauit. Et si quos probos et sapientes uiros, siue de terra sua siue aliunde genitos,
laicos
laycos
seu clericos inuenire poterat, sibi adherere iubebat, et prout cuiusque exigebat conditio, eos diuersis honoribus et diuitiis exaltabat.
Nouissime Maionem iuuenem de Baro oriundum, uirum utique facundum
,
satis prouidum et discretum, primo scriniarium, dehinc uicecancellarium, postremo cancellarium fecit. De nouo multos in regno suo comites ordinauit, ciuitatem Cephaludium ipse fecit edificari, in qua ecclesiam Sancti saluatoris
pulcram
pulchram
satis et speciosam suis sumptibus fecit construi, cui ciuitatem optulit et eius
seruicio
seruitio
deputauit.
Ut autem uniuersus mundus euidenter agnoscat, qualiter rex Rogerius tota fuerit
intencione
intentione
catholicus, qualiter christiane fidei zelo et feruore succensus, subsequentis operis testimonium declarabit. Rex Rogerius quendam eunuchum habuit Philippum nomine, qui pro sui probitate seruicii ei gratus erat admodum et acceptus. Et quia ipsum in agendis suis fidelem et
negociorum
negotiorum
suorum idoneum exsecutorem inuenerat,
uniuerso
uniuero
hunc prefecit palatio, et totius domus sue statuit esse magistrum. Qui sic per incrementa temporum in eius gratia et amore profecit,
quod
qui
illum stolii sui ammiratum esse disposuit et cum eodem Bonam misit, quam in ore gladii cepit et spoliauit, et cum triumpho et gloria in Siciliam rediit. Sed quia conditori suo de collatis beneficiis ingratus extitit, et regi celesti malum pro bono rependit, merito terreni regis iram et indignationem incurrit. Hic enim
sub clamide
clamyde
christiani nominis diaboli militem gerebat absconditum, et cum specie tenus se esse christianum ostenderet, totus erat mente et opere Sarracenus; christianos oderat, paganos plurimum diligebat, Dei ecclesias inuitus intrabat, sinagogas
malignancium
malignantium
uisitabat
frequencius
, et eis oleum ad concinnanda luminaria et que erant necessaria ministrabat. Christianas
tradiciones
traditiones
penitus respuens, in diebus Ueneris et quadragesime carnes comedere non cessabat;
nuncios
nuntios
suos cum oblationibus ad
sepulcrum
sepulchrum
Magumeth
Magumethis
miserat, et se sacerdotum loci illius orationibus plurimum commendauerat. Cum autem hec et alia illius scelera, que sub umbra christiani nominis palliabat, ad aures
regis
Rogerii peruenissent, usus zelo Dei,
set
secundum suam
scienciam
scientiam
fecit illum de prenominatis criminibus in sua curia conueniri. Cumque ille de regis gratia et amore confisus, accusatoribus suis uiriliter responderet et que sibi obiecta fuerant, tamquam falsa penitus denegaret, operante diuina
iusticia
iustitia
, accusatores ea, que dixerant uera esse fidelium hominum testimonio comprobarunt. Philippus autem
conuictum
conuinctum
se esse considerans, regis
iusticiam
iustitiam
metuens, cepit ueniam petere et regis misericordiam postulare, et de cetero futurum se esse christianum catholicum repromittere. Tunc rex fidei flamma succensus, prorumpens in
lacrimas
lacrymas
, ait: Noscat uestra fidelitas, dilectissimi, quod animus meus maximo dolore compungitur, et magnis iracundie stimulis agitatur, quia hic minister meus, quem a puero enutrieram ut catholicum, peccatis suis exigentibus, inuentus est sarracenus, et sarracenus et sub nomine fidei opera infidelitatis exercuit. Et quidem si maiestatem nostram in rebus aliis
offendisset
offendiscet
, si thesauri nostri partem licet
maximam
maxima
exportasset,
seruicii
seruitii
sui recolenda memoria pro certo apud nos promereretur ueniam, et gratiam impetrasset.
Set
Sed
quia in facto suo principaliter offendit Deum, et aliis peccandi materiam prebuit et exemplum,
ac
nostre fidei iuniuriam et christiane religionis offensam proprio filio non remitterem nec cuilibet proximo relaxarem. In hoc facto totus mundus
addiscat
adiscat
, quod christianam fidem tota affectione diligo et eius iniuriam etiam in ministros meos uindicare non cesso. Exurgant igitur leges, et nostra iura ense equitatis armentur, et inimicum fidei
iusticie
iustitie
gladio feriant, et per hoc infidelibus laqueum terroris inducant. Tunc comites,
iusticiarii
iustitiarii
, barones et iudices qui ibi aderant, iustum regis animum adtendentes, tracti in partem, diu
comunicato
communicato
consilio, sententiam dictauere dicentes: Philippum, christiani nominis delusorem et sub uelamento fidei opera infidelitatis agentem, flammis ultricibus decreuimus concremandum, ut qui ignem
caritatis
charitatis
habere noluit, ignem combustionis incurrat, et nequissimi hominis reliquie nulle remaneant, sed conuersus in
cineres
cinerem
ab igne temporali ad ignem eternum perpetuo arsurus accedat. Tunc mandantibus
iusticiariis
iustitiariis
, equi indomiti pedibus alligatus usque ad calcariam, que ante palatium erat, est uiolenter attractus, dehinc ab equi pedibus dissolutus in flammarum medio iactatus est et repente combustus. Alii autem sue iniquitatis complices et consortes capitalem subiere
sentenciam
sententiam
. In hoc igitur facto manifestius elucessit, quod rex Rogerius fuit princeps christianissimus et catholicus, qui pro iniuria fidei uindicanda camerario et nutrito proprio non pepercit,
set
sed
pro eius honore et gloria incendio tradidit illum.
Circa finem autem uite sue secularibus negotiis aliquantulum postpositis et ommissis, Iudeos et Sarracenos ad fidem Christi conuertere modis omnibus laborabat, et conuersis dona plurima et necessaria conferebat. Ecclesiam etiam Sancti
Nicolai
Nycolai
de Messana cum maiori parte suorum sumptuum edificari iussit, licet suo tempore non potuerit consumari. Hic etiam ad memoriam nominis sui in Salerno tabulam argenteam suis expensis factam, ante altare beati Mathei fecit apponi, et quotiens Salernum a Sicilia ueniebat, de more Salernitane ecclesie unum uel duo pallia offerebat. Sed quia negatum est summis stare diu, totius regni sui peccatis exigentibus, gloriosissimus rex
Rogerius
Roggerius
post tot uictorias et triumphos apud Panormum febre mortuus est, et sepultus in archiepiscopatu eiusdem ciuitatis, anno uite sue quinquagesimo octauo, mensibus duobus, diebus quinque, uicesimo septimo die mensis Februarii, anno regni sui uicesimo IV, anno Dominice incarnationis MCLII, indictione I. Fuit autem rex
Rogerius
Roggerius
statura grandis, corpulentus, facie leonina, uoce subrauca, sapiens, prouidus, discretus, subtilis ingenio, magnus consilio, magis utens ratione quam uiribus. In acquirenda pecunia multum sollicitus, in expendenda non plurimum largus, in publico ferus, in priuato benignus, fidelibus suis honores et premia largiens, infidelibus contumelias et supplicia inferens. Erat suis subditis plus terribilis quam dilectus, Grecis et Sarracenis formidini et timori.
Defuncto autem rege
Rogerio
Roggerio
, Wilhelmus filius eius, qui cum patre duobus annis et mensibus decem regnauerat, illi in regni amministratione successit. Hic autem post mortem patris, conuocatis magnatibus regni sui, proximo
Pascha
pascha
est sollempniter coronatus, cui curie Robbertus de Basauilla comes de Conuersano consobrinus frater eiusdem regis interfuit. Huic rex Wilhelmus comitatum de Lauritello concessit et eum in Apuliam cum honore emisit. Postmodum Maionem cancellarium magnum ammiratum constituit, cuius consilio et
prouidencia
prouidentia
regni sui
negocia
negotia
precipue pertractabat.
Interea circa natiuitatem Domini Anastasius papa mortuus est anno
V,
dominice incarnationis
MCLIV
M
.
Cui
Hui
successit Nicolaus natione Anglicus, prius canonicus regularis et abbas Sancti rufi, et post Albanensis episcopus, qui et Adrianus quartus est appellatus. Quo audito, rex Wilhelmus
nuncios
nuntios
ad eum de pace componenda transmisit,
set
sed
optinere non potuit. Postmodum circa quadragesimam rex Salernum uenit et ibi usque
ad pascha
est demoratus
ad Pascha
. Quo cognito, Adrianus papa Henricum cardinalem Sanctorum Nerei et Achillei ad eum misit, quem rex recipere noluit,
set
sed
Romam redire precepit, eo quod in litteris apostolicis, quas regi portabat, papa ipsum non regem, sed Wilhelmum dominum Sicilie nominabat. Pro quo facto Adrianus papa et tota Romana curia contra regem turbata est et commota. Rex autem celebrata festiuitate paschali
Ascittino
Askittino
Catheniensi archidiacono, quem cancellarium fecerat, Apulie amministrationem commisit, et ipse cum ammirato in Siciliam rediit. Cancellarius autem ex mandato eiusdem regis, congregato magno exercitu, Beneuentum obsedit et
eum
eam
usque ad menia deuastauit. Ciues autem eiusdem ciuitatis eidem uiriliter restiterunt et Petrum archiepiscopum, quem pro parte regis suspectum habebant, interfecerunt. Cumque ciuitas illa aliquanto tempore fuisset obsessa, quidam de baronibus rebelles effecti, ciuitatem ingressi hostibus adheserunt. Alii uero sine
licencia
licentia
relicto exercitu ad propria redierunt. Sicque exercitus diuisus est et ciuitas ab obsidione liberata. Comes autem Robbertus de Lauritello timens ne suggestione ammirati, qui eum habebat odio, a rege caperetur, dolens et inuitus a rege recessit. Multi etiam de baronibus Apulie rebelles effecti guerram maximam in Apulia
excitauerant
excitauerunt
. Quo audito barones Sicilie et ipsi similiter guerram contra regem in Sicilia commouerunt. Rex autem congregato exercitu contra eos uenit, qui eum expectare timentes, in Buteria se receperunt, et cum aliquanto tempore eos
obsedisset
obsessisset
, mediante Maione ammirato, eis condonauit et in suam gratiam illos recepit. Interea estate proxima Fredericus rex
Theotonicorum
Teutonicorum
Romam uenit, et ab Adriano papa facto illi sacramento, ut moris est, in ecclesia beati Petri sollempniter est coronatus. Qui cum ante receptam coronam pape promisisset, quod senatores nouiter creatos deponeret, Urbem et regalia beati Petri in illius potestate redigeret, post perceptionem corone circa Urbem aliquantulum demoratus, in Alamanniam rediit. Papa uero sua promissione frustratus, congregato exercitu cum Robberto Capuano principe et Andrea de Rupecanina Terram Laboris ingressus, eam uiolenter optinuit, et a Beneuentanis est cum honore receptus. Interea Emmanuel Constantinopolitanus imperator, inuenta oportunitate, quod de iniuriis sibi a rege
Rogerio
Roggerio
illatis uindicaret in filium, Paliologo uirum quendam nobilem cum multa pecunia ad comitem Robbertum et barones Apulie transmisit, ut de ea milites retinerent, et Willelmo regi guerram inferrent. Misit etiam
Comminianum et Sebastum
Comminiano Sebasto
et alios potentes uiros cum suo stolio, qui uenientes Brundusium ceperunt preter castrum in quo regis militia se recepit. Barum autem et relique ciuitates maritime Grecis et comiti Robberto adheserunt. Sicque factum est, quod partim a Robberto Capuano principe, partim a comite Robberto tota terra occupata est preter Neapolim, Amalfiam, Salernum, Troiam et Melfiam et quasdam alias ciuitates et castra munita. Quo cognito rex Wilhelmus, prout melius potuit per mare et terram congregauit exercitum, et recto itinere Brundusium uenit. In quo
Sebastum
Sebasto
et
Cominianum
Cominiano
et reliquos potentes Grecorum cum multo exercitu et stolio congregatos inuenit, qui castrum Brundusii et gentem regis uehementer impugnabant. Comes autem Robbertus, aduentu regis cognito, Brundusium reliquit et Beneuentum se contulit. Rex uero Wilhelmus
Brundusium
per mare et
per
terram
Brundusium
potenter obsedit, et per mare et terram uiriliter impugnando, in ore gladii debellauit, cepit Grecorum nobiles, et stolium ac pecuniam multam, et plures de baronibus Apulie et hominibus qui ei rebelles extiterant, de quibus multos suspendi et excecari fecit. Quo facto Barum uenit et eam cepit, et quia Barenses castrum regis destruxerant, rex ira commotus ciuitatem a fundamentis subuertit. Dehinc per maritimam Apulie rediens omnes ciuitates maritime cepit, et totam terram quam perdiderat, sine bello recuperauit. Ipse autem recto tramite Beneuentum uenit, quo inimici et rebelles eius ad auxilium domni pape confugerant. Robbertus uero Capuanorum princeps, dum pre timore
regis
regio
uellet aufugere et iam Garilianum fluuium pertransiret, Riccardus de Aquila comes Fundanus, qui homo eiusdem principis erat, positis insidiis ipsum cepit et regis baiulis assignauit, sicque sub hoc tempore, proditionis genere, gratiam regis, quam perdiderat, recuperauit. Rex autem predictum principem incarcerandum in Siciliam transmisit. Comitem Robbertum, Andream de Rupecanina et reliquos inimicos suos, qui Beneuentum ad domnum papam confugerant, eiusdem pape precibus liberos et illesos cum rebus suis de regno exire permisit. Ipse autem multis nuntiis intercurrentibus et capitulis pacis hinc inde dispositis, cum papa concordatus est. Nam Adrianus papa cum cardinalibus suis ad ecclesiam sancti Marciani, que prope Calorem fluuium sita est, ueniens, regem Wilhelmum ad pedes suos humiliter accedentem benigne recepit. Qui facto iuramento, ut moris erat, liggius homo pape deuenit, et papa ipsum per unum uexillum de regno Sicilie, per aliud de ducatu Apulie, per
tercium
tertium
de principatu Capue inuestiuit. Hic autem amore regis Wilhelmi, precibus etiam et studio Maionis ammirati et Ugonis Panormitani archiepiscopi interueniente, Agrigentinam et Mazariensem ecclesias, que ad ius Romane ecclesie specialiter pertinebant, ecclesie Panormitane subiecit, et earumdem ecclesiarum episcopos eiusdem ecclesie suffraganeos in perpetuum esse concessit. Quo facto Adrianus papa in Campaniam rediit. Rex autem plures de inimicis suis de regno expulit, quosdam in carcere posuit, quosdam in sua gratia et amore recepit. Dehinc Symonem senescalcum, cognatum Maionis ammirati, magistrum
capitaneum
capitanium
Apulie constituit, ipse uero tanta potitus uictoria, cum ammirato in Siciliam rediit. Non multo post tempore magnum stolium preparauit, et ipsum cum Stephano ammirato in Romaniam misit. Qui ad Egripum ueniens, maximum stolium Emmanuelis imperatoris ibidem preparatum inuenit. Cum quo uiriliter decertauit et ipsum deuicit, multos de Grecis cepit, stolium combussit, Egripum et uicinas ciuitates expoliauit et sic uictor in Siciliam rediit. Imperator autem cognoscens multos de suis a rege Sicilie captos, nec posse cum eo de pari contendere, missis frequentibus nuntiis, cum rege concordatus est, et pacis federa sunt hinc inde iurata. Eodem tempore Mesemuti a
Marrocho
Morrocho
uenientes, totam terram usque in Africam in ore gladii ceperunt. Africana uero ciuitas adhuc sub potestate regis Wilhelmi erat, et multos in ea milites et pedites ad eius custodiam et defensionem posuerat. Mesemuti autem eam undique per terram et mare obsederunt, christiani uero, qui in ea erant, illis uiriliter resistebant, nec in aliquo eos formidabant, nisi quod uictualium maximam inopiam patiebantur. Quo
agnito
cognito
, rex Wilhelmus stolium suum, quod in Ispaniam miserat, festinanter reuocari fecit, precipiens ut ad liberationem Africe quantocius festinarent. Ueniens autem gaytus Petrus eunuchus regis, qui stolio preerat, ad Africam, cum stolio Mesemutorum pugnauit, et pugnando in fugam conuersus est, et multas de galeis suis
amisit
ammisit
. Christiani autem, qui in Africa remanserant, cum nullum possent habere subsidium et uictualia eis penitus defecissent, facta pace cum Mesemutis, relicta eis Africe ciuitate, ipsi cum rebus suis in Siciliam sunt reuersi. Rex autem Willelmus, adhuc uiuente patre cum esset princeps Capuanorum, Margaritam filiam Garsie regis Nauarre duxit uxorem, de qua plures liberos habuit; Rogerium quem ducem Apulie constituit, Robbertum quem Capuanorum principem ordinauit, Willelmum et Henricum. Audiens autem Fredericus imperator Adrianum papam cum rege Willelmo concordatum et quod eum de regno Sicilie et ducatu Apulie inuestisset, molestissime tulit. Anni Domini
MCLVII
M
.
Eodem
Eo
tempore Mediolanenses super Lombardos equitantes, pene totam Lombardiam suo dominio subdiderunt, unde Lombardi ira et dolore commoti, nuntios ad imperatorem miserunt, humiliter postulantes, ut ueniret et eos de Mediolanensium potestate eriperet. Imperator autem eorum petitionibus annuens, congregato maximo exercitu, cum rege Boemie, duce Saxonie et aliis suis principibus in manu ualida Italiam intrauit, et sociatis sibi pene omnibus Lombardis, Mediolanum potenter obsedit. Mediolanenses autem utpote uiri bellicosi et strenui, ciuitatem suam magnis fossis circumdederunt, et imperatori audacter et uiriliter
restiterunt
restituerunt
. Cumque imperator aliquanto tempore esset in obsidione moratus, et nichil ciuitati per
uiolenciam
uiolentiam
posset inferre, habito consilio, receptis obsidibus, cum eis ad pacem et concordiam deuenit. Non multo post cum imperator uellet in ciuitate baiulum constituere, et eam pro suo arbitrio ordinare, Mediolanenses
Theutonicorum
Teutonicorum
superbiam pati nequeuntes, ceperunt resistere et pacis federa uiolare. Qui super castrum, in quo eorum obsides tenebantur uenientes, ipsum ceperunt, et recuperatis obsidibus sunt in
suam ciuitatem
sua ciuitate
reuersi. Quo cognito, imperator plurimum indignatus, cum non posset eos in campo
de
facili expugnare, cepit casalia
et castra
eorum destruere, et terram eorum
iurisdicioni
iuridicioni
pertinentem pro posse uastare et Lombardos alios, qui illis prestabant auxilium, ab eorum adiutorio reuocare. Suasione autem Cremonensium, castrum Creme, quod Mediolanenses pro posse iuuabat, et Cremonensibus uiriliter resistebat, potenter obsedit, nec prius ab obsidione cessauit, quousque ipsum caperet et a fundamentis euerteret.
Interea Adrianus papa apud Anagniam mortuus est, anno pontificatus sui quinto, mense octauo, diebus sex, anno
uero
dominice incarnationis
,
MCLIX, indictione VIII, prima die
Septembris
Februarii
. Corpus uero eius Rome ductum est et in ecclesia beati Petri cum honore sepultum. Omnes autem cardinales cum episcopis in eadem ecclesia congregati, primo unanimiter conuenerunt in electione Rolandi Romane ecclesie cancellarii et cardinalis Sancti Marci, qui
,
uir religiosus et timens Deum, considerans tanti honoris sarcinam, pro posse restitit et repugnauit. Episcopi uero et cardinales
adtendentes
attendentes
indignum fore
sacerdocio
sacerdotio
, nisi fuerit ordinatus inuitus, predictum cancellarium humiliter repugnantem elegerunt, et papam Alexandrum
tercium
tertium
nominarunt. Episcopus uero Tusculanus cum Iohanne Pisano, cardinali Sancti Martini, et Guidone Cremense, auxilio quorundam laicorum et Falsagraui et comitis Blandacensis
nunciorum
nuntiorum
imperatoris, qui tunc Rome erant, Octauianum cardinalem Sancte Cecilie elegerunt et eum papam Uictorem uocauerunt. Alexander autem cum reliquis cardinalibus et episcopis in turri beati Petri se recepit. Octauianus interim cepit pecuniam multam per Urbem expendere, et senatores et populum ad suum auxilium prouocare. Alexander uero auxilio Ocdonis Fraiapane et aliorum nobilium cum cardinalibus et epicopis Urbem egressus, Nimphas uenit, et ibi ab
Hubaldo
Ubaldo
Hostiensi episcopo et reliquis episcopis et cardinalibus est sollempniter consecratus, et postea
Terracinam
Terracenam
uenit. Octauianus uero in Urbe aliquantulum demoratus, cum in ea parum posset proficere, Campaniam uenit, et apud Segniam mansit. Rex autem Wilhelmus,
audita
auditus
promocione
promotione
pape Alexandri,
nuncios
nuntios
ad eum misit, et eum in patrem et dominum cum suo regno recepit.
Eo tempore Ionathas comes Consie, et Gilbertus comes Grauine, et Boamundus comes Monopelli, et
Rogerius
Roggerius
comes Acerre, et Philippus comes de Sangro, et
Rogerius
Roggerius
comes Tricarici, et multi barones cum Melfiensibus et Neapolitanis et quibusdam aliis contra Maionem ammiratum coniurationem fecerunt, asserentes eum regis esse proditorem et ad regni dominium aspirare. Quod audiens rex Wilhelmus, quia ammiratum
tenere
temere
diligebat et de eo plurimum confidebat, contra eos uehementer est indignatus, et per frequentes nuncios et litteras eis precipiendo mandauit, ut ab hoc proposito desisterent, quia
ipsum
ipse
ammiratum pro fideli et legali uiro habebat. Quod ipsi facere neglexerunt dicentes, se ammirati dominium et amministrationem nolle ulterius sustinere. Qua de causa in tota Apulia guerra maxima et diuisio est
exorta
exhorta
. Matheus autem Bonella, qui filiam ammirati in uxorem iurauerat se ducturum, cum quibusdam aliis baronibus Sicilie huic coniurationi, licet
occulte
occultus
, fauebat. Promissum enim illi erat a comitibus, quod si ammiratum occideret, Clementiam comitissam Catanzarii illi darent in uxorem. Qua spe et promissione ille succensus, sub occasione fidelitatis regie, de occidendo ammirato cepit esse sollicitus. Cumque ammiratus ab amicis suis super hoc esset sepe premonitus, tum pro parentela que inter eos contracta erat, tum pro multis beneficiis que illi contulerat, hoc credere recusauit. Dum autem in uigilia beati Martini ammiratus a uisitando Panormitano archiepiscopo inchoata iam nocte reuerteretur, Matheus Bonella positis insidiis in uia, que est
iuxta
iusta
portam beate Agathe, ei obuiam uenit, et illum ense percutiens interfecit, et eadem nocte a Panormo exiens ad suam terram confugit. Quo
agnito
cognito
, rex Wilhelmus multum turbatus est, et condoluit, sed quia tumultus propter hoc erat in ciuitate, et Matheus Bonella habebat sociam multitudinem, dissimulauit dolorem et uisus est mortem ammirati equanimiter tolerasse. Unde uxorem eius et filios, sorores et fratrem, et omnes res eorum capi precepit. Post hec rogatus a multis, Matheum Bonellam quodammodo in suo amore recepit. Barones autem et multi de populo, qui in hoc facto socii Mathei fuerant, cognoscentes hoc regi manifestum esse pariter et molestum, ceperunt ualde timere ne rex temporis oportunitate inuenta in eos de hoc facto
acriter uindicaret
acri uindicare
. Quare ceperunt secum et cum quibusdam aliis priuatim deliberare, qualiter regem caperent uel morte dampnarent; quod factum est. Nam adueniente prima quinta feria quadragesime, dum rex uellet ad audiendam missam pergere, consentiente castellano et seruientibus, carceres sunt aperti, et comes Wilhelmus de Principatu et Riccardus de Mandra et Alexander Monachus et multi alii prisones subito exeuntes carcerem, arreptis armis, ceperunt insilire palatium. Multi etiam de solidariis et de populo huius coniurationis
socii
prisonibus sunt adiuncti, et ceperunt eos in expugnando palatio adiuuare. Rex autem huius rei nescius et ignarus et de tam repentino casu attonitus, ad fenestram turris Pisane uenit, et quosque transeuntes cepit ad suum auxilium conuocare. Sed cum nullus esset qui succurreret, captum est palatium nemine repugnante, et ex magna parte expoliatum.
Sed
Set
ipse
rex
ipse
captus est et in carcere positus, regina quoque cum filiis suis in quadam camera honeste
est
custodita. Prisones uero Roggerium ducem Apulie, filium regis, imponentes equo per totam ciuitatem Panormi circumduxerunt, uolentes per hoc populi sedare tumultum. Quo facto, adueniente nocte, prisones clausere palatium nec aliquem absque suo consensu illuc ingredi permiserunt. Facto uero mane, die
Ueneris
ueneris
, iterum Roggerium ducem per ciuitatem equitare fecerunt. Interea inter Sarracenos et christianos eiusdem ciuitatis bellum maximum est exortum, et multi de Sarracenis mortui sunt et expoliati. Adueniente autem nocte
Sabbati
sabbati
, Wilhelmus comes de Principatu et Tancredus comes de
Lycia
Liccia
cum quibusdam aliis ad Matheum Bonellam, qui huius coniurationis caput extiterat et tunc erat apud Mestrectam, uelociter iuerunt, et ipsum cum sua militia Panormum festinanter
adducerunt
adducerent
; timebant enim, quod euenit, ne si diu moram facerent, rex, qui iniuste captus fuerat, auxilio populi de eorum manibus tolleretur. Die uero
Sabbati
sabbati
Romoaldus Salernitanus et Robbertus
Massanensis
Messanensis
archiepiscopi, et Riccardus
Siracusanus
Syracusanus
electus, et Tustinus Mazariensis episcopus, uidentes regem iniuste captum et palatium expoliatum, deteriora his in posterum expectantes, ceperunt admonere populum, ut ad regis liberationem intenderent, quod et factum est; nam populus eorum ammonitione arma arripiens insultum fecit in palatium, comminantes prisonibus et his qui erant in palatio, quod nisi regem liberarent, omnes in ore gladii
interficerent
interficerentur
. Illi uero timore attoniti, quia nullum poterant habere succursum, et populo resistere non ualebant, ad pedes regis humiliter cucurrerunt eius gratiam et misericordiam postulantes. Qua impetrata, simul cum rege ad fenestram turris Pisane uenerunt. Tunc rex uniuerso populo de sua liberatione gratias egit, mandans eis ut singuli reuerterentur ad propria et in pace quiescerent. Archiepiscopi uero et episcopi cum aliis fidelibus palatium ascenderunt, et regem de infortunio, quod acciderat, pro posse sunt consolati. Huic autem dolori regio dolor alius non mediocris superuenit; dum enim pro liberando rege insultus in palatio fieret,
Rogerius
Roggerius
dux Apulie, filius eius, sagitta
iuxta
iusta
oculum est percussus, qui non post multos dies huius uulneris occasione interiit. Matheus uero Bonella, audiens regis liberationem, plurimum doluit, sed dissimilauit, et per
nuncios
nuntios
suos regi mandauit,
,
se
sed
de eius captione plurimum doluisse et quod pro eo liberando cum sua militia ueniebat. Rex autem malitiam eius agnoscens et conscientiam suam, conditione temporis exigente, abscondens, legatis illius benigne respondit et eos cum gratiarum actione remisit. Illi autem, qui regem ceperant et palatium
expoliauerant
expoliauerunt
, timore regis ad Matheum Bonellam pariter confugerunt. Matheus autem cum
Guillelmo
Willelmo
de
et
Symone et Tancredo comitibus et multis aliis usque Fabaram uenit, et frequentibus nuntiis inter eos et regem discurrentibus, ad hunc modum concordie deuenerunt. Rex liberalitate sua et gratia omnibus eis offensam, quam in eum fecerant, remisit; Matheo Bonelle et aliis baronibus Sicilie gratiam et terras suas restituit; Willelmum Symonem et Tancredum comites cum multis aliis, qui in terra remanere nolebant, saluos et illesos cum rebus suis usque Terracenam cum galea fecit conduci, alios uero Ierosolimam ire permisit. Metuens autem rex, ne comites Apulie, qui cum eo occasione ammirati
fuerant
fuerunt
discordati, rebelles fierent, Romoaldum Salernitanum archiepiscopum cum litteris suis in Apuliam misit, et per eum predictis comitibus gratiam suam et amorem restituit. Qui ueniens tam ciuium quam baronum et comitum turbatos animos mitigauit et eos ad amorem et fidelitatem regiam uehementer
adtraxit
attraxit
, adeo quod unanimiter uolebant in Siciliam pergere et regis iniuriam uindicare. Adueniente autem
Pascha
pascha
rex per litteras suas predictis comitibus mandauit, ut sacramenta, que fecerant, abiurarent, quod ipsi nullatenus facere
uoluerunt
uoluenrunt
. Sed de regis recuperanda gratia desperantes, omnes preter comitem Gilbertum et comitem Boamundum ad
Robertum
Robbertum
comitem de Lauritello iuerunt, et facto ei hominio simul cum ipso terram regis inuadere et occupare ceperunt. Roggerius autem Sclauo simul cum Lombardis cepit seditionem in Sicilia excitare, terram de
demanio
domanio
regis inuadere et Sarracenos ubicumque inuenire poterat trucidare. Quo cognito, rex Wilhelmus primo Matheum Bonellam capi et in carcerem retrudi fecit, dehinc congregato exercitu Plazzam uenit et eam destruxit et Lombardos in fugam uertit. Roggerius autem Sclauo cum multis Lombardis a facie regis fugiens, in Buteria se recepit. Quo rex eos persecutus Buteriam undique cum suo exercitu obsedit, et quia rex Wilhelmus guerram in Terra Laboris et Apulia exortam audiuit, Aquinum de
Mohec
Moac
in Terram Laboris misit, ut milites retineret et inimicis suis resisteret — iam enim Andreas de Rupecanina eandem terram ex parte inuaserat — comes etiam Robbertus terram Apulie, resistente nemine, occupabat. Qui Salernum ueniens, eam habere credidit. Sed Salernitani regi de more fideles existentes, ipsum recipere noluerunt. Dehinc Beneuentum ueniens a Beneuentanis est cum honore receptus. Post hec in Apuliam regressus Tarentum usque peruenit. Rex autem Wilhelmus pene per totam estatem in obsidione Buterie est moratus. Sed cum
eam
ea
situ loci et fortium uirorum numerositate munitam expugnare non posset, facta con cordia, Roggerium Sclauonem cum Lombardis ultra mare illesos ire permisit. Ipse autem Buteriam
dextruens
destruens
, totam Siciliam pacificauit et Panormum est cum triumpho reuersus.
Interea Alexander papa, cum apud
Anagniam
Anagliam
et Terracenam fuisset aliquando tempore demoratus, suggestione Uillani Pisani archiepiscopi, qui ad eum cum una galea uenerat, acceptis etiam galeis regiis, cum cardinalibus Ianuam uenit, et a Ianuensibus cum summa est deuotione susceptus. Dehinc cum galeis eorum usque Prouinciam perrexit. Octauianus autem, qui apud Segniam
,
moratus fuerat
,
cognito recessu Alexandri, in Lombardiam ad imperatorem uenit, a quo satis honorifice est receptus. Dehinc imperator, episcoporum conuentu apud Papiam sollempniter congregato, Octauianum, qui Uictor dicebatur, in catholicum papam recepit, promittens publice et legaliter, quod nec ipse nec successores eius Alexandro uel successoribus eius ulterius obedirent. Imperator uero, cum per quinquennium Mediolanum inpugnasset, et ciuitatem resistentibus bellicosis ciuibus expugnare non potuisset, tandem cum eis ad concordiam deuenit, promittens ciuitatem integram et ciues cum rebus suis permanere illesos. Qui postmodum sue promissionis oblitus
;
ciuitatem destruxit et ciues ab ea expulsos in casalibus manere precepit. Qua uictoria potitus, imperator Lombardiam cepit pro sua uoluntate disponere, ministros et baiulos in castellis et ciuitatibus ordinare, regalia et tributa exquirere et magnam partem Lombardie in demanio suo conuertere. Sicque factum est, quod Lombardi, qui inter alias nationes libertatis singularitate gaudebant, pro Mediolani inuidia cum Mediolano pariter corruerunt et se Teutonicorum seruituti misere subdiderunt. Audiens autem imperator Alexandrum papam perrexisse in Gallias, metuens ne a Francorum rege reciperetur,
nuntios
nuntio
ad eum festinanter mandauit, rogans ut apud Diionem pariter conuenirent, et quicquid de papa Alexandro et Uictore eis esset faciendum, ecclesiasticarum personarum iudicio difinirent. Quod uerbum Lodouico regi Francorum admodum placuit, qui in prefixo die et termino cum paucis militibus ad locum constitutum uenit, set imperatorem ibidem minime inuenit. Altera autem die imperator cum magna
manu
magna
militum et peditum et cum Octauiano ad eumdem locum uenire curauit. Quod rex Francie cognoscens, eius uersutias metuens, uenire ad illius colloquium recusauit. Quare imperator indignatus, cum Octauiano in Alamanniam rediit. Octauianus autem aliquantulum in Alamanniam demoratus, nec ab Alamannis reuerenter exceptus, intrauit Italiam, et post hec Luccam ueniens, ibidem usque ad uite sue terminum mansit.
Interea dum Alexander papa apud Saluiniacum moraretur, primo rex Anglie ad eum ueniens, ipsum cum uniuerso regno suo in dominum et patrem recepit. Post hec rex Francie cum tota Gallicana ecclesia eum pro uniuersali papa recipiens, honorifice Parisius usque deduxit. Papa autem Alexander regem Francie et Anglie conueniens, pacem inter eos et concordiam reformauit. Qui non multo post Turonis uniuersale concilium celebrauit, in quo archiepiscopi episcopi abbates Anglie, Scozzie, Hybernie, Hyspaniarum et totius Gallie conuenerunt. Eo tempore Corradus quidam nobilis clericus Alammannie et imperatoris consanguineus, qui in Maguntina ecclesia erat electus, nolens Octauiani et imperatoris scismati consentire, ecclesiam suam deserens, ignorante imperatore, ad Alexandrum papam in Franciam festinus aduenit, quem papa satis benigne recipiens, postmodum secus Romam usque deduxit; dehinc in cardinalem et Sabinensem episcopum promouit, postremo in Maguntinum archiepiscopum sublimauit. Quo audito imperator ira commotus, Christianum cancellarium in Maguntina ecclesia fecit eligi, et a suis suffraganeis consecrari. Dum autem Alexander papa demoraretur in Francia et in ecclesiis Dei ecclesiastica iura disponeret, Octauianus
Lucce
Luzze
mortuus est. Cui Guido Cremensis auctoritate
Rainaldi
Raynaldi
cancellarii imperatoris successit, et a suis Paschalis est
appellatus
ordinatus
.
Interea rex Wilhelmus, sedata Sicilia, congregato per mare et per terram exercitu, in Apuliam uenit, et primo Tabernas in ore gladii cepit atque detruxit. Dehinc Tarentum ueniens ipsum obsedit et habuit, in quo uindictam maximam de suis proditoribus fecit. Post hec exercitum suum uersus maritimam Apulie direxit. Quod audiens comes Robbertus, qui tunc apud Salpas cum suo exercitu morabatur, metuens ne barones Apulie ipsum solito more relinquerent, in Abrutium est reuersus. Quo cognito, rex Wilhelmus Riccardum de Saya cum magno exercitu post eum misit. Sed comes Robbertus, utpote uir astutus et sapiens, ante aduentum illius regnum exire curauit. Rex autem Wilhelmus usque Sanctum Germanum cum suo exercitu uenit, comitem Riccardum de Aquila a regno expulit, et Montem archanum, quem ipse de nouo edificauerat, a galiotis suis capi fecit et
dextrui
destrui
, in quo uxorem eius et filium comprehendit. Et sic recuperata tota terra, Salernum uenit. Et quia indignatus erat Salernitanis ciuibus, urbem intrare noluit, sed iuxta eam tentoria fixit. Cepit autem a ciuibus magnam pecuniam petere, quam cum illi statim soluere non possent, inuenta occasione plurimum indignatus, quosdam ex eis suspendi fecit, cominatus aliis, quod nisi pecuniam cito soluerent, urbem dextrueret. Beatus autem apostolus Matheus, qui Salernitane ciuitati a Deo patronus datus est et defensor, ciuitatem suam in tanto discrimine non reliquit. Nam cum rex in eo esset proposito, quod multa mala Salerno inferret, media die cum tanta esset celi serenitas, quod nulla in aere nubes appareret, subito a septemtrione uentus ualidus cum ingenti pluuia et turbo impetuosus erupit, qui totius exercitus tentoria uniuersa deiecit et tentorium regium in eminenti positum sic a loco, in quo fixum fuerat, impulit et commouit, quod regem dormientem pene prostrauit. Expergefactus rex et tanta inundatione attonitus cepit fugere et apostoli auxilium inuocare et uix in quodam paruo tentorio
fugiens
se recepit. Et licet rex animi sui timorem super hoc facto dissimularet, magnates tamen curie et uiri prudentes manifeste nouerunt
,
hoc miraculum uirtute apostolica perpetratum; apostolus enim in hoc facto et commisso sibi populo et regi manifeste consuluit, dum et commissum sibi populum a periculo eruit, et regem ne propositum malum perficeret impediuit. Rex ergo quod factum fuerat secum recogitans et indignationem apostolicam pertimescens, cum se moraturum circa Salernum aliquantulum disposuisset, mutato proposito, altera die galeas intrauit et festinanter in Siciliam rediit.
Interea Romani, morte Octauiani cognita, nuntios suos ad Alexandrum in Franciam transmiserunt, affectuose rogantes ut ad Urbem rediret et commissum sibi populum uisitaret, quia ipsi eum cum honore et deuotione reciperent. Alexander autem credens hoc sibi et ecclesie profuturum, Magalonem uenit, et preparata quadam magna naui, que erat Hospitalis, cum eam pene omnes cardinales intrassent, et papa cum paucis cardinalibus cum galea Nerbonensium eamdem nauim ascensurus ueniret, galee Pisanorum, que illi parauerant insidias, repente apparuerunt. Quibus uisis papa cum galea sua festinus Magalonem rediit, galee autem Pisanorum nauim, in qua erant cardinales, circumdederunt, et non inuento ibi apostolico, eam in pace liberam abire permiserunt, que uento flante secundo, primo Panormum dehinc Messanam applicuit. Non multo post Alexander papa cum cardinalibus qui remanserant et Maguntino archiepiscopo quandam minorem nauim intrauit et alto se committens pelago, licet multis exagitatus procellis, saluus tamen cum omnibus suis Messanam Domino ducente, peruenit. Quo cognito rex Wilhelmus, qui tunc erat Panormi, nuntios suos cum muneribus ad papam transmisit, et eum cum quinque galeis usque Romam conduci precepit. Qui Salernum ueniens, a Romoaldo Salernitano archiepiscopo et toto populo ciuitatis cum debita est reuerentia et honore susceptus. Qui postmodum cum eisdem galeis usque Tyberim, et
per
Tyberim usque ad Sanctum paulum cum omnibus cardinalibus uenit. Cui clerus et Romanus populus obuiantes, ipsum cum magno honore et gloria usque Lateranum unanimiter conduxerunt. Eo tempore rex Wilhelmus palatium quoddam altum satis et miro artificio laboratum prope Panormum beneficari fecit, quod Sisam appellauit, et ipsum pulchris pomiferis et amenis uiridariis circumdedit, et diuersis aquarum conductibus et piscariis satis delectabile reddidit.
Rex autem Wilhelmus circa quadragesimam fluxu uentris et molestia cepit affligi, quam passionem cum aliquanto tempore occultasset, circa mediam quadragesimam eadem passione crescente, credens se moriturum, penitentiam et confessionem accepit, quosdam de captiuis liberauit, redemptionem pecunie, quam Apulie imposuerat, condonauit, testamentum fecit, in quo Wilhelmum filium suum maiorem totius regni heredem instituit.
Henrico
Enrico
alteri filio principatum Capue, quem concesserat, comfirmauit, pecuniam magnam expendendam pro salute
anime
sue
anime
dereliquit; Margaritam reginam uxorem suam, totius regni et filiorum suorum tutricem et gubernatricem pariter ordinauit, Riccardum uero Siracusanum electum et Matheum suorum notariorum magistrum, uiros utique legales, prouidos et discretos, illius et filiorum suorum consiliarios et familiares esse disposuit. Sed cum predicta passio ingrauesceret, rex Wilhelmus Romualdum
secundum
Salernitanum archiepiscopum, qui in arte erat medicine ualde peritus, ad se uocari precepit. Qui ad eum circa
Pascha
pascha
ueniens, ab ipso honorifice est susceptus, cui multa salutaria medicine consilia tribuit. Sed ipse sui ingenii auctoritate confisus, sibi nonnisi que ei oportuna uidebantur medicamina adhibebat. Unde accidit quod
Sabbato
sabbato
ante octauas
Pasche
pasche
emitritea illum febris inuasit, et inualescente passione mortuus est et sepultus est in cappella beati Petri in palatio suo. Defunctus est autem rex Wilhelmus anno uite sue quadragesimo sexto, anno autem regni sui, quo cum patre suo et per se regnauerat XV, mense X, anno
autem
ab incarnatione Domini MCLXVI, indictione XIV mense
Madii
madii
, septimo die intrantis eiusdem mensis circa horam nonam. Fuit autem rex Wilhelmus pulchra facie et decorus aspectu, corpore pinguis, statura sublimis, honoris cupidus et elatus, in preliis per mare et terram uictoriosus, regno suo odibilis et plus formidini quam amori, in congreganda pecunia multum sollicitus, in expendenda non adeo largus, fideles suos diuitiis et honoribus extulit, infidelibus supplicia intulit et de regno exulare coegit. Diuino officio extitit multum intentus et personas est ecclesiasticas plurimum ueneratus. Cappellam Sancti petri, que erat in palatio, mirabilis musidii fecit pictura depingi, et eius parietes
preciosi
pretiosi
marmoris uarietate uestiuit et eam ornamentis aureis et argenteis et uestimentis pretiosis ditauit plurimum et ornauit. Clericos in ea multos et prebendas instituit, et diuinum in illa officium decenter et tractatim et cum Dei reuerentia et timore
celebrari
celebrare
disposuit.
Quo defuncto, Wilhelmus filius eius maior natus, annos duodecim, illi in regno successit. Hic autem secundo die post mortem patris, ex mandato regine, consilio archiepiscoporum et episcoporum et baronum et populi in regem est promotus. Nam eo die cum maxima gloria et apparatu regio ad ecclesiam beate Marie de Panormo ueniens, assistentibus plurimis archiepiscopis et episcopis et baronibus, a Romualdo secundo Salernitano archiepiscopo in regem unctus est et coronatus. Postmodum uero cum magno honore et totius populi gaudio et letitia ad palatium rediit coronatus. Regina uero, utpote mulier sapiens et discreta, manifeste cognoscens animos populi sui, propter molestias quas a rege Wilhelmo passi fuerant, plurimum esse turbatos, illos ad amorem et fidelitatem filii sui beneficiis credidit prouocandos. Inde est, quod salutari usa consilio, carceres aperuit, captiuos plurimos liberauit, liberatis terras restituit, debita relaxauit, comites et barones, qui de regno exulauerant, reuocauit in regnum, et eis terras sublatas reddidit. Ecclesiis, comitibus, baronibus, militibus terras multas regia liberalitate concessit. His autem et plurimis aliis beneficiis, totius populi sui animos in fidelitatem et dilectionem filii sui uehementer accendit, ita quod de fidelibus fideliores et de deuotis deuotiores effecit. Eodem tempore gaytus Petrus eunuchus et magister camerarius palatii cum quibusdam aliis fugam petiit, et ad regem de Morrocho ueniens multam secum pecuniam transportauit.
Emmanuel autem imperator Constantinopolitanus, cognita morte regis Wilhelmi, nuntios suos ad regem Wilhelmum iuniorem in Siciliam misit, mandans quod libenter
pacem
cum eo
pacem
innouaret, et filiam suam unicam et heredem sui imperii simul cum imperio illi in uxorem traderet. Rex autem et regina, habito consilio, frequentes pro hoc negotio legatos ad imperatorem misit et recepit, pacem cum eo pristinam innouauit, negotio parentele propter multa capitula, que interueniebant, indiscusso manente. Rex autem Wilhelmus propter multa beneficia, que ipse et regina suo populo contulerunt, multum cepit a suis hominibus diligi et regnum suum in pace et tranquillitate tenere. Eo tempore
Henricus
Enricus
naturalis frater regine in
Siciliam
Sicilia
ad regem uenit, cui rex comitatum Montis caueosi et unam de filiabus regis Rogerii in uxorem concessit. His etiam diebus Stephanus filius comitis de Percia, clericus et consanguineus regine, in Sicilia ad regem uenit, quem rex et regina primo cancellarium, post hec in Panormitana ecclesia eligi fecerunt. Qui in breui spatio temporis tantam regis et regine gratiam et familiaritatem optinuit, quod totum regnum pro suo arbitrio disponebat.
Hoc autem tempore Fredericus imperator Teutonicorum iterum Italiam intrauit, et per partes Marchie usque Anconam uenit et eam obsedit. Misit etiam Raynaldum cancellarium et Andream de Rupecanina cum quadam parte sui exercitus usque Tusculanum, ut pape Alexandro et Romanis guerram inferrent. Romani uero superbi et elati, plus iusto de suis uiribus presumentes, inconsiderate et inordinate super Teutonicos irruerunt. Teutonici uero positis insidiis ex aduerso, Romanos expugnauerunt, et multi ex eis capti sunt et occisi. Reliqui uero fugientes uix in Urbem se recipere potuerunt. Quod factum Alexandrum papam et omnes ciues Romanos plurimum perturbauit, et eis timorem uehementer incussit. Cancellarius autem nuntios ad imperatorem misit, mandans ut cito ad Urbem ueniret, quia eam posset pro sua uoluntate disponere. Qui licet Anconam iam expugnasset, et in eo esset, ut terram Wilhelmi regis inuaderet, festinus tamen in Augusto ad Urbem rediit, et
iuxta
iusta
ecclesiam beati Petri sua castra locauit. Romani uero tum pro morte parentum suorum, tum quia multi ex eis ab imperatore capti detinebantur, ei resistere non potuerunt. Unde imperator, hac occasione inuenta, armata manu ecclesiam beati Petri uiolenter inuasit. Porticum,
quod
que
erat ante ecclesiam, comburi fecit, Guidonem Cremensem in ecclesiam induxit et eum ibidem missam canere fecit. Quo cognito, Alexander papa, qui tunc in turri Cartularie morabatur, in habitu peregrini cum paucis Urbem exiit, et Gaietam usque peruenit, et ibi assumpto pontificali ha bitu, Beneuentum ueniens a ciuibus eiusdem ciuitatis honorifice est receptus. Deus autem iniuriam apostolo Petro illatam et ecclesie sue uiolationem condigna pena multauit, nam incontinenti mortalitas maxima exercitum imperatoris inuasit, ita quod cancellarius et Carolus Corradi filius, et multi nobiles, et maxima pars exercitus sui in breui spatio temporis interiit. Quod imperator uidens et Dei uindictam manifeste cognoscens, relicto apud Urbem prefecto, uix cum paucis tristis et merens in Alamanniam rediit.
Rex autem Wilhelmus, ut prediximus, propter multa beneficia, que ipse cum matre sua regno contulit, ab hominibus suis cepit multum diligi, et regnum suum uiriliter in pace tenere. Stephanus autem cancellarius primo quidem omnibus se humilem et benignum exhibuit, postmodum uero in superbiam elatus, consilio prauorum hominum, indigenas terre cepit habere odiosos pariter et suspectos. Qui circa natiuitatem Domini cum rege et regina et magnatibus curie Messanam uenit. Gilbertus etiam comes Grauine, regine et cancellarii consanguineus, qui tunc capitaneus erat totius Apulie, cum magna manu militum Messanam accessit. Cancellarius autem, habito cum eo consilio, comitem
Henricum
Enricum
fratrem regine capi fecit, et apud Regium custodiri, imponens ei, quod ipse cum multis mortem cancellarii et comitis Gilberti iurasset. Pro qua occasione Riccardus comes de Mulisio, Bartholo meus de Parisio, Iohannes de
Sinopoli
Sinopolim
et multi alii capti sunt et in custodia positi. Quod factum animos hominum regni non modicum perturbauit. Post hec consilio et auxilio cancellarii Gilbertus comes Grauine comitatum Loritelli cum omnibus suis pertinentiis a rege optinuit et in Apuliam cum honore recessit. Cancellarius uero cum rege et regina circa Pascha Panormum rediit, dehinc non multis transactis diebus Matheum
ciuem Salerni
magistrum notarium domni regis et familiarem sine causa capi fecit. Quod factum graue resedit omnibus et molestum, quia predictus Matheus homo erat sapiens et discretus, et in aula regia a puero enutritus, et in agendis regiis probate fidelitatis inuentus. Infra octauas autem Pasche populus Messane in tumultum conuersus Regium iuit, et comitem
Henricum
Enricum
de carcere eduxit, comitem etiam Riccardum qui apud Taurimenium tenebatur in carcere liberauit, et Oddonem Quarellam clericum cancellarii et eius familiarissimum, qui tunc erat Messane, occidit. Quo audito populus Panormi similiter in sedicionem uersus, insultum in cancellarium fecit, et eum cum omnibus suis in turri campanarum per diem unum obsedit, altera autem die ex mandato regis et regine cum quibusdam de suis galeam intrauit. Sed cum uenisset
apud
Lecatam, galea fracta est. Qui postmodum nauim ingressus in
Ierusolimam
Ierosolimam
uenit, et ibi non multo tempore demoratus interiit. Gilbertus etiam comes Loritelli cum Berteraimo filio suo comite Andrie cum omnibus suis terram abiurauit, et Ierosolimam perrexit. Comes uero
Henricus
Enricus
et comes
Ryccardus
Riccardus
, postquam de carcere exierunt, simul cum Messanensibus cum uiginti galeis Panormum uenerunt. Quibus rex gratiam suam reddidit et sublatas terras restituit. Postquam autem cancellarius et comes Gilbertus de terra exierunt, terra in pace et tranquillitate remansit. Recedente autem cancellario, clerus Panormitane ecclesie Gualterium eiusdem ecclesie canonicum et Agrigentinum decanum et regis magistrum sibi in pastorem unanimiter elegerunt. Qui cum regni esset negotiis applicatus et ob hoc a regis latere facile non posset discedere, Alexander papa a rege satis affectuose rogatus, illius amore et gratia predictum electum concessit a suis
suffraganeis
suffraneis
consecrari, et per Iohannem Neapolitanum cardinalem suum pallium illi transmisit. Qui recepto ab eo sacramento obedientie, pallium illi de more concessit. Robbertus uero comes de Loritello, qui frequenter regis Wilhelmi gratiam postulauerat nec potuerat impetrare, nouissime frequentes litteras et nuntios regi Wilhelmo iuniori transmisit, humiliter postulans ut ei amorem suum et gratiam restitueret. Rex autem et regina solita pietate eius miserti illum in suam gratiam receperunt, cui etiam rex liberalitate
solita
sua
comitatum Loritelli, sicut pater suus illi concesserat, reddidit, et de
habundancia
habundantia
gratie plenioris comitatum Conuersani illi adiecit.
Eo tempore in Sicilia terremotus factus est maximus, ita quod castrum Siracusanum pro maxima parte cecidit. Ciuitas etiam Catheniensium a fundamentis euersa ruit. Ecclesia etiam sancte
Agathe
Agathes
corruens, episcopum cum
XLV
quadraginta quinque
monachis occidit. Lentinum etiam Mohec, et multa alia castra Sicilie pro terre motu corruerunt. Apud Messanam etiam maximus et manifestus terre motus fuit. Hoc autem factum est anno
Domini
dominice incarnationis
MCLXVIII, indictione II, mense
Februarii
februarii
, in uigilia beate
Agathe
Agathes
.
Interea Guido Cremensis, qui et Paschalis dictus est, mortuus est. Cui successit intrusus quidam Tusculanensis episcopus, Iohannes de Struma nomine, qui et Calixtus a suis appellatus est. Papa autem Alexander, uir catholicus et honestus, cum suis cardinalibus apud Beneuentum morabatur, et ibi ab imperatore Grecorum, a rege Francie et Anglie, et a prelatis ecclesiarum nuntios recipiens, negotia ecclesiastica sapienter et prouide disponebat. Post hec Campaniam rediit, et rogante Ionatha domino Tusculani et eiusdem loci ciuibus,
eandem
eadem
ciuitatem in sua protectione recepit, et ad illam cum cardinalibus et tota curia sua perrexit, et prenominato Ionathe de eadem ciuitate concambium tribuit. Quod factum Romanis multum displicuit, recolentes enim dampna, iniurias et mort es suorum ciuium, quas Tusculanenses cum Raynaldo imperatoris cancellario eis intulerant, indignati sunt plurimum et turbati, quod Alexander papa Tusculanum, quam ipsi dextruere nitebantur, in sua protectione receperat; et ob hoc inter eos et predictum papam guerra maxima est exorta. Que cum aliquando tempore perdurasset, Romani utpote callidi et dolosi, benignitatem Alexandri pape circumuenientes
,
promiserunt, quod eum tamquam patrem et dominum in Urbe reciperent, et mandatis suis libenter obedirent, si prenominate ciuitatis muros dextrui pateretur. Alexander autem papa eorum promissionibus et uerbis fidem adhibens, muros predicte ciuitatis passus est dirui. Quo facto Romani uoto suo potiti, quod pape promiserant adimplere noluerunt. Papa uero a Romanis se circumuentum plurimum condolens, turrim Tusculanorum fossis et muris circumuallari fecit, et relicta ibi militum et peditum competenti custodia, Anagniam rediit, et ibi multo est tempore demoratus.
Illis autem diebus Thomas Cantuariensis archiepiscopus, uir religiosus et Deum metuens, dum pro libertate et ecclesiarum iustitiis Henrico regi Anglie uiriliter repugnaret, de Anglia exire compulsus ad regem Lodouicum uenit in Franciam, qui eum ob sue religionis reuerentiam satis officiose recepit, et per aliquos annos in terra sua
honeste
detinuit, et que erant illi necessaria, liberalitate regia ministrauit. Tandem Alexandri pape precibus, et eiusdem regis interueniente gratia, ad pacem regis Anglie Thomas Cantuariensis archiepiscopus rediit, et ad ecclesiam suam eo est permittente reuersus. Transacto autem aliquanto tempore, rex Anglie suggestione prauorum hominum cepit personas ecclesiasticas molestare et ecclesiis sua iura subtrahere. Quod ubi archiepiscopus comperit, ab equitatis tramite non declinans, omni timore postposito, cepit se ei pro
iusticia
iustitia
recta fronte opponere, et
tamquam
tanquam
bonus pastor pro liberando grege regi uerbo et opere contraire. Cumque hec discordia de die in diem cresceret, et Cantuariensis archiepiscopi dicta simul et facta regem plurimum pregrauarent, quidam milites Anglie, uidelicet
Hugo
Ugo
de Moruille, Wilhelmus de
Trachi
Traci
, Renaldus filius Ursi, Riccardus Britto, Robbertus de
Borroch
Broch
regi in hoc placere credentes, sacerdotalis reuerentie et diuini timoris obliti, altera die post festum Innocentium Thomam Cantuariensem archiepiscopum ante altare maioris ecclesie stantem pariter et orantem, ensibus percutientes in capite, occiderunt. Moxque nemine persequente, sed sola illos commissi homicidii conscentia remordente, sunt in fugam conuersi. Cum autem monasterium et ciuitatem tanti sceleris fama replesset, cateruatim monachi, clerici
et
layci ad maiorem ecclesiam concurrentes, quod dictu nefas est, pastorem suum iuxta altare occisum crudeliter
repererunt
reppererunt
. Tandem copiosas lacrimas profundentes, dantes ex alto
suspiria
corde
et
gemitus
et suspiria
, Christi pontificem in eadem ecclesia cum ymnis et laudibus sepulture honorifice tradiderunt. Iustus autem et miserator Dominus, qui sanctos suos non solum in futuro sed etiam in hoc seculo sepe remunerare consueuit, Thomam archiepiscopum, qui pro testimonio ueritatis occisus fuerat, et quem pena simul et causa martirem fecerat, multis signorum indiciis et nouis miraculorum argumentis toti mundo celebrem reddidit et famosum. Cumque ad aures
Alexandri
pape
Alexandri
miraculorum eius certa fama et ueridica peruenisset, communicato fratrum suorum consilio, prenominatum archiepiscopum auctoritate apostolica canonizauit in
martirem
martyrem
et ipsum in
catalogo
catalago
martirum
martyrum
scribi et eius
martirium
martyrium
in die sui anniuersarii per omnes ecclesias precepit annis singulis sollempniter celebrari. Rex autem Anglie audiens, quod sceleris in archiepiscopum perpetrati,
tamquam
tanquam
illius rei fuisset conscius, opinio eum quodammodo uulgaris attingeret, et mendax illum sine culpa fama morderet, de sue innocentie puritate confisus, quosdam de episcopis suis et clericis Anagniam ad Alexandrum papam direxit. Qui coram eo et suis cardinalibus, tactis sacrosantis euangeliis, publice iurauerunt, quod prenominatus rex ab
efusione
effusione
iusti sanguinis erat innoxius et a communione commissi criminis prorsus extiterat alienus. Milites autem illi, qui in Christi pontificem cruentas manus inicere non timuerunt, redeuntes ad cor, et reatum suum et malitiam recolentes, ad pedes Alexandri pape humiliter aduenerunt, et se reos, se esse impios publice proclamantes, penitentiam de commisso scelere postulabant. Quos papa de admissa nequitia uehementer redarguit, et uenturum
Dei iudicium
super eos
Dei iudicium
, nisi digne penituissent, comminando promisit. Quibus etiam dedit in mandatis, ut discalciati et ciliciis induti,
Ierusolimam
Ierosolimam
pergerent, et sacra loca cum dolore et gemitu uisitarent, dehinc ad Montemnigrum, qui Antiocene ciuitati adiacet, festinanter accederent, ibique solitarii in ieiuniis, uigiliis, orationibus et lamentis omni uite sue tempore perdurantes, de tam immani scelere penitentiam agerent et Dei misericordiam iugiter postularent.
Eo tempore cum
Emmanuel
Emmanuhel
imperator Constantinopolitanus frequentibus nuntiis delegatis filiam suam Zura Mariam Wilhelmo regi Sicilie in uxorem tradere promisisset, tandem ex conuentione utriusque partis factum est, quod imperator, presentibus legatis eiusdem regis, in anima sua iurare fecit, et iuramentum suum magnatum suorum iureiurando firmari, quod in termino et loco ab utraque parte prefixo filiam suam regi pro uxore transmitteret. Et simile iuramentum ex parte regis et suorum familiarium de filia imperatoris recipienda prestitum est et iuratum. Quo facto, rex Wilhelmus, utpote uir legalis et Deum metuens, iuramentum suum obseruare desiderans, simul cum Henrico fratre suo Capuanorum principe Tarentum uenit, et ibi nuntios imperatoris cum eius filia in prefixo loco et termino aliquandiu expectauit. Dehinc ad Sanctum angelum in Monte
Gargano
Garganu
orationis studio deuotus princeps accessit, et post hec Barolum rediit, et ibi aliquantis diebus demoratus est. Sed imperator iuramenti sui et promissionis oblitus, filiam suam regi statuto loco et termino non transmisit. Quo rex cognito per terram Beneuentanam transiens, Henricum Capuanorum principem fratrem suum, quia infirmus erat, Salernum misit, et ipse primo Capuam dehinc Salernum uenit. Prenominatus autem princeps galeam ingressus Panormum rediit, et ibi corporis inualescente molestia, anno uite sue tercio decimo mortuus est, et in ecclesia Sancte marie de Panormo iuxta sepulchrum regis
Rogerii
Roggerii
aui sui honorifice est sepultus
anno
anni
Domini MCLXXII et medio mense Iunii, indictione V. Rex autem cum aliquantis diebus Salerni moram fecisset, simul cum Gualterio uenerabili Panormitano archiepiscopo, et Matheo uicecancellario galeas ingressus Panormum rediit, ubi principis fratris sui morte cognita, primo, sicut debuit, carni et nature compassus multum doluit, dehinc, sicut decuit, rationi et suorum fidelium consiliis acquiescens, sui meroris in Domino consolationem accepit.
Anno Domini
millesimo CLXXIII
M
Fredericus autem Romanorum imperator recolens et alta mente reuoluens iniurias sibi a Lombardis frequenter illatas, et quod pene contra eum omnes coniurassent, et quod Mediolanenses, eo prohibente, Mediolanum reedificassent, et Alexandrini ciuitatem suam de nouo edificare cepissent, primo Christianum cancellarium suum et Maguntinum archiepiscopum, uirum utique prouidum et discretum et in negotiis bellicis
aprime
apprime
eruditum, per montana Lombardie et Ianuam usque in
Thusciam
Tusciam
et marciam Ancone direxit.
Dehinc
marchione Montisferrati et Papiensibus et quibusdam aliis Lombardis ipsum affectuose rogantibus, collecta magna multitudine Brebitionum et aliorum conductitiorum militum, Italiam potenter intrauit.
Anno dominice incarnationis
millesimo CLXXIII.
M
Primo autem ingressu suo Astensem ciuitatem, Taurinum et uicinas ciuitates, ipsis se sponte reddentibus, occupauit. Dehinc
marchionis
markionis
Montisferrati et Papiensium suggestione Alexandriam ciuitatem obsedit. Multi enim nobiles et populares uiri de terra prenominati
marchionis
markionis
oriundi, plures iniurias et molestias
ab eo
perpessi, illius insolentiam perpeti non ualentes, relictis habitationibus suis in quadam planicie pariter conuenerunt, et adiuuantibus eos Mediolanensibus et aliis Lombardis, in eadem planicie ciuitatem de nouo edificare ceperunt, et eam ob reuerentiam pape Alexandri Alexandriam uocauerunt. Cum autem hec ciuitas ab imperatore fuisset obsessa, propter sui nouitatem necdum tota erat fossatis circumdata et domus eius erant palea cooperte, unde et a
Teuthonicis
Teutonicis
in contemptum et ironiam, Palearum ciuitas est appellata, que postmodum in conflictu bellico ferrea est inuenta. Imperator autem, animantibus eum Papiensibus et
marchione
markyone
, cepit ciuitatem uiriliter impugnare, machinas circumquaque instruere, fossata diruere et replere, et eam frequentibus insultibus molestare, credens illam in breui tempore pro suo arbitrio optinere. Sed Alexandrini, utpote uiri fortes et ad bella doctissimi et pro libertate pugnantes, ceperunt imperatori animose resistere, fossas suas defendere et illius machinas suis machinis oppugnare.
Superueniente
Super
autem
hyeme
yeme
, que solito asperior inorruerat, adeo quo pro inundatione ualida et algore nimio de equis et hominibus
exercitus
plures extingueret, imperator tamen in suo proposito
firmus
perseuerans, noluit ab obsidione recedere,
set
sed
eam frequentibus preliis et insultibus uariis non destitit
inpugnare
impugnare
. Adueniente autem
Pascha
pascha
, in die
Parasceue
parasceue
et
Sabbati
sabbati
sancti propter dierum
reuerenciam
reuerentiam
imperator eis imaginariam
treguam
tegruam
concessit; cumque Alexandrini sub occasione tregue sue ciuitatis custodiam aliquantulum neglexissent, imperator, nacta
opportunitate
oportunitate
, nescientibus Alexandrinis, fossas et cuniculos sub terra fieri iussit, et per eos armatos milites
,
intrare fecit, ut ex improuiso de cuniculis repente erumperent et cituitatem huius fraudis nesciam occuparent. Sed mox ut Alexandrini hoc perceperunt, arreptis armis, ceperunt
ad fossata currere et
introeuntibus
Teuthonicis
Teutonicis
uiriliter repugnare. Sed operante diuina potentia, quedam pars fossati subito corruit, et eos, qui in cuniculis et foueis erant, oppressit pariter et
extinxit
extincxit
. Quo cognito, Alexandrini foras egressi, castrum ligneum armatis militibus plenum, quod imperator credebat in ciuitatem inducere,
inmisso
immisso
igne simul cum militibus combusserunt. Imperator autem sua spe et intentione frustratus, et de morte suorum uehementer afflictus, non ualens ultra progredi, se intra castra recepit. Lombardi autem et alii, qui cum Alexandrinis coniurauerant, oppressione ciuitatis cognita, magna militum et peditum multitudine congregata, ad eius liberationem festinare ceperunt, et secundo die post Pascha circa Alexandriam castra metati sunt. Quo cognito, imperator eis obuiam, relicta ciuitatis obsidione, perrexit. Cumque hinc et inde acies forent militares disposite et in eo essent ut pariter dimicarent, religiose quedam persone et uiri sapientes inter imperatorem et Lombardos hunc modum concordie tractauerunt: ut
Lombardi
Lombardis
, dimissis armis, imperatoris
tamquam
tanquam
domini sui gratiam humiliter postularent, dehinc tres prudentes uiri ex parte imperatoris et tres ex parte Lombardorum eligerentur, quorum dispositione et arbitrio eorum deberet pax et concordia terminari. Cumque hoc pactum et imperatori et Lombardi non modicum placuisset, imperator Papiam rediit, et Lombardi ad propria sunt reuersi. Imperator interim nuntios ad Alexandrum papam apud Anagniam direxit, rogans ut aliquos de fratribus suis ad eum in Lombardiam mitteret, qui simul cum Lombardis tractande pacis colloquio interessent. Papa uero, consilio habito, Hubaldum Hostiensem et Bernardum Portuensem episcopos, et Willelmum Papiensem cardinalem Sancti Petri ad
uincula
Uincula
in Lombardiam misit, ut simul cum Lombardis pacem ecclesie et Italie pertractarent. Qui uenientes, habito Lombardorum consilio, diu cum imperatore pacis colloquium habuerunt. Sed cum neque cardinales neque Lombardi aliquem fructum pacis ab imperatore consequi potuissent, cardinales et Lombardi infectis negotiis ad propria redierunt. Imperator autem spe pacis consequende frustratus, de nouo guerram Lombardis facere cepit et Alexandriam modis quibus poterat infestare. Lombardi autem e conuerso ceperunt illi pro posse resistere et Alexandrinis opem et auxilium pro uiribus ministrare. Et quia imperator multos de suis et fame et bello ammiserat, et repugnante horrore yemis, in obsidione Alexandrie stare non poterat, se cum suis intra Papiam recepit, et nacta
opportunitate
oportunitate
temporis, frequenter circa Alexandriam discurrebat, eius labores et uineas deuastabat, capiebat ciues, et dampna eis quantacumque poterat inferebat. Alexandrini autem tum per se tum Lombardorum auxilio ei uiriliter resistebant, et uicina loca, que
imperatori
ei
fauebant, inpugnare et destruere non cessabant. Imperator
uero
uires suas debilitatas et militiam suam pro maiori parte defecisse considerans, frequentes nuntios principibus suis in Alamanniam direxit, rogans atque precipiens, ut ei, misso militari auxilio, proxima estate succurrerent, quo se posset ab iniuria illi a Lombardis illata uiriliter uindicare. Christianus autem prenominati imperatoris cancellarius, quem ipse in Tuscia premiserat, sicut uir prouidus et discretus, partim uiribus, partim precibus Tusciam pacificauit, et imperatoris preceptum iurare fecit. Dehinc ad ducatum Spolitinum et ad
Marchyam
Markyam
ueniens, multa castra regionis illius depopulatus est et cepit Asisiam ciuitatem et Spolitinam suo dominio subdidit. Anconam cum Uenetis tempore longo obsedit, credebat enim Grecum quemdam Constantinopolitani imperatoris nuntium, qui in eadem ciuitate erat, cum sua pecunia capere; sed quia ciues eiusdem ciuitatis ei uiriliter resistebant, et comitissa de Berthenora cum Willelmo de Markysella nobili Ferrariensi catanio, cum magna multitudine militum et peditum ad succursum eiusdem ciuitatis ueniebat, non potuit quod intendebat perficere, sed recepta ad Anconitanis magna pecunia, ab obsidione recessit. Interea predictus cancellarius ex mandato imperatoris nuntios ad Willelmum Sicilie regem transmisit, suadens et postulans, ut ipse, imperatoris filia in uxorem accepta, cum eo pacem perpetuam faceret et ipsi se amicabiliter couniret. Sed rex Wilhelmus, utpote christianissimus et religiosus princeps, sciens hoc matrimonium Alexandro pape plurimum displicere et Romane ecclesie non modicam iacturam inferre, Deum et Alexandrum papam in hac parte reueritus, imperatoris filiam in uxorem et eius pacem recipere noluit. Quod factum imperator egre tulit et multum ad animum reuocauit. Sed non multo post imperatoris filia est defuncta.
Pax Uenecie
Adueniente autem estate, Philippus Coloniensis archiepiscopus cum quibusdam principibus Alamannie et magna multitudine strenuorum militum per montana Cumarum Italiam intrantes, imperatori succurrere festinabant. Quo cognito, imperator eis obuiam perrexit, et simul cum illis uersus partes Mediolani ad deuastandum eorum segetes ire disponebat. Quo audito Lombardi, licet omnes suos nullatenus expectassent, imperatori obuiam ire ceperunt. Cumque exeuntes quoddam nemus
,
ex insperato imperatori, qui militares acies iam ad bella parauerat,
subito
subita
occurrissent, cum illo ceperunt habere conflictum. Sed quia non multi adhuc de Lombardis conuenerant, primo sunt ab imperatore in fugam conuersi. Pedites
uero
autem
Mediolanenses cum paucis militibus, qui circa
carruciam
carrucam
erant, fugere non ualentes, simul conglomerati stare ceperunt. Imperator autem uidens Lombardos milites aufugisse, pedestrem multitudinem, que remanserat, credidit facile superare. Cumque congregata sua militia super eos uellet irrumpere, illi oppositis
clipeis
clippeis
et porrectis astis ceperunt eorum furori resistere, et ad se uenientes animose repellere. Cumque conflictus iste inter imperatorem et Lombardos pedites aliquandiu perdurasset, Lombardi, qui fugerant, resumptis uiribus et aliis, qui de nouo uenerant, sociati, ad pugnam sunt animose reuersi, et simul cum suis peditibus super imperatoris exercitum impetum facientes, ipsum in fugam unanimiter conuerterunt. Lombardi autem fugientes
Teuthonicos
Teotonicos
usque ad uicinum fluuium insecuti, multos eorum cedentes gladio, plurimos in flumine submerserunt. Deinde
reddeuntes
redeuntes
ad castra, magnam imperatoris et exercitus eius suppellectilem
occupauerunt
occuparunt
, et sic tanta potiti uictoria, circa Papiam castra metati sunt. Sed quia uictoria solet elationis spiritum
uictoribus
ministrare, in eodem loco moram facere negligentes, ad propria sunt reuersi. Imperator autem cum in prenominata pugna uiriliter dimicasset, et fugientium pene ultimus extitisset, superueniente nocte
delituit
delicuit
, et cum aliquantis diebus fuisset absconditus et quo diuertisset esset incognitum, nocte cum paucis Papiam intrauit. Tunc uero manifeste
cognoscens
Dei sibi repugnare potentiam, cuius ecclesiam et ministros persequi non cessabat, ad cor rediens, habito saniori consilio, Madeburgensem archiepiscopum, electum
Guarmaciensiem
Guarnaciensiem
et protonotarium suum cum Christiano cancellario, qui in partibus illis erat, ad Alexandrum papam pro consequenda pace Anagniam direxit. Qui cum aliquantis diebus
circa
fuisset
papam et eius curiam moram fecissent, habito cum eo et paucis cardinalibus secreto nimis et priuato de modo et forma pacis consilio, hac lege et conditione proposita dissesserunt. Papa quidem Alexander, utpote uir religiosus et sanctus, pacem ecclesie affectuose desiderans, imitatus eum, qui ea, que in celis et que in terris sunt, sui sanguinis effusione pacauit, dignitatem sui officii et laborem sui corporis pro bono pacis et
commodo
comodo
non attendens, promisit per mare usque Rauennam uel Ueneciam pergere, et habito Lombardorum consilio, colloquium cum imperatore de bono pacis habere.
Eo tempore
Emanuel
Emmanuel
imperator Constantinopolitanus, congregato christianorum et paganorum militum et peditum, sagittariorum et balistarum infinito exercitu, brachium Sancti georgii transiens, terram soldani Yconii uiolenter inuasit, et partem eius non modicam occupauit. Soldanus autem de sua uirtute diffidens, per internuntios suos imperatoris amorem et gratiam satis humiliter postulauit, nec eam potuit impetrare. Cumque de
recuperanda
recuperandi
imperatoris gratia esset penitus desperatus nec ei posset in campo resistere, congregata suorum multitudine, in angustis locis, unde erat imperatoris exercitus transiturus, parauit insidias, et super eundem ex improuiso irruens, exercitum in fugam conuertit. Cepit ex eis multos Latinos, qui noluerunt fugere, fere omnes in ore gladii interemit, multos de consanguineis imperatoris retinuit pariter et occidit. Crucem dominicam, quam imperator secum detulerat, et sanctorum reliquias et spolia plurima atque thesaurum maximum occupauit. Tunc imperator, ammisso tanto exercitu, nullam uiam euadendi inueniens, cum soldano treuguas quales potuit fecit, et sic in terram suam, rebus et hominibus perditis, humilis et inglorius rediit, quod ex iusto Dei iudicio credimus prouenisse. Iustus enim iudex considerans, quod imperator, neglecta religione fidei, de filia sua illustri regi Sicilie tradenda in matrimonio, periurauerat, per inimicos fidei de eo uoluit uindicari, et indignum reputans crucem suam ab infideli principe debere seruari, passus est eam in ultionem imperatoris et iniuriam ab infidelibus occupari. Qui tamen eam cum magna reuerentia detinentes, facta treugua, imperatori honorifice remiserunt.
Interea rex Wilhelmus consilio pape Alexandri Heliam
Troianum
Traianum
electum et Arnulfum Caputaquensem epicopum et Florium de Camerota regium iustitiarium ad regem Henricum in Angliam misit, ut ei Iohannam minorem filiam suam in uxorem daret. Rex autem Henricus pape Alexandri et principum suorum consiliis acquiescens,
peticionis
petitionis
regie prebuit gratanter
ascensum
assensum
, et filiam suam cum nuntiis eiusdem regis et principibus suis usque ad Sanctum egidium honeste transmisit. Quo cognito, rex Wilhelmus Alfanum Capuanum archiepiscopum et Riccardum Siracusanum episcopum et comitem Robbertum de Caserta cum XXV galeis ei obuiam misit. Qui uenientes ad Sanctum egidium, prenominatam regis filiam intra galeas recipientes, eam usque Neapolim deduxerunt. Sed quia puella, nauigationis insolita, fluctus maris pati non poterat, celebrato Neapolim dominice natiuitatis festo, per Salernum et Calabriam Panormum uenit, ibique a rege Wilhelmo et magnatibus suis, sicut decuit, satis est honeste suscepta. Conuocatis
autem
rex Wilhelmus proceribus Sicilie et magna populi multitudine, prenominatam filiam regis Anglie in cappella sua desponsauit, et se et eam gloriose coronari fecit, et sollempnes de illa nuptias celebrauit anno dominice incarnationis MCLXXVI, mense Februarii, indictione X.
Papa autem Alexander in Lombardiam iturus, ante festum
Natiuitatis
natiuitatis
Hubaldum Hostiensem episcopum et Raynerium cardinalem in Lombardiam premisit, ut Lombardorum consilio securitatem ab imperatore reciperent, ut ipse cum omnibus suis et quicumque ad eum ire uellent, secure et sine dampno aliquo pergere possent. Uenientes autem ad imperatorem, ab eo honorifice sunt recepti, et presentibus eis et Lombardis, treugue et securitates hinc inde sunt prestite, et ut colloquium tractande pacis apud Bononiam fieret, utriusque partis assensu ordinatum est et dispositum. Cremonenses autem et Terdonenses, audito quod papa uenturus esset in Lombardiam, ut inter imperatorem et Lombardos pacem componeret, credentes anticipare alios et ob hoc maiorem imperatoris gratiam impetrare, obliti promissionibus
et
iuramenti, quod aliis ciuitatibus fecerant, eis nolentibus et contradicentibus, cum imperatore sunt concordati. Unde postmodum a papa et ab omnibus, qui hoc audierunt, uiles et proditores sunt
habiti
abiti
. Papa uero antequam iter ar riperet, nuntios suos ad regem Wilhelmum in Siciliam misit, ut aliquos de magnatibus suis a latere suo ad eum transmitteret, qui cum illo et pro parte eius tractande pacis colloquio interessent; papa enim firmiter in suo habebat proposito, nequaquam cum imperatore sine rege Wilhelmo pacem facere, ut qui adiutor ecclesie et defensor in tribulatione fuerat, in compositione pacis ecclesiastice socius et particeps fieret. Rex autem Wilhelmus Romoaldo secundo Salernitano archiepiscopo et Roggerio comiti Andrie
magno
et magistro
comestabulo et magistro
iustitiario
iusticiario
totius Apulie et Terre Laboris per litteras suas dedit in mandatis, ut honorifice preparati simul cum papa in Lombardiam pergerent, et pro parte
regia
regis
componende pacis cum imperatore tractatui interessent.
Alexander igitur papa ab Anagnia se mouens et per Terram Laboris Beneuentum ueniens, a festo
Natiuitatis
natiuitatis
usque in
piphaniam
Epyphaniam
ibidem est demoratus. Dehinc per Troiam et Sipontum Uestam uenit, et Willelmum Portuensem episcopum et Iacinthum cardinalem Sancte
marie
Marie
de
scola
Scola
greca et quosdam alios cardinales per terram premisit, quia mare propter eius
inundationes et
procellas
et inundationes
intrare metuebant. Quos exeuntes de terra Aprutii et de finibus regni, Christianus cancellarius per
Marchyam
Markyam
satis honeste ad imperatorem
et
Rauennam usque deduxit. Imperator autem eos officiose recepit, et sicut decuit, multum honoris et reuerentie illis exhibuit. Alexander uero papa simul cum
Manfredo
Malfredo
Prenestrino episcopo et Iohanne Neapolitano et Hugone de Bononia et Bosone et Cencio Cappello cardinalibus et prenominatis regis nuntiis, impediente tempestate, apud Uestam usque in quartam feriam, quando ieiunium inchoabatur, nono scilicet die intrante mensis Martii demoratus, cum undecim galeis mare
Adriaticum
Andriaticum
est ingressus, et dominico die primo uenturo Iadaram applicuit, ubi ab archiepiscopo et episcopis regionis illius et comite et popolo ciuitatis satis honorifice est receptus. Dehinc per insulas
Dalmatie
Dalmacie
nauigans, nono die stante mensis Martii ad portum Uenetie aura flante secunda peruenit. Et ibidem cum omnibus suis de galea descendens, in monasterio Sancti
Nicolay
Nycolay
, quod dicitur ad litus, ipso die quieuit. Altera autem die dux
Uenetie
Uenecie
cum magna nauium et populi multitudine et patriarcha
Uenetie
Uenecie
simul cum patriarcha Aquileie et omnibus suis suffraganeis
ad
ap
pedes Alexandri pape humiliter accedentes, ipsum processionaliter cum summo honore et gloria usque ad Sancti marci ecclesiam deduxerunt, in qua facta oratione populum benedixit. Dehinc nauem ducis cum ipso simul ingressus, usque ad palatium patriarche ueniens, in ipso hospitio se recepit. Episcopi autem et abbates uicinarum partium, aduentu pape cognito, omnes cum suis clericis ad eius uestigia deuote et humiliter accesserunt. In festo autem Annuntiationis Uirginis papa a duce Uenetie et magnatibus eius affectuose rogatus ad ecclesiam Sancti marci cum cardinalibus suis accessit, et in ea missam publice decantauit.
Fridericus
Fredericus
autem imperator, qui apud Cesenas morabatur, cum aduentum pape in
Uenetiis
Ueneciis
cognouisset, Madeburgensem archiepiscopum et electum
Guarmaciensem
Guarmacensem
et protonotarium suum ad eum transmisit, affectuose postulans, ut, si ei placeret, locum futuri colloquii a Bononia transmutaret; non enim sibi tutum fore arbitrabatur Christianum cancellarium suum cum aliis nuntiis illuc dirigere, eo quod eiusdem loci ciuibus odiosus esset pariter et offensus, quia eos in bello deuicerat et iniurias plurimas et dampna intulerat. Quibus papa respondit:
"
Imperator legatorum nostrorum et Lombardorum consilio, communi pariter et assensu, tractatum pacis apud Bononiam habere disposuit, quod ergo de eorum communi uoluntate est dispositum, non debet sine communi consilio immutari
.
".
Qua de causa Alexander papa cardinalibus, qui erant Rauenne, archiepiscopis, episcopis et abbatibus, potestatibus, consulibus et rectoribus Lombardie mandauit, ut ei Ferrariam occurrerent, quatinus, communicato eorum consilio, imperatori de loco, in quo habendum esset pacis colloquium, et de aliis suis petitionibus responderet. Ipse uero cum
Uenetiis
Ueneciis
diebus esset quindecim demoratus, per mare Lauretum uenit, dehinc per Padum Ferrariam cum galeis undecim in dominica
Passionis
passionis
ascendit. Ubi ab episcopis multis et eiusdem urbis ciuibus et magna populi multitudine, que illuc propter feriam, que illuc celebrabatur, conuenerat, satis est magnifice et honeste susceptus. Proxima uero septimana Rauennas archiepiscopus cum suis suffraganeis, Mediolanensis archiepiscopus cum episcopis et abbatibus Lombardie, potestates, rectores, consules et multi prudentes de ciuitatibus Lombardie Ferrariam ad Alexandrum papam festino gressu letabundi uenerunt, quos papa paterno affectu, prout decuit, benigne satis et iocunde suscepit.
Altera uero die cum eis in maiori ecclesia Sancti georgii, congregata populi multitudine magna, conuenit, quos facto silentio
tamquam
tanquam
filios taliter est allocutus:
«
Nouit uestra discretio, filii dilectissimi, quod, peccatis nostris exigentibus, nauis ecclesie, que in portu placido et tranquillo deberet consistere, adeo persecutionis ualide procellas sustinuit, adeo iniquorum hominum turbines et fluctus incurrit, quod pene est in profundo pelagi cum suo gubernatore demersa. Imperator enim Romanus, qui ecclesiam
tamquam
tanquam
illius aduocatus gubernare et defensare debuit, impugnauit, et sue uoluntatis non rationis sequens arbitrium, eam a sua unitate diuisit, altare contra altare extulit, et inconsutilem dei tunicam, quantum in eo fuit, diuidere non expauit. Unde ecclesiastica uirtute diuisa, et pacis uinculo dissoluto, Romane ecclesie dignitas pene deperiit, et que domina gentium et princeps prouinciarum fuerat, facta est sub tributo. Et quia, imminente ualide persecutionis articulo, Romane ecclesie quodammodo est debilitata auctoritas, cum non esset
qui delinquentium
linquentium
errores et peccata corrigeret, sanctorum patrum statuta et canones de suo ordine sunt et iure mutata. Sicque factum est, quod occasione huius scismatis et discordie multe ecclesie et monasteria sunt destructa, honestas ex parte perdita et religio uiolata, adulteria plurima, fornicationes, furta et
homicidia
omicidia
sine uindice perpetrata, castella et urbes sunt dirute et incendio concremate, res uiduarum et pauperum prede sunt et direptioni exposite. Sed licet iustus iudex et patiens retributor, culpa humani generis exigente, iam per decem et octo annos uirgam peccatorum super sortem iustorum iusto iudicio, sed occulto, reliquerit, et ecclesiam suam persecutione ualida passus sit uehementer affligi; tandem motus ad ueniam pio compassionis oculo afflictionem sui populi miseratus aspexit et nauem ecclesie sue cum Petri uicario et suis fratribus persecutionis unda pene demersam noctis medio uisitauit, et de salute propria et futura tranquillitate penitus desperantes uoce salutifera confortauit dicens:
"
Confidite, ego sum, nolite timere
.
".
Ad cuius uocis imperium uentus tribulationis siluit et unda persecutionis quieuit. Operante enim illo, qui uoluntates principum pro suo beneplacito dirigit et corda regum, sicut uult trutinat et disponit, imperator Romanus, qui uerbum pacis audire non poterat, mutatus in uirum alterum, pacem modo requirit et ecclesie concordiam, quam despexerat, nunc affectuose deposcit. Benedicta sit gloria Domini de loco sancto suo. Ecce enim lapis, quem edificantes reprobauerant, factus est in caput anguli, et in summitate ecclesie collocatus. Non ab homine sed a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris quod senex presbyter et inhermis furori
Teuthonico
Teutonico
potuit propugnare et sine bello imperatoris potentiam potuit debellare. Quod ex manifesto Dei iudicio credimus prouenisse, ut humana superbia manifeste recolat et totus mundus euidenter agnoscat, quod pugnare contra Deum sit impossibile, et nemo illius potentie audeat contraire. Solus enim Altissimus dominatur in regno hominum, et cui uoluerit dabit illud. Et licet imperator nos de pace ecclesie et dilecti in Christo filii et illustris regis Sicilie aput Anagniam per suos nuntios requisierit, et eam uobis absentibus perpetrare uoluerit: nos tamen ardorem uestre fidei et deuotionis firmiter recolentes, considerantes etiam, qualiter uos murum pro domo
Israhel
Ierusalem
opponere studuistis, et qualiter pro statu ecclesie et libertate Ytalie uiriliter decertastis, oblatam nobis imperatoris pacem recipere sine uobis nolumus, ut sicut fuistis
socii
sociis
tribulationis, participes sitis et gaudii. Inde est, quod non attendentes honoris proprii dignitatem, nec causati corporis fatiscentis etatem, nec maris ueriti tempestatem, nos et fratres
nostros
uestros
labori et periculo exponere non timuimus, sed ad uos per ignem et aquam indubitanter accessimus, ut uestro communicato consilio, oblatam imperatoris pacem, si ecclesie et illustri regi Sicilie et uobis conueniens fuerit et idonea, suscipere debeamus
».
.
Postquam Alexander papa suo sermoni finem imposuit, Lombardi in utraque militia diligenter instructi — sunt enim in bello strenui et ad concionandum populo mirabiliter eruditi — per sapientes suos taliter apostolico responderunt:
"
Uenerande pater et domine, uniuersa Ytalia pedibus se uestre dominationis inclinat et sue deuotionis obsequia cum gratiarum actione multiplici uestre beatitudini representat. Letatur autem plurimum et exultat, quod pater ad filios, prelatus ad subditos, dominus ad subiectos est dignatus accedere, ut errantes oues a luporum morsibus potenter eripere et ad caulas ecclesie prudenter ualeat reuocare. Persecutionem, quam uobis et ecclesie imperator intulit, magis opere quam sermone cognoscimus, et persecutionis eius molestias, quas mundus auditu didicit, nos in nostris tribulationibus experimento sentimus. Primo enim nos eius impetum sustinuimus, primo nos illius furori obiecimus, et ne ad destruendam
Ytaliam
Italiam
et libertatem ecclesie opprimendam propius posset accedere, nostrorum corporum et armorum obice prohibuimus. Nos pro honore et libertate Ytalie et Romane ecclesie dignitate seruanda imperatorem cum suis scismaticis nec recipere nec audire uoluimus. Et ob hoc expensas non modicas, labores plurimos et angustias, dampna rerum, pericula mortis et corporum subire non refutauimus. Et ideo, reuerende pater, satis est conueniens et rationi plurimum consentaneum, ut oblatam uobis imperatoris pacem non solum sine nobis non recipere, sed
etiam audire debeatis.
Ipse
namquam
nanquam
sepe nobis pacem sine ecclesia optulit, nec recepimus; concordiam nobiscum sine uobis facere uoluit, nec admisimus; magis enim uolumus guerram illius cum ecclesie unitate incurrere, quam pacem eius cum ecclesie diuisione seruare. Quod autem personam uestram et fratrum uestrorum exposuistis periculo et labori, paternitati uestre super hoc de abundanti respondemus. Nam pro paucis laboribus multos rependimus, pro paruis periculis maiora recepimus, dum pro honoris uestri et ecclesie gloria nostra indifferenter expendimus, et pro liberanda ecclesia nos et nostros filios morti exponere non
renuimus
rennuimus
. Sciat autem uestra sanctitas et imperialis potentia euidenter agnoscat, quod nos gratanter imperatoris pacem, saluo Ytalie honore, recipimus et eius gratiam, libertate nostra integra remanente, preoptamus. Quod ei de antiquo debet Ytalia, libenter exsoluimus, et ueteres illi iustitias non negamus;
libertatem
liberatem
autem nostram, quam a patribus nostris
,
auis et proauis hereditario iure contraximus, nequaquam relinquimus, quam
amittere
ammittere
nisi cum uita timemus; magis enim uolumus gloriosam mortem cum libertate incurrere, quam uitam
miserandam
miseram
cum seruitute seruare. Quod autem illustrem regem Sicilie ad consortium nostre pacis
adsciscitis
asciscitis
, gratum nobis residet plurimum et acceptum, quia eum amatorem pacis et cultorem iustitie recognoscimus. Ipse
namque
nanque
pre ceteris mundi principibus, suis et extraneis pacem tribuit et securitatem impendit, quod uiatores nostri per opera sentiunt et peregrini experimento testantur, qui in uiis et campis sine custode dormiunt et in nemoribus absque suarum rerum
amisione
ammisione
quiescunt. Et ut breui concludamus, in summa maior pax et securitas in regni eius nemoribus, quam in aliorum regnorum urbibus inuenitur. Et ideo talem ac tantum principem et nostre pacis socium et nostre societatis esse uolumus dominum et amicum
.
".
Postquam Lombardi finem fecere dicendi, papa eos de more benedixit et ad hospitia singulos abire permisit. Post diem autem tertium Christianus cancellarius, Coloniensis, Madeburgensis et Treuerensis archiepiscopi, Guarmaciensis electus, Gottifridus alius cancellarius et protonotarius ex parte imperatoris Ferrariam ad papam uenientes, residentibus cum eo regis nuntiis et Lombardis, in consistorio publice protestati sunt, et dixerunt:
"
Uenerande pater et domine, sicut imperator Romanus uobis per suos nuntios apud Anagniam repromisit, paratus est uobiscum et cum ecclesia, cum illustri rege Sicilie et cum Lombardis per nos pacem facere et seruare. Et ideo nobis septem faciende pacis auctoritatem contulit. Et quidquid de bono pacis coram uestra presentia statuerimus, hoc totum imperialis dignitas ratiabitione firmabit
.
".
Hoc autem uerbum pape admodum placuit, et habito consilio, alios septem, Hubaldum uidelicet Hostiensem, Guillelmum Portuensem et Malfridum Penestrinum episcopos, Iohannem Neapolitanum, Theodinum de Arrone et Petrum de Bona presbyteros cardinales et Iaquintum diaconum cardinalem pro parte ecclesie pacis arbitros et mediatores instituit. Lombardi autem totidem personas, Taurinensem uidelicet, Bergamensem et Cumanum episcopos et Astensem electum, Girardum de Pesta Mediolanensem et Goczo Ueronensem iudices et Albertum de Gammera Bresciensem ciuem, ad sue pacis compositionem unanimiter statuerunt. Precepit etiam papa nuntios regis Sicilie huic pacis tractatui interesse. Prius autem quam pacis capitula hinc et inde essent in medium producta, de loco colloquii non modica inter eos est
obhorta
abhorta
contentio. Lombardi enim uolebant hunc pacis tractatum apud Bononiam fieri, sicut per imperatorem atque Hostiensem episcopum et eos fuerat ordinatum. E contrario autem imperatoris nuntii reclamabant, se nequaquam pro tali causa Bononiam profecturos, eo quod Christianus cancellarius Bononiensibus odiosus esset plurimum et infestus, sed cum illis pro hoc negotio libenter
Uenetiis
Ueneciis
conuenirent, ubi utreque partes possent sine timore pergere et cum securitate manere. Lombardi autem e diuerso suspectos habebant Uenetos, asserentes, illos pacis cum eis inite federa uiolasse, et sepe impera toris nuntios contra hoc, quod statutum inter eos fuerat,
recepisse
recepissent
. Cumque hec contentio aliquantis diebus de loco colloquii perdurasset, tamdem suadentibus regis nuntiis, uoluntati domini pape prebuere consensum et se ituros
Uenetias
Uenecias
, prestitis tamen prius securitatibus, promiserunt. Qua de causa papa Hugonem Bononiensem et Raynerium cardinales cum quibusdam Lombardis
Uenetias
Uenecias
misit, ut a duce et populo
Uenetie
Uenecie
securitatem reciperent, quod ipse cum
iis
hiis
, qui essent ad colloquium profecturi, secure possent intrare
Uenetias
Uenecias
et exire, et in eis cum rebus suis salui et sine timore persistere, et quod imperatorem sine mandato pape intrare fines
Uenetiarum
Ueneciarum
ullatenus non permitterent.
His
Hiis
autem abeuntibus, Christianus cancellarius, qui Ferrarienses, quos in bello offenderat, plurimum metuebat, quinta feria maioris
hebdomade
ebdomade
a Ferraria mouens,
Uenetias
Uenecias
festinus aduenit. Papa autem Alexander cum magno conuentu archiepiscoporum, episcoporum et abbatum paschalem festiuitatem, que uicesimo
quarto
quarta
die mensis Aprilis eo tempore occurrebat, usque ad octauas, ut moris est, Ferrarie sollempniter celebrauit. Cumque a cardinalibus, quos
Uenetias
Uenecias
miserat, de securitate a duce et populo prestita responsum ydoneum accepisset, nono die intrante mensis Madii cum regis nuntiis galeas ingressus, sequentibus eum cardinalibus et Lombardis, eo die per Padum Lauretum descendit.
Altera uero die per mare ad Sanctum nicolaum, qui dicitur ad litus, applicuit. Tertia autem die a duce et populo
Uenetie
Uenecie
, a patriarcha et uniuerso clero, primo ad Sanctum marcum, dehinc ad patriarche palatium cum magna gloria est et honore deductus. Postquam autem cardinales et Lombardi, qui papam fuerant subsecuti,
Uenetias
Uenecias
applicuerunt, papa mediatoribus pacis iniunxit, ut in cappella, que erat in palatio patriarche conuenientes, primo de pace Lombardorum, que prolixiori indigebat tractatu, haberent colloquium, de pace regis et ecclesie, que quasi una est, postmodum tractaturi.
Cum autem hoc factum esset, et rationes multiplices fuissent hinc inde prolate, tamdem Christianus cancellarius pro parte imperatoris disiunctam triplicem proposuit dicens:
"
Petit a uobis imperator et postulat, ut aut de regalibus et his, que ad eum pertinent, que uos detinetis illi iustitiam faciatis, aut sententiam a iudicibus Bononie apud Roncaliam contra uos
pronunciatam
pronuntiatam
executioni mandetis, uel ea, que antecessores uestri seniori Henrico reddere consueuerunt, illi faciatis
.
".
Quo audito, Girardus Pesta Mediolanensis iudex pro parte Lombardorum respondit:
"
Nos quidem imperatori, undecumque nos appellauerit, parati sumus sicut domino iustitiam facere, sed quia hec iustitia non est unius hominis sed multorum, non unius ciuitatis sed plurium, secundum causarum merita
inducias
indutias
postulamus, ut deliberantes plenius super his, que nobis obiecta fuerint, competenti loco et termino apud communem iudicem responsuri ueniamus. Quod autem dixisti apud Roncaliam a Bononiensibus iudicibus contra nos sententiam fuisse prolatam, plane inficiamur, eam non fuisse sententiam, sed imperatoriam iussionem. Cum enim plures ex nobis, nec per contumaciam, fuissemus absentes,
quidquid
quicquid
tunc contra nos dictum fuit, nobis nocere non debet, nec pro sententia reputari; secundum leges enim in absentes prolata sententia nullius est roboris uel ualoris. Quod uero postulasti, ut ea imperatori reddere deberemus, que seniori Henrico a nostris antecessoribus sunt soluta, respondemus, quod prenominati imperatoris dispositiones pariter et statuta propter antiquitatem temporis iam pene perdidere memoriam, nec uiuit aliquis nostrum uel uestrum, qui bene possit illius temporis dicta uel facta recolere. Item imperator Henricus, salua auctoritate imperii, non debet dominus sed tirannus uocari. Cum enim misisset manum in sanctum Domini et Paschalem papam super altare cepisset, et cum multas ecclesias destruxisset et episcopos excecasset; eius facta
uelut
uelud
crudelia et tirannica non sunt trahenda ad
consequentiam
consequentia
uel ad memoriam reuocanda. Sed si imperatori placuerit ea, que antecessores nostri iuniori Henrico,
Conrado
Corrado
et Lothario
uel
et
ei usque ad hec tempora reddiderunt, recipere, parati sumus in pace persoluere. Quod si hoc imperatori graue residet et uidetur, pacem que inter nos et eum per Cremonenses tractata fuit et in scriptis redacta, uolumus firmiter obseruare. Que eo tempore completa fuisset, nisi quia imperator uolebat nos ab ecclesie unitate recedere et Alexandri pape pontificium denegare. Prouideat ergo super hoc uestra discretio, si, quia scismati consentire noluimus, debeamus nostre pacis conditionem deteriorem efficere
.
".
Cum autem scriptura de tractatu pacis habita et per Cremonenses Lombardis aliis delegata producta fuisset in medium, ceperunt Teotonici quibusdam scripture capitulis diligenter opponere et eorum sensum ad sue partis commodum retorquere, quedam uero capitula denegare. E contra Lombardi ceperunt illorum responsiones suis responsionibus confutare, et his, que obiecta fuerant, satis studiose resistere. Ad comprobanda uero capitula, que ipsi negauerant, ceperunt Cremonensium, licet essent inimici, testimonium inuocare. Cumque super his capitulis diebus
esset
essent
plurimis disputatum et
nihil
nichil
penitus diffinitum, ex utriusque partis conuenientia quecumque hinc et inde dicta fuerant, ad pape audientiam sunt relata. Alexander autem papa, utpote uir eruditus et sapiens, considerans imperatoris et Lombardorum pacem multis esse controuersiis et questionibus inuolutam, nec eam posse breui spatio temporis
consummari
consumari
, tractatu pacis postposito, cepit cum eis de treuguis sex annorum agere, sperans per treuguas ad
consummationem
consumationem
pacis facilius posse perueniri. Tunc etiam Teotonicis de pace regis Sicilie uerbum proposuit, affectuose postulans, ut imperator cum eo aut pacem perpetuam aut
temporalem
temperalem
ad minus usque ad annos
quindecim
XV
faceret, in ueritate sciturus, quod nullatenus pacem eius et ecclesie posset habere, rege Sicilie in discordia remanente. Christianus autem cancellarius cum sociis suis consilio communicato respondit:
"
Nouit uestra discretio, uenerande pater et domine, quod nos ab imperatore accepimus in mandatis, ut uobiscum de pace ecclesie, regis Sicilie et Lombardorum haberemus colloquium et tractatum: sed quia uos, tractatu pacis omisso, nouum uerbum nobis de treuguis faciendis proponitis, non possumus sanctitati uestre super hoc certum dare responsum, quoadusque uerbum istud, quod de nouo audiuimus, ad imperatoris audientiam referamus
.
".
Accepta itaque a papa licentia, ad imperatorem, qui apud Pomposam uenerat, gradu concito perrexerunt. Est autem Pomposa locus quidam
delectabilis
delactabilis
et nemorosus inter Rauennam et Ueneciam collocatus. Cumque imperatori petitionem pape de componenda pace cum rege Sicilie usque ad annos quindecim, et de faciendis treuguis cum Lombardis usque ad annos sex per ordinem exposuissent, aduersus eos uehementer indignatus infremuit, asserens illos in hoc tractatu pacis magis Alexandri pape honori et commodo, quam dignitati imperii prouidisse. Quare precepit eis, ut ad papam redeuntes firmiter ei ex sua parte proponerent, quod ipse cum eo et ecclesia pacem libenter faceret, sed regis Sicilie et Lombardorum treuguas denegaret. Qui uenientes totum pape per ordinem retulerunt, sicut illis fuerat ab imperatore mandatum. Post quorum discessum imperator Gottifridum minorem cancellarium cum episcopo Clarimontis et abbate de Bonaualle Uenecias delegauit, iniungens eis, quod Christiano cancellario et sociis suis ignorantibus, caute et priuatim pape ex sua parte significarent, quod ipse amoris eius intuitu pacem regis Sicilie usque ad annos quindecim et usque ad sex annos Lombardorum treuguas concederet, si papa cuidam sue petitioni preberet assensum. Quam tamen petitionem ei uolebat penitus esse incognitam, sed duobus cardinalibus, quos ipse elegisset, uolebat illam diligenter exponi, ea tamen
conditione
condicione
, quod si cardinales electi petitione cognita de ea complenda consilium pape tribuerent, ipse eam sine dilatione perficeret.
Ex mandato itaque pape Hubaldus Hostiensis episcopus et Theodinus cardinalis ad hoc negotium sunt electi, quibus imperatoris petitio ab eius nuntiis priuatim est et studiose exposita. Cumque cardinales petitione cognita pape suggererent, quod petitioni imperatorie preberet assensum, Alexander papa, utpote homo prouidus et discretus, cepit quenam esset occulta illa petitio animo estuanti reuoluere et Teotonicorum dolos et uersutias suspectas habere. Quare mutauit cum uoluntate consilium, asserens, non
decere
deceret
auctoritatem apostolicam petitioni incognite prebere consensum, nec de re dubia et incerta aliquid respondere, sed si petitionem illam uellent ei fideliter aperire, et talis esset illa petitio, que contra honorem Dei et dampnum ecclesie non spectaret, libenter eam effectui manciparet. Quo audito, Gottifridus minor cancellarius indignatus ad imperatorem rediit. Episcopus autem Clarimontis cum abbate de Bonaualle, qui remanserant, uidentes quod nullum a papa possent habere responsum, licet inuiti, petitionem imperatoris pape exposuerunt.
Erat autem hec petitio. Imperator pape per nuntios suos promiserat, quod si pacem cum eo faceret, terram comitisse
Mathildis
Maltendis
, quam ipse tenebat, in manu eius et ecclesie potestate remitteret. Petebat ergo, ut liceret ei usque ad quindecim annos, uidelicet, quousque pax regis Sicilie perduraret, eiusdem terre redditus sine
contradictione
contraditione
recipere, completis uero quindecim annis, uolebat, possessione penes eum remanente, statim de eadem terra cum ecclesia placitare, asserens illam ad ius sui imperii pertinere. Papa autem intuitu regis Sicilie, quem plurimum diligebat, usque ad condictum terminum imperatori prenominate terre fructus habere concessit, hac tamen
conditione
condicione
, quod completis quindecim annis ad potestatem et possessionem Romane ecclesie terra illa rediret, et tunc ecclesia in possessione posita, si imperator uellet de proprietate terre illius agere, libenter ei ecclesia iustitiam faceret.
Postquam
Postqum
autem hic modus petitionis implende per episcopum Clarimontis et abbatem de Bonaualle fuit imperatori propositus, plurimum illi displicuit, et sic concordia per illos tractata remansit. Christianus autem cancellarius et reliqui, qui cum eo mediatores pacis fuerant constituti, cognito quod imperator per alios pacem ecclesie tractare uoluisset, nimium doluerunt et uenientes ad papam Alexandrum, dixerunt:
"
Sanctitati uestre, domine, esse uolumus non incognitum, quod nostro odio et inuidia pax ecclesie prepeditur. Quidam enim nostri emuli falsa de nobis imperatori suggerunt et uolunt in hac parte nos ei odiosos reddere pariter et suspectos. Et ideo ueremur plurimum, ne, dum nos absentes sumus, qui pacem diligimus et nuntii in eundo et redeundo sine fructu tempora longa consumunt, imperator prolixitate temporis affectus tedio desideratam pacem
abhorreat
aborreat
et suggestione prauorum hominum infecta pace recedat. Consulimus ergo discretioni uestre, ut si uobis placuerit, propius imperator accedat, ut uestris et suis nuntiis cito ire et redire ualentibus inchoata pax, uolente Domino, cito ualeat
comsummari
comsumari
.
".
Papa autem habito cum nuntiis regis Sicilie et Lombardis consilio, respondit:
"
Nobis quidem placet admodum, ut imperator Cloiam, que a
Uenetiis
Ueneciis
quindecim
distat
distant
milibus, cum paucis ueniat, ea tamen
conditione
condicione
, quod uos in anima uestra iurare faciatis, ut postquam illuc uenerit, absque nostro mandato et licentia ulterius non procedat
.
".
Iuramento itaque in hunc modum prestito, Coloniensis archiepiscopus cum quibusdam aliis Cesenam ad imperatorem uenit et eum cum suis Cloiam usque deduxit. Quidam autem populares Ueneti, cognito imperatoris aduentu, ad eum accedentes ceperunt illi studiose suggerere ut absque mandato pape et
licentia
licencia
Uenetias
Uenecias
securus intraret, firmiter promittentes, quod eorum consilio et auxilio pacem posset cum ecclesia et Lombardis pro sua uoluntate componere.
Quorum uerbis imperator aliquantulum acquiescens, precepit eis, ut dicta operibus
consummarent
consumarent
, dantes operam, ut totum populum ad perfectionem huius negotii caute et sapienter inducerent. Alexander autem papa, audiens quod Cloiam imperator uenisset, Guillelmum de Papia Portuensem episcopum et Iohannem Neapolitanum et Theodinum et Petrum de Bona presbyteros cardinales et Iaquinthum diaconum cardinalem cum Christiano cancellario et aliis Theotonicis, qui pacis mediatores erant, ad eum direxit, mandans, ut si de beneplacito illius esset, ipse nuntios regis Sicilie et quosdam de Lombardis Cloiam transmitteret, ut illis presentibus imperator in anima sua per principes suos iurare faceret, quod pacem ecclesie et pacem regis Sicilie usque ad annos quindecim et treuguas Lombardorum usque ad annos sex firmiter obseruaret. Quo facto,
Uenetias
Uenecias
posset securus accedere, eius procul dubio benedictionem et gratiam habiturus. Imperator uero, quia aures suas uerbis Uenetum quodammodo inclinauerat et eorum responsa diebus singulis expectabat, cepit cardinalibus de uerbo pacis, quasi nouum esset et sibi incognitum, respondere et longis consultationibus de die in diem sua responsa differre. Quo cognito cardinales turbati sunt plurimum et mirati, et quidnam deberent facere, nesciebant.
Interea populares Ueneti a Cloia
Uenetias
Uenecias
redeuntes, in sancti Marci ecclesia congregati, totius pene populi seditionem et tumultum contra ducem suum excitauerunt, dicentes:
"
Domine dux, non bene honori et commodo commissi uobis populi prouidetis. Ecce enim imperator Romanus apud Cloiam iam diebus aliquantis est demoratus, ubi caloris
distemperantias
distemperatias
et muscarum et culicum plures molestias sustinet, nec ei licet
Uenetias
Uenecias
intrare. Quod ipse multum grauiter recipit et uindicandum in posterum alta mente reponit. Et ideo ueremur, ne tam grauis offensa quandoque uniuerso populo periculosa possit esse pariter et dampnosa. Quare de nostra uoluntate est, ut si uestre residet celsitudini, impera tor
Uenetias
Uenecias
a uobis et a populo inuitatus accedat
.
".
Quibus dux benigne respondit:
"
Bene potestis firmiter recolere, domini, quod ad petitionem pape per duodecim prudentes uiros in anima omnium nostrorum iurare fecimus, quod absque mandato eius et licentia imperatorem intra fines
Uenetie
Uenecie
nullatenus recipere deberemus. Prouideat ergo uestra discretio, si contra tenorem iuramenti nostri, papa inconsulto, imperatorem debeamus huc aduocare
.
".
Cui illi protinus responderunt:
"
Postquam ex mandato pape Cloiam, que intra fines est
Uenetie
Uenecie
, imperator intrauit, plane a nostri iuramenti sumus uinculis absoluti
.
".
Cumque super hoc a duce et populo esset diutius disceptatum, tandem de
communi
comuni
consensu quidam Ueneti sunt ad papam directi. Qui uenientes, sicut uiri improbi et superbi, dormientem papam excitare non timuerunt, proponentes ei ex parte ducis et populi, quod de eorum erat uoluntate et beneplacito, quod
Uenetias
Uenecias
imperator intraret. Quod uerbum admodum pape displicuit et multum graue resedit, dicens eis:
"
Uos nobis ex iuramento tenemini, ut imperator
Uenetias
Uenecias
non debeat sine nostra licentia et mandato uenire. Uolumus ergo, ut cardinales nostros, qui ad imperatorem iuerunt, cum eius nuntiis usque in diem crastinum expectetis. Et eis uenientibus, quid nobis faciendum sit, uobis respondere curabimus
.
".
Quod uerbum licet Uenetis displicuisset, plurimum tamen precibus pape deuicti, petitioni eius, quamuis inuiti, prebentes assensum, ad propria redierunt.
Interea per totam regionem rumor insonuit, quod Ueneti contra uoluntatem pape uellent imperatorem
Uenetias
Uenecias
intromittere. Quo audito Lombardi, qui cum papa pro facienda pace
Uenetias
Uenecias
uenerant, metuentes subitum imperatoris aduentum, et fidem Uenetorum et
constantiam
inconstantiam
suspectam habentes, intrantes naues, ad partes Treuisie se transtulerunt. Papa autem cum paucis cardinalibus, qui secum remanserant, cepit contristari et mestus esse. Metuebat enim, ne si imperator contra uoluntatem suam, iuramento non prestito,
Uenetias
Uenecias
introiret, magnum ex hoc dampnum et periculum posset Dei ecclesie prouenire. Audientes autem hoc nuntii regis Sicilie, uenientes ad papam ceperunt eum uiriliter animare, dicentes:
"
Domine, non oportet uos dubitare in aliquo uel metuere, ecce enim
quatuor
quattuor
galeas domini regis Sicilie ad uestrum obsequium preparatas habemus, quas cum uobis intrare placuerit, secure uos de hoc loco et absque periculo, inuitis etiam Uenetis et contradicentibus, educemus
.
".
Quibus uerbis papa plurimum animatus respondit quod de suo erat proposito, ut cardinales, qui ad imperatorem iuerant, usque in diem crastinum expectaret, ne si eis inconsultis recederet, posset merito leuitatis argui et de uiolata fraternitate culpari. Quo audito, regis nuntii ad palatium ducis, ubi cum multis Uenetis dux de more conuenerat, accedentes, eos taliter sunt allocuti:
"
A uestra memoria excidisse non credimus, quanta beneficia dominus rex huic ciuitati contulerit, et quod hodie princeps aliquis sub celo non uiuit, cuius amicitia tantum sit uobis idonea, cuius gratia adeo sit uestris utilitatibus
opportuna
oportuna
. Et uos ei ex iuramento tenemini, sui regni gloriam et honorem diligere et pro eius commodo plurimum laborare. Inde est, quod nos hac consideratione inducti, et de uobis tamquam de amicis domini regis et fidelibus multam spem et fiduciam
obtinentes
optinentes
, papam et Lombardos inuitos pariter et renitentes
Uenetiam
Uenecia
uenire
coegerimus
coegimus
, iuramento tamen prius a uobis prestito, quod sine pape licentia non deberetis imperatorem intra
Uenetie
Uenecie
fines recipere. Sed ecce, ut audiuimus, uestri iuramenti et promissionis obliti, pace nondum disposita et firmata, imperatorem non iuratum ad ciuitatem istam, papa contradicente, uocatis: et sic pax ecclesie et domini nostri regis, uobis facientibus, impeditur. Sed in ueritate sciatis, quod nos in ciuitate ista non prestolabimur imperatoris aduentum, sed die crastina ad propria redeuntes, domino regi significare curabimus, qualiter pro tot et tantis beneficiis uobis a regia
liberalitate
libertate
collatis
collocatis
, mala et dampna plurima rependere studeatis
.
".
Quibus auditis, dux satis placide et benigne respondit:
"
Quod uos indignatos aspicimus et contra nos commotos esse cognoscimus, egre multum patimur et molestissime sustinemus. Nos enim, qui dominum regem toto corde diligimus et pro honore eius et commodo nos et nostra exponere non dubitamus, nollemus non solum uos, qui magni estis de regno eius et summi principes, sed nec suorum minimum ad iracundiam prouocare. Et quia inter eum et imperatorem pacem esse dispositam credebamus, uoluimus, ut in ciuitate nostra pacis domini regis
tamquam
tanquam
amicissimi nostri fieret
consummatio
consumatio
. Et ideo recedendi uobis licentiam non tribuimus, sed prudentiam uestram affectuose rogamus, ut
tamquam
tanquam
in domibus uestris securi et sine timore aliquo imperatoris expectetis aduentum
.
".
Non autem idcirco taliter dux respondit, quin ei et aliis sapientibus talis imperatoris displiceret aduentus, sed quia timebat plebem et popularem tumultum plurimum formidabat.
Nuntii autem regis hoc audientes, surgentes cum indignatione dixerunt:
"
Nos hic cum licentia uestra non uenimus nec cum uestra licentia recedemus, sed crastina die iter arripientes, domini nostri regis iniuriam non uerbis sed operibus uendicare curabimus
.
".
Qui ad domos suas redeuntes statim iusserunt galeas parari, tubas canere, arma et totam
suppellectilem
supellectilem
in galeas in ducere. Quod factum postquam fuit per
Uenetias
Uenecias
diuulgatum, timor maximus Uenetos occupauit. Timebant enim, ne si regis nuntii indignati recederent, hac occasione rex Uenetos, qui in terra sua erant, capti faceret et in custodia detineri. Qua de causa magna multitudo uirorum ac mulierum, quorum parentes in Apuliam uenerant, ad ducem properans, proclamauit:
"
Uestram et totius
Uenetie
Uenecie
prudentiam, illustris dux, latere non credimus, quanta beneficia magnificus rex Sicilie nostre regioni sua
liberalitate
libertate
prestiterit, et qualiter nostre famis inediam sue terre uictualibus reparauerit. Ad que transportanda multi nostrorum ciuium in Apuliam transierunt, et secum non modicam pecuniam et multas mercimonias detulerunt. Si ergo Sicilie rex audierit, nuntios suos a nobis indignatos recedere, in ciues nostros et res eorum merito poterit uindicare. Prouideat igitur uestra discretio, si occasione imperatoris, a quo
nihil
nichil
unquam boni habuimus, amicitiam tanti principis, a quo omne bonum recipimus,
amittere
ammittere
debeamus. Et ideo magnificentiam uestram humiliter imploramus, ut nostrorum ciuium tam graui dampno et futuro periculo prouidentes, nuntios regis Sicilie ab incepto itinere reuocetis, nec contra uoluntatem pape et illorum imperatorem
Uenetias
Uenecias
intrare sinatis. Si qui enim sunt, qui contra hoc aliquid dicere uel attemptare
presumpserint
presumserint
, parati sumus cum nostris parentibus et amicis eos morti tradere, et proximos nostros, qui in regno regis sunt, a futuro periculo liberare
.
".
Dux autem eorum querimonia diligenter et gratanter audita, respondit:
"
Quod nuntii regis Sicilie uolunt indignati recedere, non mee imprudentie, sed quorumdam popolarium
seditioni
sedicioni
est et malitie ascribendum, qui mea et prudentum uirorum zelo et inuidia prouocati, non ciuitatis honori et glorie, sed suis utilitatibus prouidentes, die et nocte dant studium et operam diligentem, ut imperatorem, nobis contradicentibus,
Uenetias
Uenecias
introducant, et ob hoc periurii crimen et infamiam et pape et regis Sicilie graue et perpetuum odium debeamus incurrere
.
".
Cumque illi iterum proclamassent, ut eorum, qui auctores erant
seditionis
sedicionis
, nomina dux euidenter exprimeret; metuens, si noti fierent, ob hoc pugna in ciuitate maxima et
seditio
sedicio
inualesceret, saniori usus consilio, nobiliores et prudentiores, quos habere potuit, ad papam direxit, pro parte totius populi ueniam humiliter postulans et affectuose deposcens, ut quod illi in eum stulte et superbe peccauerant, ipse eis ex innata humilitate et gratia relaxaret et nuntios regis Sicilie a proposito sui itineris reuocaret.
Quibus Alexander papa more solito satis benigne respondit:
"
Ego quidem, cui sanctitas et officium ignoscendi gloriam dereliquit, iniuriam meam ad mentem non reuoco, offensam meam pro Dei amore dimitto, sed nuntios regis Sicilie
tamquam
tanquam
uiros nobiles et potentes, rogare quidem ualeo, sed inuitos detinere non potero
.
".
Tandem Uenetis multum rogantibus et petentibus, ut
ad
ab
hoc faciendum partes suas interponere dignaretur, motus papa eorum petitionibus, per Roggerium de Pisa subdiaconum et senescalcum suum, simul cum Uenetis, nuntiis regis Sicilie preces affectuose porrexit, ut diuini et sui amoris intuitu indignationem compescerent, et inceptam iracundiam temperarent atque propositum suum ab incepto itinere reuocarent. Quibus illi responderunt:
"
Dominus quidem papa, sicut uir perfectus et sanctus et de sui meriti auctoritate confisus, mori non metuit et Uenetum dolos et insidias non pauescit. Nos autem, qui adhuc
imperfectiores
inperfectiores
sumus, mori nolumus, et nostro regi inferre iniuriam moriendo uitamus. Ueneti ingratitudinis filii et regie liberalitatis obliti, uolunt domino nostro mala pro bonis rependere et ad perturbationem pacis eius contra uoluntatem domini pape et nostram inimicum ipsius
Uenetias
Uenecias
introducere. Dominus autem noster tante est potentie et uirtutis, quod pro his excessibus, quos contra amicitiam suam faciunt, illis sicut decet respondere curabit. Sed quia nos preces domini pape pro mandato accipimus, iter nostrum usque in diem crastinum differemus. Et dehinc communicato cum eo consilio, quid nobis faciendum sit, disponemus
.
".
Quibus auditis, Ueneti ad ducem suum redeuntes, ea, que a papa et nuntiis regis audierant, illi per ordinem retulerunt. Altera autem die dux sano usus consilio, apud Riuumaltum sub uoce preconis fecit publice declamare, ut nullus de aduentu imperatoris auderet uerbum facere, nisi cum Alexander papa precepisset. Cum autem ea, que apud
Uenetias
Uenecias
dicta et facta fuerant, ad imperatoris adhuc Cloiam demorantis audientiam peruenissent, sua spe et intentione frustratus, cepit de suo rigore mollescere et cardinalibus, qui ibi erant, de uerbo pacis benignus respondere. Cancellarius uero et alii ecclesiastici principes, qui pacis
consummationem
consumationem
plurimum affectabant, spiritu libertatis
assumpto
assumto
, imperatori uiua uoce dixerunt:
"
Bene debet imperialis maiestas recolere, quod quidam e nostris ex mandato uestro Anagniam accedentes, cum Alexandro papa de pace ecclesie et imperii, de pace regis Sicilie et Lombardorum tractatum habuimus. Et ipse, utpote uir sanctus, pacis cupidus et amator, nostro consilio et hortatu Campaniam deserens,
Uenetias
Uenecias
iam intrauit, paratus ea que de bono pacis promiserat, firmiter consumari. Uos autem, ut credimus, suggestione prauorum hominum a consilio nostro uultis recedere, et a pacis proposito declinare. Nos uero ex iure debiti, quo imperio tenemur
adstricti
astricti
, parati sumus uobis, ut domino, in temporalibus obedire et pro regalibus, que tenemus, consuetum uobis seruitium facere. Sed quia nostrorum estis corporum, non animarum dominus, nolumus pro uobis animas nostras perdere et terrena celestibus anteferre. Quare noscat imperialis discretio, quod nos de cetero Alexandrum in catholicum papam recipimus, et ei ut patri in spiritualibus obedimus. Idolum uero, quod erexistis in Tuscia, nullatenus adoramus
.
".
Quibus auditis, imperator, operante eo, qui corda principum, sicut uult et quando uult, humiliat et inclinat, leonina
feritate
ferocitate
deposita ouinam mansuetudinem induit, et eis humiliter et benigne respondit dicens:
"
Noscat uestra fidelitas, dilectissimi, quod non est mee uoluntatis consilium uestrum deserere, et pacis per uos tractate propositum euitare, quin potius uolumus ea, que uestro sunt ordinata consilio, firmiter obseruare. Ut autem a uestris cordibus omnis super hoc dubitationis scrupulus excludatur, comiti Henrico de Diessa, qui est in presentiarum, precipimus, ut uobiscum et cum cardinalibus
Uenetias
Uenecias
ueniens, coram papa in anima mea iuret, quod ex quo
Uenetias
Uenecias
intrauero, in anima mea iurare faciam, quod pacem ecclesie et imperii, regis Sicilie et Lombardorum, sicut disposita est et tractata, firmiter obseruabo, et de ea obseruanda precepto nostro duodecim principes nostri simile iuramentum prestabunt
.
".
Cancellarius autem et reliqui mediatores pacis cum cardinalibus hec audientes multum leti effecti, festino gressu
Uenetias
Uenecias
redeuntes, ea que ab imperatore dicta et ordinata fuerant, pape per ordinem retulerunt. Qui protinus per nuntios suos rectores Lombardie, qui in partes Triuisie secesserant,
Uenetias
Uenecias
reuocauit.
Altera autem die coram papa et cardinalibus nuntiis quoque regis et Lombardis et magna populi multitudine, comes Henricus de Diessa, sicut ei ab imperatore mandatum fuerat, in anima eius de prestando iuramento pacis obseruande iurauit. Cappellanus etiam Coloniensis archiepiscopi in anima principum, qui ibi aderant, simile iuramentum prestitit. Hoc autem facto, ex mandato pape Ueneti cum sex galeis Cloiam iuerunt, et imperatorem cum suis in galeis recipientes, eum usque ad Sanctum nicolaum, qui dicitur
"
ad litus
,
",
sabbato in sero honorifice deduxerunt.
Sequenti uero die dominica, octaua scilicet die stante mensis Iulii, in uigiliis beati Iacobi, papa cognito imperatoris aduentu, galeas ingressus cum nuntiis regis et magna Lombardorum ac populi multitudine, ad ecclesiam Sancti marci summo mane deuotus accessit, et Hubaldum Hostiensem et Willelmum Portuensem et Malfridum Penestrinum episcopos et quosdam de cardinalibus ad imperatorem transmisit. Qui uenientes, ipsum et suos ab
excommunicationis
excomunicationis
uinculo absoluerunt. Christianus autem cancellarius procedens in publico, tactis sacrosantis euangeliis, ait:
"
Ut omnes euidenter agnoscant, me esse nomine et opere christianum, Octauianum Cremensem et Iohannem de Struma cum suis complicibus prorsus
abiuro
obiuro
, et Alexandrum et successores eius in catholicum papam recipio
.
".
Et alii prelati ecclesiarum similiter iurauerunt.
Dux autem
Uenetie
Uenecie
, cognito quod imperator ab
excommunicationis
excomunicationis
esset nexibus absolutus, cum patriarcha et magna cleri ac populi et nauium multitudine usque ad ecclesiam Sancti nicolai illi obuiam uenit, quem in naui sua recipiens, usque ad litus Sancti marci satis honorifice et pompose deduxit. Imperator autem de naui descendens, simul cum duce, patriarcha et episcopis suis, et clero et populo
Uenetie
Uenecie
, ipsum cum uexillis et crucibus processionaliter precedente, usque ad ecclesiam Sancti marci, ante cuius atrium Alexander papa cum episcopis suis et cardinalibus, cum patriarcha Aquileie, archiepiscopis et episcopis Lombardie, ecclesiastico more ornatis, honorifice residebat, pedes accessit.
Cumque ad papam appropiasset, tactus diuino spiritu, Deum in Alexandro uenerans,
imperiali
imperali
dignitate postposita, reiecto pallio, ad pedes pape totum se extenso corpore inclinauit. Quem Alexander papa cum
lacrymis
lacrimis
benigne eleuans, recepit in osculo et benedixit, moxque a Teotonicis
"
Te Deum laudamus
"
est excelsa uoce cantatum. Imperator autem apprehensa pape dextera, ipsum in ecclesiam introduxit, et accepta ab illo benedictione ad palatium ducis cum suis rediit. Papa uero cum cardinalibus et nuntiis regis iterum galeas ingressus ad suum hospitium rediit. In uesperis autem imperator per nuntios suos papam satis affectuose rogauit, ut si ei placeret, sequenti die, in festo scilicet beati Iacobi, in ecclesia Sancti marci missarum
solemnia
sollempnia
celebraret; desiderabat enim ab ore eius diuina officia supplex et deuotus audire. Cuius petitioni papa assensum benignus accomodans, summo mane cum cardinalibus ad Sancti marci ecclesiam uenit. Cuius uestiarium ingressus, cum patriarchis, archiepiscopis et episcopis et cardinalibus honorifice satis et ecclesiastice se induit, et ad celebranda diuina missarum
solemnia
sollempnia
preparauit. Imperator autem, ut humilitatem, quam corde conceperat, opere demonstraret, sumto stratoris officio, pallium deposuit, manu uirgam accepit, laycos de choro expulit et pape ad altare
solemniter
sollempniter
et processionaliter uenienti uiam
tamquam
tanquam
ostiarius
hostiarius
preparauit. Dehinc in choro cum archiepiscopis, episcopis et clericis
Alamannie
Alammannie
remanens, quibus eo die cantandi iniunctum erat officium, missam domini pape deuote satis et humiliter audiebat.
Cumque dicto euangelio papa ascendisset pulpitum, ut alloqueretur populum, imperator accedens propius, cepit uerba eius attentius
auscultare
ascultare
. Cuius deuotionem papa diligenter attendens, uerba, que ipse litteratorie proferebat, fecit per patriarcham Aquileie in lingua Teotonica euidenter exponi. Finito autem sermone, et
"
Credo in unum Deum
"
solemniter
sollempniter
decantato, imperator cum suis principibus ad pedes pape de uotus accessit et
obtulit
optulit
. Finita autem missa, cum papa ad suum palatium uellet redire, imperator dexteram eius accipiens, eum usque ad portas ecclesie satis honeste deduxit. Cumque equum suum album de more uellet ascendere, imperator ex alia parte accedens,
strenuam
streuuam
eius tenuit, et postquam equum ascendit, ipsum aliquantulum stratoris more per freni lora deduxit, quem papa benedicens, ad
hospitium
hospicium
redire permisit. Ipse uero, clero et populo illum precedente, usque ad mare descendit. Dehinc galeas ingressus, ad palatium suum cum gloria est et honore reuersus.
Uenientibus autem proximis Kalendis Augusti, imperator cum
archiepiscopis
archiespicopis
et episcopis et reliquis principibus suis et magna populi multitudine ad patriarche palatium, in quo papa erat hospitatus, accessit. In cuius palatii aula longa satis et spatiosa, papa in eminentiori loco positus in faldestolio suo resedit, et episcopis suis et cardinalibus hinc inde circumstantibus, imperatorem quidem in sua dextera supra episcopos et presbyteros cardinales, Romoaldum uero Salernitanum archiepiscopum in sinistra supra diacones cardinales residere precepit. Facto itaque silentio, sic est papa Alexander exorsus:
"
Hec est, inquit, dies, fratres
carissimi
karissimi
, quam fecit Dominus; exultemus et letemur in ea, quia hic filius noster Romanorum imperator illustris mortuus fuerat et reuixit, perierat et inuentus est. Nam postquam cordi eius superne radius claritatis illuxit, totius falsitatis depul sa caligine, de errore ad ueritatem rediit, de tenebris ad lumen transiit, de scismate ad unitatem accessit et ad caulas matris ecclesie
tamquam
tanquam
ouis erratica repedauit. Exultet igitur fidelium uotiua religio, quia hodie pater iuniorem recepit filium, catholicum principem Romanum recuperauit imperium, mater ecclesia suum
euaginatum
euagantem
in uagina conuertit gladium, nauis piscatoris egregii, que culpis exigentibus, aduersitatum turbine pene demersa iam fuerat, nunc procellis cessantibus, ad litus solidum et uere quietis portum illesa peruenit. Ecclesie sue preces pro bono pacis frequenter effusas Dei filius clementer audiuit, et eam cum suo principe in pace et concordia collocauit. Inde est, quod destructis aduersitatibus et erroribus uniuersis, secura iam pace fruitur, et
iucunda
iocunda
securitate letatur. Cesset igitur antiqua discordia, finem accipiat inueterata malitia, una fides, unus dominus, una sit et ecclesia.
Schisma
Scisma
in unitatem transeat et diuisio ad caritatem accedat. Omnis iam ad pacem ecclesia redeat, et ad matris sue gremium filiorum numerositas gratiosa recurrat. Sit Deo gloria in altissimis et in terra pax hominibus bone uoluntatis. Et quia nos imperatoris nostri pium animum et benignam agnoscimus uoluntatem, eum intra nostre mansuetudinis bra chia
tamquam
tanquam
karissimum filium benignius amplexamur et tam ipsum quam uxorem et eius filium in catholicos principes paterno affectu recipimus et ipsis honorem debitum impendere procuramus; Deum et apostolos nostros affectuose rogantes, ut ipsos ecclesie sue seruent incolumes et per longa tempora custodiant defensores
.
".
Postquam papa loqui desiit, imperator, deposito pallio, de suo faldestolio surgens, cepit in lingua teotonica concionari, Christiano cancellario uerba sua uulgariter exponente. Ait ergo:
"
Maiestati nostre satis gratum residet et acceptum, quod Deus omnipotens, cuius manu principum corda tractantur, cuius arbitrio eorum uoluntates et consilia diriguntur, nostre conscientie puritatem attendens, ex diuersis mundi partibus uiros prouidos et discretos huic curie uoluit interesse, ut ipsi errorem nostrum et conuersionem nobis referentibus manifeste cognoscerent, dehinc ad propria redeuntes, deuotionem nostram, quam erga Dei ecclesiam gerimus, publice predicarent. Totus igitur mundus euidenter agnoscat, quod licet nos Romani imperii dignitate et gloria fulgeamus, tamen a nobis humane conditionis proprium dignitas Romana non abstulit, nec ignorantie uitium maiestas imperialis exclusit. Nam suggestione prauorum hominum ignorantie fuimus tenebris inuoluti et per uiam ueritatis cre dentes incedere, extra iustitie semitas nos inuenimus. Ecce enim Dei ecclesiam, quam credebamus defendere, impugnauimus, et quam sperabamus extollere pene destruximus. Occasione
nostra
Domini nostri Iesu Christi tunica
inconsutilis
incosutilis
est diuisa, et quantum in nobis fuit, per ereses et
schismata
scismata
uiolata. Decepit nos cause meritum et color negotii perturbauit, quia dum in facto ecclesie potius uirtutem potentie quam rationem iustitie uolumus exercere, constat nos in errorem merito deuenisse. Iustitia enim fortitudinem respuit, equitas uiolentiam non admittit. Sicque factum est, quod ille, qui humilia respicit et alta a longe agnoscit, potentiam nostram et aduerse partis humilitatem considerans, more suo potentes de sede deposuit, et humiles exaltauit. Sed, quia diuina clementia nos ad correctionem nostram ad tempus errare uoluit, sed deuiare in perpetuum non permisit, uniuersa hec fidelium turba cognoscat, quod nos de cetero, errore totius falsitatis
abiecto
obiecto
, ad ueritatem conuertimur, de
schismate
scismate
ad unitatem redimus et ad gremium matris nostre sacrosancte Romane ecclesie gratanter accedimus, dominum Alexandrum, qui est in presentiarum, et successores eius in catholicum papam recipimus et ipsi
tamquam
tanquam
patri debitam reuerentiam exhibere proponimus. Pacem nostram ecclesie, illustri regi Sicilie et Lombardis, sicut inter nos ordinatum est et dispositum, reddimus
.
".
Imperator uerba finierat. Cumque in laudem eius qui aderant acclamassent, iterum facto silentio, sancta Dei euangelia cum sanctorum reliquiis et cruce de ligno Domini sunt producta in medium. Mandante itaque imperatore, comes Henricus de Diessa in anima imperatoris iurauit, quod ipse pacem ecclesie et imperii, pacem regis Sicilie usque ad annos quindecim et treuguas Lombardorum usque ad annos sex, sicut per mediatores hinc inde tractatum et scriptum fuerat, bona fide, sine fraude et malo ingenio firmiter obseruaret, et Henricum regem filium suum id ipsum iurare faceret et seruare. Dehinc duodecim principes imperii, tam ecclesiastici quam seculares, tactis sacrosanctis euangeliis, modo simili iurauerunt. Protinus Romoaldus Salernitanus archiepiscopus surgens, per eadem euangelia iurauit, quod postquam imperator nuntios suos propter hoc ad regem in Siciliam miserit, rex infra duorum mensium spatium per aliquem principum suorum de obseruanda imperatori pace usque ad annos quindecim in anima sua iurare faciet, et decem principes suos iuramentum ueri simile faciet exhibere. Comes etiam Roggerius, sicut archiepiscopus fecerat, id ipsum manu sua iurauit. Dehinc rectores Lombardie, qui ibi aderant, iurauerunt, quod usque ad sex annos bona fide et sine fraude treuguas imperatori obseruarent, sicut inter eos tractatum et dispositum erat, et quod per singulas ciuitates consules et nobiles ciuitatum id ipsum iurare facerent. Quo facto, illius diei curia est soluta, et tam imperator quam reliqui cum gaudio et letitia ad sua hospitia sunt reuersi.
Interea Christianus cancellarius, qui pro consumatione pacis plurimum laborauerat, nacta
opportunitate
oportunitate
temporis, cepit per imperatorem et principes suos dare studium et operam diligentem, ut papa Alexander Maguntinum illi archiepiscopatum auctoritate apostolica confirmaret. Quod presentiens Corradus, qui in Maguntina ecclesia prius electus et consecratus fuerat, ad papam accedens ait:
"
Nouit uestra sanctitas, uenerande pater, nouit uniuersa hec Romana ecclesia, quod ego uestre persone intuitu, Maguntinam ecclesiam, in qua canonice electus fueram, inscio imperatore, reliqui et honorem meum, parentes et patriam pro Dei amore deserui et ad uos in Franciam festinus accessi, exilium patrie preposui et in labores et angustias quietem meam et
otium
ocium
commutaui. Bene potestis recolere, quantum catholice ecclesie meus aduentus contulerit et qualiter partem uestram adhuc nutantem et debilem plurimum roborauerit. Uos autem uestri gratia mihi uicem congruam pro tempore rependistis, nam primo me in presbyterum cardinalem, dehinc in Sabinensem episcopum, postremo in Maguntinum archiepiscopum consecrastis. Nunc autem, ut audio, uultis Christiano cancellario, qui Maguntinam ecclesiam per uiolentiam inuaserat, eandem conuerso religionis ordine confirmare. Quod multum ab equitate discrepat et a ratione discordat, ut
schismaticus
scismaticus
catholico et intrusus canonice electo debeat anteponi. Rogo igitur et humiliter postulo, ut postquam Deus pacem ecclesie sue reddidit, mihi quoque de iure mea reddatur ecclesia, ut sicut fui socius tribulationis, ita sim particeps consolationis et gaudii
.
".
Cui papa satis benigne respondit:
"
Deuotionem tuam, fili
carissime
karissime
, quam erga Romanam ecclesiam et personam nostram habuisse dinosceris, manifeste recolimus et ardorem fidei tue publice protestamur. Multum nostre parti uester aduentus contulit, multum nostra ecclesia de uestra societate profecit. Et nos quidem, Deo teste, pro utilitate uestra sumus ualde solliciti, et facere que uobis expediant, tenemur obnoxii. Nolumus honorem uestrum minuere
set
sed
augere, nolumus uobis inferre iniuriam, sed gloriam ministrare. Non debet autem a uestra memoria excidisse quod sepe nobis et nuntiis et literis significastis, quod si inter ecclesiam et imperium pax non posset aliter fieri, nisi Maguntino archiepiscopatu a uobis remisso, licet hoc uobis graue resideret plurimum et molestum, tamen pro bono pacis hanc iacturam equanimiter patiebamini, uolentes honorem ecclesie honori uestro et illius commodum uestris utilitatibus anteponere. Et ecce imperator cum magna instantia asseuerat, quod nullatenus in pace ecclesie remanebit, si Christianus cancellarius a Maguntine sedis fuerit prelatione deiectus. Nos autem absque uestra notitia nullum sue petitioni adhuc uoluimus dare consensum, nec, uobis ignorantibus, aliquod prebere responsum
.
".
Tunc Corradus benignam apostolici responsionem considerans, et uoluntatem eius rationi consentaneam esse cognoscens, consultandi super hoc cum amicis suis a papa inducias petiit et accepit. Habito itaque consilio, ad papam rediit et humili uoce respondit:
"
Licet, reuerende pater, mihi iniuriosum sit pariter et molestum, ut ecclesiam meam debeam sine culpa dimittere, et locum mei regiminis, nulla offensa interueniente, mutare, tamen quia ad meum spectat officium non que mea sed que Iesu Christi sunt querere, nolo ut occasione mei pax inter uos et imperatorem facta remaneat et discordia sepulta resurgat. Pro pace ecclesie conseruanda, pro qua Christus uitam suam perdidit, libenter uolo meum honorem perdere et cum meo
damno
dampno
utilitati ecclesie prouidere. Et
idcirco
iccirco
ut omnis materia discensionis et scandali auferatur e medio, Maguntinum archiepiscopatum in potestate uestra sponte relinquo, et me liberalitati uestre et patrocinio recommendo
.
".
Quo audito, papa letus effectus, habito cum imperatore consilio, prenominatum Corradum, cardinalatus illi et Sabinensis episcopatus dignitate seruata, in Salseburgensem ecclesiam honorifice fecit eligi. Nam filius regis
Bohemie
Boemie
, qui eidem ecclesie preerat, pro eo quod de simonia et quibusdam aliis criminibus coram papa fuisset accusatus, de merito sue cause diffidens, commissam sibi ecclesiam in manu pape spontanea uoluntate remisit. Sicque factum est, quod Alexander papa, sicut uir prouidus et discretus, pro conseruanda pace ecclesie utens dispensatione canonica, Corradum quondam Maguntinum archiepiscopum in Salseburgensi ecclesia sublimauit. Christiano autem cancellario Maguntinam ecclesiam auctoritate apostolica confirmauit, et tam ei quam Philippo Coloniensi archiepiscopo, qui a suis suffraganeis et catholicis fuerant consecrati, recepto ab utroque iuramento obedientie, pallia de more concessit.
Alexander autem papa prudentiam et literaturam Romoaldi Salernitani archiepiscopi diligenter attendens, et deuotionem quam erga Romanam ecclesiam semper habuerat recolens, ad petitionem ipsius archiepiscopi, communicato fratrum suorum consilio, ipsi et successoribus eius usum et dignitatem portande crucis per ciuitatem et totam suam parrochiam apostolica auctoritate concessit, et donum, quod exinde Salernitane ecclesie in perpetuum fecerat, sui priuilegii munimine roborauit. Hoc etiam silentio pretereundum non est, quod
schismatici
scismatici
, qui in diuersis ecclesiis Tuscie et Lombardie auctoritate imperiali intrusi fuerant, et quidam dicti cardinales, qui Iohanni de Struma adheserant, audito, quod imperator cum ecclesia et papa Alexandro pacem fecisset, penitentia ducti,
Uenetias
Uenecias
festino gressu uenientes, primo
schisma
scisma
, quod defenderant, abiurabant, dehinc per sancta Dei euangelia promittebant, quod de excessu, quem fecerant, domini pape Alexandri mandato starent, et eum et successores eius in catholicum papam reciperent. Et sic ab
excommunicationis
excomunicationis
uinculis absoluti ad eius pedes accedebant.
Pace igitur, ut prediximus, inter imperatorem et regem Sicilie facta pariter et iurata, nuntii regis ad imperatoris palatium, ipsum ex parte regia salutaturi iuerunt. Quo cognito, imperator de camera sua egressus, eos, multis
adstantibus
astantibus
, satis honorifice et benigne suscepit. Cumque Romoaldus Salernitanus archiepiscopus de faldestolio suo surgens, stans loqui uoluisset, imperator eum sedentem loqui precepit. Facto itaque silentio, archiepiscopus sic est exorsus:
"
Dominus noster gloriosus rex Sicilie dominum imperatorem, qui est in presentiarum, sicut karissimum amicum et fratrem suum deuote pariter et affectuose salutat, et per nos magnificentie imperiali significat, quod, cum hoc anno nuntii sui ad dominum papam pro bono pacis Anagniam aduenissent, scripsit dominus papa domino nostro glorioso regi, ut aliquos de latere suo ad eum mitteret, qui cum eo tractande pacis colloquio interessent. Dominus autem rex deuotissimus filius eius ad petitionem illius comitem Roggerium, uirum utique prouidum et discretum et de sanguine regio ortum, et me cum eo ad eius presentiam destinauit, ut in perficienda pace adiutores essemus pariter et presentes, non quod dominus noster rex pacificus cum domino imperatore aliquam credat habere discordiam. Ipse enim sicut catholicus princeps et pacis filius, omnes christianos principes diligit, et quantum in eo est, cum illis pacem et concordiam habere credit. Solos inimicos crucis Christi crudeli odio mari et terra persequitur. Inde est, quod non parcit pecunie, non indulget expensis, sed singulis annis biremes suas preparat, et cum eis armatam militiam destinat, ut hostes christiane fidei deuincat pariter et confundat et euntibus ad sepulchrum Domini securum iter preparet et expediat. Alii mundi principes subditos suos uehementer impugnant, et cum inimicis fidei pacem facere non formidant, de sepulchro Domini, quod a Sarracenis impugnatur, non multum cogitant, et eum, qui solus ipsum defendere nititur, impedire festinant; alii que sua sunt querunt, solus rex noster, que Iesu Christi sunt, deuotus inquirit. Cum ergo ipse in Dei seruitio tam sanctam et puram deuotionem habeat, uos, domine imperator, qui ecclesie Dei specialis estis filius et defensor, singulari amoris priuilegio pre ceteris mundi principibus dominum regem et uenerari debetis pariter et amplecti, qui Dei ecclesiam semper intendit extollere, et inimicos eius non desinit impugnare. Nulla etiam inter uos et dominum regem discidii causa uel odii seminarium interuenit. Dominus enim rex a magnificentia uestra se numquam offensum meminit, uel uos in aliquo offendisse cognoscit, sed certum apud eum et firmum existit, quod si imperialis maiestas cum regia magnificentia perfecte pacis uinculo fuerit counita, ecclesie Dei et toto orbi magnum poterit commodum prouenire
.
".
Archiepiscopus uerba finierat. Protinus imperator per Gottifridum cancellarium suum ad eius uerba respondit, dicens:
"
Salutes ex parte illustris regis Sicilie per uos magnificentie nostre transmissas, ea qua decet reuerentia et honore suscipimus, et eidem loco et tempore
opportuno
oportuno
rependere multiplices procuramus. Quod autem tam ydoneas et elegantes personas ad pacis nostre colloquium destinauit, nostre excellentie satis gratum residet et acceptum, quia ex legatorum suorum scientia, probitate simul et
facetia
facecia
, delegantis domini auctoritatem perpendimus, et a nobis merito in numero summorum principum reputatur, qui talibus et tantis personis preesse dinoscitur. Quod uero significastis, eum erga serenitatem nostram amicam gerere uoluntatem, hoc uerum esse rerum experientia comprobauimus. Nam licet popularis opinio nos ad inuicem esse crederet inimicos, tamen inter nos haberi pacem et concordiam operis exhibitio demonstrauit, quia eum et terram eius numquam offendimus, et nos ab eo in nullo offensos ueraciter profitemur. Et quia ipse pre uniuersis mundi principibus inimicos crucis Christi mari et terra persequitur, et cum hostibus christiane fidei guerram semper et discordiam habere dinoscitur, nos illi,
tamquam
tanquam
catholico principi et pacis filio, pacem nostram gratanter offerimus et eum sincere caritatis brachiis amplexamur. Nam in ueritate cognoscimus quod ex hoc mutue dilectionis affectu ecclesiis Dei
proueniet
prouenit
non parua utilitas, christianis omnibus et precipue ad Domini sepulchrum euntibus magna securitas, infidelibus autem terror, confusio pariter et egestas
.
".
Quo audito, regis nuntii imperatori de bona uoluntate, quam erga regem se habere dicebat, gratias referentes, accepta ab eo licentia, ad sua hospitia alacres sunt reuersi. Ipsi autem, sicut uiri sapientes et prouidi, metuentes, ne pacis facte memoriam longeuitas temporis aboleret, dederunt studium et operam diligentem, ut forma pacis, que inter imperatorem et regem facta fuerat, imperiali iussione redigeretur in scripturis, ut eam de cetero non posset temporis uetustas destruere, quam imperialis priuilegii scriptura seruaret. Ad petitionem igitur eorum pacis inter imperatorem et regem inite scriptum est priuilegium sigilli aurei impressione munitum. Ut autem prenominati
priuilegi
priuilegii
notitiam semper habere possit secutura posteritas, eiusdem priuilegii exemplar huic nostro operi dignum duximus annotare:
"
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Amen. Nos Fredericus Dei gratia Romanorum imperator et semper augustus, et Heinricus rex filius noster, interuentu uenerabilis patris nostri Alexandri Dei gratia summi pontificis et fratrum suorum cardinalium, pro parte nostra et heredum nostrorum paciscimur uobiscum, domine Willelme, eadem gratia illustris rex Sicilie, quod amodo usque ad quindecim annos obseruabimus uobis et heredibus uestris et uniuerso regno uestro et to ti terre dominationis uestre ueram et
firmam
firman
pacem. Et quod per nos uel per quoslibet alios, mari uel terra, uos predictum illustrem regem et heredes uestros aut regnum uestrum et terram dominationis uestre, sicut prescriptum et determinatum est, usque ad quindecim annos non inuademus nec inuadere faciemus, nec uobis aut regno uestro et iam dicte terre dominationis uestre guerram aliquo modo faciemus. Et ut hec omnia suprascripta firmiter et illibata a nobis supradicto Frederico Dei gratia Romanorum imperatore et semper augusto et Heinrico filio nostro rege et heredibus nostris tam uobis supradicto illustri regi Willelmo, quam heredibus uestris et regno uestro et toti terre dominationis uestre attendantur et obseruentur, nos predictus imperator bona fide, sine fraude et malo ingenio, in presentia beatissimi patris nostri pape Alexandri et cardinalium et legatorum uestrorum, Romoaldi uenerabilis Salernitani archiepiscopi et Roggerii egregii comitis Andrie, et principum ac fidelium nostrorum a comite Henrico de Diessa in anima nostra supra sancta Dei euangelia et sanctorum reliquias iurari fecimus, et
Henricum
Heinricum
filium nostrum per interpositam dignam personam in anima sua id ipsum iurare faciemus usque ad medium futurum Septembrem indictionis undecime. Et principes nostros idem iurare fecimus, uidelicet Christianum Maguntinum archiepiscopum, Arnoldum Treuerensem archiepiscopum, Corradum Guormaciensem electum, Godefridum imperialis aule cancellarium,
Guorwinum
Guoruuinum
protonotarium, markyonem Theodericum de Lusiz, Florentium comitem
Holandie
Hollandie
, comitem Dedonem de Groyx, comitem Henricum de Diessa, comitem Roupertum de Durna. Ad huius autem pacti, promissionis et iuramenti nostri et Heinrici regis filii nostri et principum nostrorum memoriam et inuiolabile firmamentum presens priuilegium nostrum per manus Wortwini protonotarii nostri scribi fecimus, et imperiali sigillo nostro aureo sigillatum et predictorum principum iuramento communitum uobis suprascripto illustri regi Willelmo fecimus assig nari. Anno dominice incarnationis
millesimo centesimo
MC
septuagesimo septimo, mense Augusti, decima indictione
.
".
Postquam uero imperator prescriptum priuilegium nuntiis regis tradidit, et quod missurus esset Christianum cancellarium in Siciliam pro recipiendis iuramentis ueri similibus repromisit, prenominati nuntii non contenti imperiali priuilegio, ad maiorem certitudinem pacis inite robur et firmamentum, aliud priuilegium a papa et cardinalibus Romano fecerunt more conscribi, in quo imperiale declaratum est priuilegium et auctoritate sedis apostolice roboratum. Quo facto Huguiczonem cardinalem ex mandato pape et imperatoris cum imperialibus litteris et cum notario Salernitani archiepiscopi et cappellano comitis Roggerii ad castellum Gayue, ubi imperatrix cum Heinrico rege filio suo morabatur, aduenit. Presentibus itaque imperatrice, rege Heinrico filio eius, cardinali, markyone de Monteferrato et quibusdam de rectoribus Lombardie et notario archiepiscopi et cappellano comitis et multis aliis uiris probis et idoneis, Uerdensis episcopus stola collo imposita, ex mandato imperatoris et regis Heinrici, in anima eius supra sancta Dei euangelia et reliquias iurauit, quod ipse rex Heinricus pacem ecclesie et imperii, sicut a patre suo iurata fuerat, et pacem regis Sicilie usque ad annos quindecim, et treuguas Lombardorum usque ad sex annos, bona fide, sine fraude et malo ingenio firmiter obseruaret.
Aduenientibus autem uigiliis Assumptionis beate Uirginis, que eo tempore in die dominico aduenerunt, Alexander papa cum episcopis suis et cardinalibus, cum patriarchis, archiepiscopis, episcopis et abbatibus
Alamannie
Alammannie
, Lombardie et Tuscie, cum imperatore et duce
Uenetie
Uenecie
, cum nuntiis regis Sicilie et magna populi multitudine in ecclesia beati Marci conueniens,
solempne
sollempne
ibidem concilium celebrauit. Dictis itaque orationibus et letaniis et aliis, que de more in concilio sunt dicenda, et longo sermone de pace habito, Alexander papa candelas accensas imperatori et clericis et laycis, qui ibi aderant, dari precepit. Et ipse
excommunicationis
excomunicationis
formam hoc modo proposuit:
"
Nos ex parte Dei omnipotentis et beate Marie semper uirginis et beatorum apostolorum Petri et Pauli et omnium sanctorum
excommunicamus
excomunicamus
et a gremio matris ecclesie separamus omnes personas tam ecclesiasticas quam seculares, quecumque pacem, que inter ecclesiam et imperium modo facta est, et pacem regis Sicilie usque ad annos quindecim, et treuguas Lombardorum usque ad annos sex, aliquo modo disturbare uel impedire presumpserint. Et sicut
he
hee
candele extinguuntur, sic eorum anime eterne uisionis lumine et claritate priuentur
.
".
Cumque candele proiecte essent de manibus et extincte, imperator alta uoce cum aliis:
"
Fiat, fiat
"
pariter acclamauit. Sicque concilium celebratum est et solutum.
Eo autem die nuntii regis Sicilie, accepta a papa et imperatore licentia, cum galeis suis ad monasterium Sancti nicolay qui
"
ad litus
"
dicitur, peruenerunt. Celebrato ibidem festo Uirginis, altero die Adriaticum mare intrantes, aura flante secunda, nono die stante mensis Augusti, sani et incolumes cum omnibus suis Barolum descenderunt. Archiepiscopus itaque et comes Roggerius,
communicato
comunicato
consilio, nuntium suum cum litteris in Siciliam direxerunt, modum et ordinem geste pacis regi plenarie significantes. Et hoc facto, comes Andriam rediit, archiepiscopus autem Salernum uenit. Rex uero ex tenore litterarum pacem factam et iuratam esse cognoscens, letatus est ualde et per litteras suas archiepiscopo et comiti dedit in mandatis, ut ad eum festino gressu in Siciliam properarent. Sicque factum est, quod archiepiscopus et comes sexto die intrante mensis Nouembris Panormum ingressi, a dominis et familiaribus curie et reliquis magnatibus honorifice sunt
suscepti
suscepit
. Altera uero die coram magnificentia regia uenientes, ei a principio usque ad finem totius negotii modum et seriem plenissime retulerunt, et priuilegium pape Alexandri et imperatoris de pace factum et roboratum eidem, suis familiaribus presentibus, assignarunt. Rex igitur ex tenore priuilegiorum preter spem et opinionem suam pacem ad honorem suum et commodum factam esse considerans, archiepiscopi et comitis super hoc fidem et prudentiam plurimum commendauit, dans illis in mandatis, ut imperatoris nuntios, qui in Siciliam erant uenturi pro recipiendis iuramentis, equanimiter expectarent.
Hec autem omnia, que prediximus, ita gesta fuisse, nulli dubitationis uel incredulitatis scrupulum moueant, quia Romoaldus secundus Salernitanus archiepiscopus, qui uidit et interfuit, scripsit hec; et sciatis, quia uerum est testimonium eius.
Interea dum imperator per totum mensem Augusti et aliquam partem Septembris esset
Uenetiis
Ueneciis
demoratus
demoraturus
, accepta a papa licentia, tertio decimo die eiusdem mensis a
Uenetiis
Ueneciis
recedens Rauennam uenit, per uallem Spolitinam in
Tusciam
Tuscia
descensurus. Dominus autem papa omnibus, que in partibus illis facienda erant
,
rite dispositis, in mense Octubri cum quibusdam
de
cardinalibus a
Uenetiis
Ueneciis
mouens, cum
quatuor
quattuor
galeis Uenetum secundo die stante eiusdem mensis Sipontum applicuit, et inde per Troiam et Beneuentum Anagniam festinus aduenit; quidam uero de cardinalibus eum per terram sunt prosecuti. Magister autem
Rainerius
Raynerius
cardinalis et Grecus subdiaconus cum Christiano cancellario in Romaniam descenderunt pro restauratione regalium, que imperator inuaserat, recipienda. Dum autem papa a Siponto Anagniam ueniret, ecclesie peccatis exigentibus, Hugo de Bononia cardinalis Beneuenti est mortuus, Willelmus de Papia Portuensis episcopus apud Auersam obiit, Malfridus Penestrinus episcopus apud Anagniam diem clausit extremum.
Anno dominice incarnationis
M.C.
MC
septuagesimo octauo, quinta die intrante mensis Martii, luna passa est eclisin in signo uirginis et incepit a fine prime hore et durauit usque ad principium quarte et obscurata est tota minus quarta.
Comes autem Roggerius de Andria iuxta mandatum regium usque in carnis leuamen Panormum imperatoris nuntios expectauit. Quibus moram facientibus, accepta a rege licentia, in Apuliam rediit. Salernitanus archiepiscopus, precipiente rege, usque in mediam quadragesimam Panormi est demoratus. Cumque imperatoris nuntii iter suum differrent, simili modo impetrata licentia ad ecclesiam suam feliciter est reuersus. Papa uero Alexander aliquantis diebus apud Anagniam demoratus, inuitantibus eum Romanis, cum summo honore et gloria in festo beati Gregorii Urbem feliciter est ingressus, in qua iuxta morem Romanorum pontificum in diuersis ecclesiis, secundum stadia ab antiquo disposita, processionaliter et pompose procedens, missarum officia
solempniter
sollempniter
celebrauit. Imperator uero a Rauenna usque in uallem Spolitinam descendens, per Tusciam et Ianuam usque in Lombardiam rediit, Maguntino archiepiscopo circa partes Urbis ad pape Alexandri obsequium derelicto. Cum autem prenominatus imperator in partibus Taurini in estate aliquanto fuisset tempore demoratus et cum Lombardis pacem pro uelle suo componere non
potuisset
potuisse
, cum suis in
Alamanniam
Alammannia
rediit.
Iohannes uero de Struma, qui a suis
Callistus
Calistus
appellatus est, Alexandrum papam cum imperatore audiens concordatum, timore correptus, Biteruum deserens, prefecti consilio et auxilio Albanum montem intrauit. Quem Iohannes eiusdem castri dominus satis honeste recepit, credens se pro eo ab Alexandro papa pecuniam non modicam recepturum. Quo cognito, Maguntinus archiepiscopus idem castrum obsedit, uineas eius incidit et segetes deuastauit, et militum ac peditum circa ipsum custodia derelicta, Biteruum adiit, et populum eiusdem ciuitatis in manu sua pro parte Alexandri pape recepit. Nobiles uero eiusdem urbis, diuisi a populo, noluerunt pape subire dominium; sed adherentes Corrado filio markyonis de Monteferrato, diebus singulis Maguntinum archiepiscopum et populum impugnabant. Cumque eis resistere non ualerent, prefecti consilio Romani populi et senatorum au xilium postularunt. Romani uero more suo fidem apostolicis non seruantes, Alexandro papa dissuadente pariter et uetante, congregata militum et peditum multitudine Biteruum perrexerunt, ut eiusdem ciuitatis nobiles uiriliter
adiuuarent
adiuuaret
, Maguntinum archiepiscopum et
Biteruenses
Biteruensium
pro uiribus impugnarent.
Alexander autem papa, hoc cognito, sicut uir religiosus et sanctus, metuens ne si Romani cum cancellario et Biteruensibus confligerent, multa inde
homicidia
omicidia
prouenirent, missis cardinalibus suis, mandauit cancellario et Biteruensibus, ut intra Biterui menia se continerent et nullam Romanis pugnandi copiam preberent. Romani autem uenientes, nemine resistente, Biteruensium segetes uastauerunt, oliuas et uineas inciderunt, et sic infectis negotiis Romam reuersi sunt. Prefectus uero ad pedes Alexandri pape accedens, confirmata sibi prefectura, eius homo deuenit.
Cum autem papa Alexander Rome pene usque ad medietatem Augusti demoratus fuisset, calorem aeris et distemperantiam metuens, Urbem cum suis cardinalibus egressus, Tusculanum uenit. Considerans uero quod occasione scismatis, quod, peccatis exigentibus, decem et nouem annis perdurauerat, multa mala in Dei ecclesia prouenissent, que correctione canonica indigerent, habito fratrum suorum consilio,
Orientis
orientis
et
Occidentis
occidentis
et totius Italie episcopos conuocauit, mandans eis per nuntios et litteras et apostolica auctoritate precipiens, ut in prima dominica quadragesime, in qua cantatur
"
Ecce nunc tempus acceptabile
"
omnes ad eum pro celebrando uniuersali concilio conuenirent.
Imperator uero Fredericus, sicut cum Romoaldo Salernitano archiepiscopo et Roggerio comite Andrie apud
Uenetias
Uenecias
condixerat, nuntios suos, Hugolinum scilicet Boni comitis et Rodegarium magistrum camerarium suum pro recipiendis iuramentis de confirmanda pace ad regem Willelmum in Siciliam misit. Quos rex, sicut decuit, honorifice et honeste suscepit, et eis presentibus, comitem Roggerium de Auellino in anima sua iurare fecit, quod ipse et totum regnum eius imperatori Frederico et uniuerso eius imperio ueram et firmam pacem usque ad annos quindecim obseruaret, et undecim de principibus suis id ipsum iurare fecit, et priuilegium de confirmatione pacis iussit conscribi et bulla aurea insignitum eisdem fecit nuntiis assignari. Qui, accepta a rege licentia, reuersi sunt, quodam regis armigero eos, ut moris est, usque ad fines regni deducente. Cumque ad castrum quoddam, quod Lacusniger dicitur, peruenissent, inter rusticos eiusdem castri et regis armigerum rixa
exorta
exhorta
est. Cumque regis armiger rusticos metuens, ad nuntiorum
hospitium
hospicium
se contulisset, rustici, utpote superbi et temerarii, domum in qua erant nuntii, cum lapidibus sunt aggressi, et eos male et inhoneste tractantes, scrinium Hugolini Boni comitis fregerunt, et ex eo coppam unam argenteam et priuilegium, quod rex imperatori fecerat, asportarunt. Nuntii uero, recepta hac iniuria, indignati Salernum uenerunt, et Gualterio ammirato et archiepiscopo totius geste rei seriem exposuerunt. Quod cum ad regis Willelmi notitiam peruenisset, indignatus plurimum et turbatus, Dauid hostiarium suum cum litteris suis ad iustitiarios regionis illius transmisit, precipiens eis, ut huius mali factores et complices diligenter inquirerent, et inuentos cruce suspenderent. Cuius preceptum statim est executioni mandatum; nam uenientes iustitiarii cum hostiario regis,
quoscumque
quoscunque
potuerunt de malefactoribus inuenire ceperunt, et iuxta mandatum regium quosdam ex eis apud Barolum, quosdam apud Troiam, unum Salerni, alium Capue, et duos apud Sanctum germanum suspendi fecerunt, ut uniuersus mundus euidenter agnosceret, quod rex
Willelmus
Willemus
iustitie et equitatis amator, si qua maleficia in regno suo fiunt, non uult silentio et impunita transire. Precepit etiam rex aliud priuilegium de confirmanda pace scribi, et bulla sua aurea insignitum per Tancredum notarium ad imperatorem usque transmisit.
Eodem tempore mense Madii, undecima indictione, rustici de Faiano, sicut proditores et periuri, consentientibus, ut dicitur, quibusdam monachis, qui ibidem erant, Matheum abbatem Sancti Benedicti de Salerno cum gladiis et fustibus et lanceis inuaserunt, et eum percussum in uentre et gutture crudeliter occiderunt. Quo cognito, rex Willelmus Luce Guarne et Florio de Cammarota iustitiariis precipiendo mandauit, ut huius sceleris auctores cum summo studio et cautela inquirerent et inuentos carceri manciparent. Qui adhibita diligentia competenti, quosdam de rusticis, qui neci abbatis interfuerunt, et Petrum priorem Sancti benedicti et Amatum priorem Faiani et quosdam alios de monachis comprehenderunt; asserebant enim rustici qui capti fuerant, consilio et machinatione predictorum monachorum, abbatem fuisse occisum.
Anno dominice incarnationis MCLXXVIII mense Augusti, undecima indictione, quarto die stante eiusdem mensis, uidelicet in festo decollationis beati Iohannis Baptiste; Iohannes de Struma, qui et a suis
Callixtus
Calixtus
appellatus est, reatum suum agnoscens, Montem albanum deseruit et apud Tusculanum ad pedes pape Alexandri cum quibusdam de suis clericis humilis et deuotus accessit. In conspectu cardinalium et multorum se peccasse pu blice confessus est dicens:
"
Domine uenerande pater, peccatum meum manifeste confiteor, et me auctoritate imperiali contra Deum et sanctam ecclesiam et uos egisse cognosco. Sed nunc reuersus ad cor, delictum meum recolo et ueniam a uestra pietate deposco, omnem heresim et
schisma
scisma
abiuro, et uos in dominum et uniuersalem patrem totius ecclesie deuote recipio
.
".
Quem Alexander papa, ut erat pius et humilis, non obiurgauit et reprehendit, sed secundum sibi innatam mansuetudinem benigne recepit, dicens:
"
Frater, gaudium est angelis Dei super uno peccatore penitentiam agente. Quod suggestione diabolica unitatem ecclesie scindere uoluisti, multum doluimus, et quod inspirante Domino ad eius unitatem redire uoluisti, plurimum congaudemus. Romana ecclesia, que iuxta Iesu Christi magisterium inimicos diligere consueuit, te hodie penitentem in filium recipit et pro malis bona tibi retribuere procurabit
.
".
De cetero Alexander papa eum et in curia et in mensa sua honorifice habuit.
Secundo autem die stante eiusdem mensis, luna in signo uirginis post mediam noctem passa est
eclypsim
eclypsin
, et pene in tertia parte sui obscurata est. Tertio decimo uero die intrantis mensis Septembris, indictione XII, sol in signo uirginis circa horam…
Adnotationes critice
Interesting reading: Garufi has 'scriptu regum' and has this footnote: 'Lege scriptura regnum come leggesi anche in Beda'. Bedes text makes perfect sense, but the matter here is what Romualdus wanted to write. He, or a scribe, probably made a mistake from the beginning, and the scribe of A tried to make sense of this passage by writing 'regnum'. I am conjecturing and restoring Bede's text, but I have strong doubts on this. I should probably keep the - probably original - scriptu regum.
Important variant. Garufi does not report thie sentences, not even in the apparatus.
Important variant. Garufi does not report thie sentences, not even in the apparatus. In MS A, this corresponds to the end of a folio, so Garufi or others might have skipped those words.
A agrees with C.
Garufi's apparatus says that 'Notisima certe coenae memorie' is C's reading, which I am here proposing - without the ae - as my conjecture.
A agrees with C.
A agrees with C.
A agrees with C.
The full Latin name was Marcus Opellius Severus Macrinus Augustus, so I think that 'Ofilius' comes from 'Opellius'. Ofilius is A's and C's reading (A agrees with C). Garufi apparatus notes says: 'Filius B, accetto la lezione di A C conforme a quella di Orosio'. But Ororius has 'Ophilius'. Probably this is a typo in Garufi's edition.
I choose A's reading Roma for the usus scribendi. A agrees with C.
A agrees with C.
MS's A reading also is Orosius' reading.
'Lectulo' is B's reading (as per Garufi's apparatus, not my conjecture).
A agrees with C. I am accepting Garufi's reading hominibus because Eutropius 9.19 has it too, but note that C (per Garufi's apparatus) has 'honorius', which is further proof of a proximity between A and C versus B. Honoribus could also be accepted as lectio difficilior (deriving from an authorial misunderstanding of Eutropius, or from an error in the copy of Eutropius that the author read).
Vd. Eutropius, 9.21 'Britannias occupauit'.
Eutr. 9.26: 'qui imperio Romano primus regiae consuetudinis formam magis quam Romanae libertatis invexerit adorarique se iussit'.
Eutr. 9.26: 'qui imperio Romano primus regiae consuetudinis formam magis quam Romanae libertatis invexerit adorarique se iussit'.
Eutropius 9.26 also has 'calciamentisque'.
A agrees with C.
A agrees with C.
A agrees with C.
A agrees with C in 'uarie'. But A has 'uarie scripture pronuntiant', C has 'uarie scriptura pronuciat'. I choose A's text 'uarie scripture' because it is parallel to subsequent 'diuerse scripture sentiant'.
A agrees with C.
A agrees with C almost entirely. C has 'episcopus baptizatum consignet papam hereticam suasionem. Constituit etiam ut'. Garufi notes C's reading in his apparatus and does not mention A.
Garufi's apparatus says that 'ante' is the reading of B and C (he does not mention A). In fact, 'ante' also is A's reading.
Vd. Orosius 7.28.21 'quamuis omnibus iam ministris nefariae persecutionis extinctis' and 7.28.23 'His diebus Arrius, Alexandrinae urbis presbyter, a ueritate fidei catholicae deuians'. Garufi's apparatus mentions A's reading 'Alexandrie', but not 'his diebus'.
Vd. Eutropius 10.7 'nihil occasionum praetermittens': the author has changed the syntactical construction ('pretermitto' governs the next sentence 'quo..'). I am preserving the agreement between 'nulla' and 'occasione'.
Vd. Eutropius 10.11: 'Caput eius pilo per urbem circumlatum est'. Romualdus misunderstands 'pilum'.
Vd. Paulus Diaconus, Hist. Rom. 12.98 'post auctam annis potentiam regalem'.
admissurum se diceret, et prohibitionem humiliter pertulit et satisfactionem non erubescens indictum ab episcopo.
The reading of MS A 'hostis' is the closest to Romualdus' source, Paulus Diaconus Hist. Rom. 12.100 'quam hosti contiguus fieret'.
Vd. Paulus Diaconus Hist. Rom. 12.100 'Gildo et ipse fugam arripiens'.
Vd. Paulus Diaconus Hist. Rom. 12.100 'secuta mox poena sacrilegium est'.
Vd. Romualdus' source, Orosius Hist. 7.37 'in arido et aspero montis iugo, urguente undique timore concludit'.
Garufi's apparatus says that 'Bassentium' is the text of MSS A, B and C, while Paulus Diaconu has 'Basentum'. To me this means that the author knew 'Basentium' or 'Barsentium' as spelling of this toponym.
Reading of A and B.
Vd. Paulus Diaconus, Hist. Rom. 12.103 'virum strenuum et bellicosum'.
Vd. Paulus Diaconus, Hist. Rom. 12.103 'Constantium comitem ad Gallias cum exercitu mittit'.
Vd. Paulus Diaconus, Hist. Rom. 12.103 'is mox Galliam ingressus est'.
Vd. Paulus Diaconus, Hist. Rom. 12.103 'Arelatem'. In constituting a text for this paragraph I am constantly taking the source (Paulus Diaconus) into account.
Vd. Paulus Diaconus, Hist. Rom. 12.103 'Constantium comitem ad Gallias cum exercitu mittit'.
Vd. Paulus Diaconus, Hist. Rom. 12.104 'ab Honorio missa'.
Beda, Hist. Eccl. 12.12 'valedicunt sociis'.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 14.116 has 'viginti quinque', but no MS has 'quinque': this must have been an authorial error. Garufi adds 'quinque' based on the source.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 14.116 has 'sue gentis' and Garufi restores Paulus' text, but I am keeping the text of all MSS.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 14.116 has 'cum adhuc Romanae ecclesiae beatissimus Leo ageret pontificatum', but Romualdus probably chose to write 'glorie' instead of 'ecclesie', since no MS has 'ecclesie'.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 14.116 has 'haud procul a Dertonensi civitate'. MS A, only 'aut procul a Ueronense ciuitate'. It is more likely that 'Ueronense' is an authorial error for Paulus' 'Detornensi', than an addition by Romualdus.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 15.122 has 'terrarum', but no MS has it and the sentence makes sense also without it.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 15.122 has 'quondam', but no MS has it and the sentence makes sense also without it.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 15.122 has 'cum hoc Augustulo periit', and 'hoc' also is in MS A.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 15.122 has 'Gothorum' (Garufi's text). Garufi's apparatus says that MSS A and B have Ostrogothorum (in fact, A has Astrogothorum). This is probably what the author meant to write.
Garufi's integration 'Theodoricus', not extant in the MSS, would in fact be a repetition.
Paulus Diaconus, Hist. Rom. 16.127 has: 'plerosque ex sacerdotali numero, multos etiam clericorum'. I think tha the author used genitive with the same partitive function as ex with ablative in Paulus.
The words 'si respiceret/resipisceret, atque Acatium cum complicibus suis' are not in the source, i.e. Paulus Diaconus Hist. Rom. 16.128.
'Sed' is Garufi's integration, not in the MSS. I am only changing the punctuation.
Paulus Diaconus Hist. Rom. 16.128 has 'uita caruit', and Garufi chooses Paulus' reading against that of MSS A and B. I am choosing the MSS reading instead.
Again, Garufi chooses Paulus' reading over that of the MSS. I am retoring Romualdus' MSS text.
Garufi restores 'octauo' from the source (Paulus Diaconus Hist. Rom. 16.130), but 'octauo' is in no MS, so I consider this an authorial error.
Important variant. Guacco (or Wacco, in Paulus Diaconus' spelling), was in fact the son of the brother of Tato, and killed his own uncle. See Paulus Diaconus, Hist. Lang. 1.21 'At vero Tato post haec de belli triumpho non diu laetatus est. Inruit namque super eum Waccho, filius germani sui Zuchilonis, et eum ab hac luce privavit'.
Garufi apparatus reports that B has 'Mediomatricum' and B 'medlo matri cum que', so all MSS substantially have the same text, though probably corrupt. Gregorius Turonensis, Historiarum Francorum, 4.22 has 'Sygibertho quoque regnum Theuderici sedemque habere Remensim', which is not very useful. I consider this a crux, because even if 'Medimatricum' is a toponym, it will hardly be feminine and justify 'que' as a feminine relative pronoun.
'Latine' is Garufi's integration, not extant in the MSS. Romaldus' source is Beda, De sex aetatibus mundi.
The verb 'ditare' goes better with 'muneribus' than with 'honoribus': public offices (suggested by 'honoribus'), theoretically, should not mainly aim to making people healthy ('ditabat').
Missing in MS O.
Bonetti is the collation exemplar and the text in the 'print' colums is that of Bonetti, but I also checked Garufi's text and added it manually to the JuxtaCommons XML file (OK).
Bonetti is the collation exemplar and the text in the 'print' colums is that of Bonetti, but I also checked Garufi's text and added it manually to the JuxtaCommons XML file (OK).
In MS O the following words are missing: 'Ipso quoque mense hec eadem stella apparuit a parte occidentis, cuius fumus ad meridiem'.
MS O doesn't have the final words of this paragraph, 'Sicilie ciuitatem, uiriliter eam expugnans, cepitque eam'. This is the end of the textual fragment of the Chronicon in folios 16r-18v of Ott. Lat. 2940.
Garufi has 'Troia'; Bonetti's latin text omits that word; but Bonetti's Italian translation has it.
In fact, Garufi has XIIII, not XIV (different orthography), but I didn't record it in the XML file. This is no big issue, though, since I 'normalized' orthography for all Roman numerals anyway.
Interesting variant.
Interesting variant.
Interesting reading. Delituit, from delitesco, to hide; delicuit from deliquesco, to melt away (metaphorically, possibly also to hide). I am choosing Bonetti's and Garufi's simpler reading 'delituit', but also the lectio difficilior 'delicuit' might be possible.
Interesting variant. Garufi's apparatus says that B, C, Sasso and Arndt have Hierusalem, but the iunctura 'domo Israhel', only found in A, is more common that "domo Ierusalem".